Το Αδελφικό ως μυθιστόρημα ωρίμανσης (ηρώων και συγγραφέα) -του Χρίστου Δανιήλ

0
577

 

 

του Χρίστου Δανιήλ

  

Εφόσον με τον όρο bildungsromanμυθιστόρημα διαμόρφωσης όπως έχει επικρατήσει να τον αποδίδουμε στα ελληνικά) δηλώνεται το είδος εκείνο του μυθιστορήματος το οποίο παρακολουθεί τη διαμόρφωση και την εξέλιξη ενός νέου ανθρώπου μέχρι την ωρίμανσή του (και την ενσωμάτωσή του στον κόσμο των ενηλίκων), τότε μπορούμε να υποστηρίζουμε πως το Αδελφικό, το νέο μυθιστόρημα της Βάσιας Τζανακάρη (δεύτερο, έπειτα από το Τζόνι και Λούλου του 2011), εμπίπτει, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, σε αυτό το είδος.

Στα μυθιστορήματα διαμόρφωσης η πορεία ωρίμανσης είναι συνήθως επώδυνη (στα περισσότερα ο ήρωας έρχεται σε επαφή με τον έρωτα και τις δυσκολίες του, και τον θάνατο), η αφήγηση είναι κυρίως αναδρομική, δίνεται έμφαση στην καταγραφή των εσωτερικών διεργασιών των προσώπων και λιγότερο στη δράση τους στον παροντικό χρόνο της αφήγησης ενώ σε κάποια από αυτά προστίθεται και το στοιχείο της καλλιτεχνικής ωρίμανσης του ήρωα, της παρακολούθησης δηλαδή των γεγονότων και των διεργασιών που συντείνουν στην διαμόρφωσή του ως καλλιτέχνη (οπότε έχουμε το συναφές είδος του künstlerroman)· όλα τα παραπάνω στοιχεία εντοπίζονται άμεσα στο Αδελφικό.

Από την άλλη, ενώ οι ήρωες αυτών των έργων είναι συνήθως αγόρια εφηβικής ηλικίας (ας θυμηθούμε την Eroica του Κοσμά Πολίτη) και σπανιότερα κορίτσια (ας θυμηθούμε Τα ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη) στο Αδελφικό οι ήρωες είναι ένα ιδιόμορφο ζευγάρι, η Μάρω και ο Μελισσινός, την πορεία ωρίμανσης των οποίων παρακολουθούμε μέσα από κεφάλαια σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση που διαδέχονται το ένα το άλλο (η διαρκής εναλλαγή της οπτικής γωνίας κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και προσφέρει την απαραίτητη πολυπρισματικότητα για την κατανόηση των γεγονότων). Η σημαντικότερη όμως διαφοροποίηση από τα βασικά χαρακτηριστικά του είδους του bildungsroman είναι η ηλικία των ηρώων. Ενώ συνήθως συναντούμε ήρωες εφηβικής ή μετεφηβικής ηλικίας, το ζευγάρι του έργου είναι πολύ μεγαλύτερης ηλικίας. Οι αδελφοί Κατσιμίχα είχαν τραγουδήσει τη δεκαετία του ’80 στα «Σήματα Μορς» για τη δύσκολη εφηβεία/των είκοσι εννιά. Η Τζανακάρη μεταθέτει αυτό το όριο μία επιπλέον δεκαετία, πλάθοντας ήρωες που πλησιάζουν τα σαράντα, κινούνται στη σύγχρονη Ελλάδα της κρίσης αλλά παραμένουν προσκολλημένοι στη δεκαετία του ’90 και στα πρώτα τους εφηβικά/μετεφηβικά βιώματα, βιώματα που καθόρισαν την μετέπειτα εξέλιξή τους. Σε μια κρίσιμη καμπή της ζωής τους, στο τέλος, πλέον, της νεότητάς τους οι ήρωες της Τζανακάρη εξακολουθούν να συμπεριφέρονται ως έφηβοι που δυσκολεύονται να ενηλικιωθούν, να αναμετρηθούν με τη ζωή και τις συνθήκες της που έχουν οι ίδιοι διαμορφώσει. Προϋπόθεση για να κατακτήσουν την ωρίμανσή τους, την «ενηλικίωσή» τους, η κατανόηση, η επεξεργασία και εν τέλει η αποδοχή του παρελθόντος τους και των τραυματικών τους βιωμάτων.

Το Αδελφικό εξιστορεί την φαινομενικά τυχαία συνάντηση δύο προσώπων, ενός άντρα και μιας γυναίκας, σε ένα χωριό των Σερρών, παρακολουθεί την πορεία τους στο χρόνο και διερωτάται για το ρόλο της τύχης στη ζωή των ανθρώπων, το ρόλο της μνήμης, τις συνέπειες των επιλογών και των αποφάσεών τους· παράλληλα μιλά για τον έρωτα (κυρίως τους αποτυχημένους έρωτες), την αδελφική αγάπη, τον θάνατο και το πένθος, την μητρότητα, τις (χαμένες) φιλίες, τις σχέσεις με τους γονείς, τον ρόλο της καλλιτεχνικής δημιουργίας κ.ά. με έναν τρόπο άμεσο και ευθύ, χωρίς προσποιήσεις και χωρίς εκζητήσεις.

