του Σάκη Παπαδημητρίου
Tibor Szemzö : Tractatus
Tο CD Tractatus του Ούγγρου Tibor Szemzö κυκλοφόρησε από την Leo Records, LR 227, τo 1995.
Τα σύντομα κείμενα προέρχονται από το έργο του Ludwig Wittgenstein Tractatus Logico – Philosophicus, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στα γερμανικά το 1921. (Στα ελληνικά: Μετάφραση Θανάση Κιτσόπουλου, πρώτη έκδοση στο περιοδικό «Δευκαλίων» τεύχος 7/8, 1971 και δεύτερη στις εκδόσεις Παπαζήση το 1978). Ο Tibor Szemzö τα έκανε όλα μόνος του. Έγραψε και έπαιξε τη μουσική διαρκείας 30΄ 33΄΄ και ταυτοχρόνως απέδωσε με την φωνή του το κυρίαρχο κυκλικό θέμα, επαναλαμβανόμενο αλλά όχι μηχανικά. Κάπως σαν να μουρμουρίζει ή να μιλάει από μέσα του ένας μοναχικός άνθρωπος, ίσως επαναλαμβάνοντας τη ρήση του Wittgenstein: «Είμαι ο κόσμος μου».
Ο Tibor Szemzö είναι ένας πολυδιάστατος δημιουργός: συνθέτης, performer, καλλιτέχνης πολυμέσων, εικαστικός, κινηματογραφιστής. Γεννήθηκε το 1955 στη Βουδαπέστη και από μικρός ασκήθηκε με τη «μέθοδο Kοdály». Σπούδασε στο ωδείο Béla Bartók και στην Ακαδημία Liszt ενώ αποφοίτησε και από τη σχολή Καλών Τεχνών. Το 1973 σχημάτισε το πρώτο του κουαρτέτο παίζοντας αυτοσχεδιαζόμενη μουσική δωματίου. Λίγα χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε το Group 180 το οποίο επικεντρώνεται στις σύγχρονες μορφές της μινιμαλιστικής μουσικής. Ακολουθούν πολλά έργα, τα περισσότερα στην κατηγορία που ονομάζεται multimedia. Μουσικά όργανα, ηλεκτρονικοί ήχοι, φωνές, ποίηση, φιλοσοφία, video art, κινηματογραφικές ταινίες, θεατρικές παραστάσεις, εγκαταστάσεις και και…
Από τα πρώτα δευτερόλεπτα του CD η φωνή του αρχίζει το χαμηλόφωνο μουρμουρητό που διατηρεί όμως ένα θέμα και δημιουργεί μια μαγνητική ροή. Σταδιακά και διακριτικά εισέρχονται και άλλοι ήχοι σε ένα δεύτερο επίπεδο, πίσω από την δική του φωνή, σαν ένα ραδιόφωνο ανοιχτό στο διπλανό δωμάτιο ή κάποιος στην άκρη της αίθουσας που μιλάει σε μιαν άγνωστη γλώσσα. Πράγματι οι ρήσεις του Wittgenstein ακούγονται σε επτά γλώσσες από επτά διαφορετικά πρόσωπα – αγγλικά, γερμανικά, ισπανικά, τσέχικα, σλοβάκικα, ιαπωνικά, ουγγρικά. Οι φωνές μπαινοβγαίνουν εμβολίζοντας την διαρκή ροή της μουσικής. Ο Wittgenstein παρακολουθεί αόρατος. Ο Tibor Szemzö στην προσωπική του γλώσσα καλύπτει όλο το χρόνο, 30΄ 33΄΄. Ο ακροατής δεν κρατά μετρονόμο. Το υπόλοιπο υλικό: λελογισμένη χρήση ηλεκτρονικών, μπάσο, κρουστά και κάποια περάσματα ακουστικού πιάνου, όπως το λέμε τώρα για να ξεχωρίζει. Όταν έγραψε για πιάνο ο Wittgenstein φυσικά αυτό το πιάνο εννοούσε λέγοντας: «Το παίξιμο στο πιάνο: ένας χορός των ανθρωπίνων δακτύλων» – από το βιβλίο «Πολιτισμός και αξίες», μετάφραση Μυρτώ Δραγώνα-Μονάχου και Κωστής Μ. Κωβαίος, εκδόσεις Καρδαμίτσα 1986.
Οι φράσεις ακολουθούν την γενική αρίθμηση του Tractatus Logico – Philosophicus, όπως π.χ.
- «Κόσμος και ζωή είναι ένα»
- «Είμαι ο κόσμος μου»
- «Όλα όσα βλέπουμε θα μπορούσαν να είναι και διαφορετικά.
Όλα όσα μπορούμε να περιγράψουμε θα μπορούσαν να είναι και διαφορετικά.
και φυσικά το γνωστό απόφθεγμα με το οποίο κλείνει η τελευταία σελίδα του Tractatus.
«Για όσα δεν μπορεί κανείς να μιλάει,
για αυτά πρέπει να σωπαίνει».
Στα βιβλία του Wittgenstein συναντούμε αρκετές φορές σκέψεις για την μουσική αλλά προς το παρόν μεταφέρουμε μόνο μία, γραμμένη το 1937.
«Όταν επαναλαμβάνω με τη φαντασία μου ένα μουσικό κομμάτι, πράγμα που κάνω καθημερινά πολλές φορές, χτυπάω ρυθμικά – πάντοτε θαρώ – τα πάνω με τα κάτω δόντια μου. Το έχω παρατηρήσει και παλιότερα, μ’ όλο που συνήθως μου συμβαίνει τελείως ασυνείδητα. Και μάλιστα, μου φαίνεται σα να παράγονται οι νότες που φαντάζομαι από αυτή την κίνηση. Νομίζω πως αυτός μπορεί να είναι ένας πολύ κοινός τρόπος για να ακούει κανείς αυτό το είδος εσωτερικής μουσικής. Μπορώ φυσικά να φανταστώ μουσική και δίχως το χτύπημα των δοντιών μου, όμως οι νότες γίνονται έτσι πιο σκιώδεις, πιο θαμπές, δίχως σαφές περίγραμμα».