Οι ήρωες της Τζανακάρη δεν χαρακτηρίζονται από τίποτα το ηρωικό· είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι μιας γενιάς που μεγάλωσε στην ανέμελη δεκαετία του ’90, χωρίς κοινωνικές ή πολιτικές αναζητήσεις (άλλωστε τα κινήματα την εποχή εκείνη είχαν ατονήσει ή εκφυλιστεί από την εκμετάλλευσή τους από τις προηγούμενες γενιές), μιας γενιάς που αναζητούσε ιδιωτικές διεξόδους στα ιδιωτικά της πάθη, μια γενιάς που είδε απροετοίμαστη τα όνειρά της να διαψεύδονται στα χρόνια που ακολούθησαν καθώς η ηλικιακή της ωρίμανση συνέπεσε με την υπερδεκαετή κρίση που ακολούθησε. Σχηματικά στο βιβλίο, το τέλος της μυθοποίησης του παρελθόντος, η προσγείωση στην πεζή και δίχως είδωλα και «δασκάλους» πραγματικότητα, το τέλος εποχής δίνεται με τον θάνατο του David Bowie «όλα ξεκίνησαν τη μέρα που πέθανε ο David Bowie» αναφέρει η Τζανακάρη (κατ’ αναλογία μιας άλλης εποχής που δίνει ο Νίκος Νικολαΐδης στα Κουρέλια τραγουδάνε ακόμα: «Όλα άρχισαν άλλωστε, από τότε που εκείνος ο κρετίνος ο Πέρι Κόμο τραγούδησε την Γκλεντόρα»).

Η συγγραφέας, μέσα από τις αναδρομικές αφηγήσεις των ηρώων της παρουσιάζει τις ζωής τους από τα παιδικά στα φοιτητικά τους χρόνια κι από εκεί στα χρόνια των αναζητήσεών τους (κυρίως του εαυτού τους). Λίγα τα δευτερεύοντα πρόσωπα που εμφανίζονται, καθοριστικά όμως για την εξέλιξη της δράσης του έργου. Χωρικά το έργο κινείται από την επαρχιακή πόλη των Σερρών στην φοιτητούπολη Θεσσαλονίκη, στην αχανή και απρόσωπη Αθήνα κι από εκεί και πάλι στις Σέρρες και το χωριό με το όνομα Αδελφικό (όνομα που κατέχει σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της πλοκής του έργου και ανασημασιοδοτείται με το πέρας της ανάγνωσης). Κι αν η Αθήνα ή η Θεσσαλονίκη αποτελούν πεδίο δράσης πολλών σύγχρονων νεοελληνικών μυθιστορημάτων, να σημειωθεί πως οι Σέρρες, με το έργο αυτό ξαναεγγράφονται στη νεοελληνική πεζογραφία έπειτα (εάν δεν μου διαφεύγει κάποιο άλλο σημαντικό έργο) από τον Χορευτή στον Ελαιώνα του Θεόδωρου Γρηγοριάδη (έργο της δεκαετίας του ’90).

Η δεκαετία του ’90, το κλίμα της και η ποπ και ροκ κουλτούρα της (ταινίες, τραγούδια, στέκια) βρίσκονται στο κέντρο της αφήγησης (ίσως με μια δόσης μεγαλύτερης νοσταλγίας από όση θα δικαιολογούνταν). Στα θετικά της γραφής της Τζανακάρη ο τρόπος που ενσωματώνει στη γραφή της τις διακειμενικές αναφορές σε στίχους ή τίτλους και υποθέσεις ταινιών εκείνης της εποχής. Στα αρνητικά της η υπερβολική εμμονή της σε αυτές τις αναφορές, που κάπου λίγο μετά τη μέση του βιβλίου απειλούν να εκτροχιάσουν το όλο εγχείρημά της. Στη συνέχεια όμως το βιβλίο αποκτά νέο ρυθμό, η πλοκή μεγαλύτερο ενδιαφέρον, η θεματική και η οπτική του διευρύνονται και κορυφώνεται επιτυχώς στο απρόσμενο και δραματικό τέλος που η συγγραφέας του επιλέγει.

Καταληκτικά, με το Αδελφικό η Τζανακάρη, ηλικιακά συνομήλικη των ηρώων της, δείχνει, κατ’ αναλογία με τους ήρωές της, να περνά σε επίπεδο γραφής σε μια φάση ωρίμανσης, προσφέροντάς μας ένα από τα πλέον ιδιαίτερα και αξιοπρόσεκτα μυθιστορήματα της σύγχρονης παραγωγής.

 

Βάσια Τζανακάρη, Αδελφικό, Μεταίχμιο

Βρες το εδώ

Προηγούμενο άρθροΞαναδιαβάζοντας την “Κωνσταντίνα και τις αράχνες της” (των Αν. Τετεπουλίδου, και Π. Τυρπάνη)
Επόμενο άρθροΑβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ: Ο Φώκνερ των παιδιών (της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