Χάρης Οταμπάσης
Η απόφαση για τη διεξαγωγή ενός συνεδρίου – μιας ημερίδας – ή ενός αφιερώματος για τη λογοτεχνία είναι πράξη πολιτική. Το περιοδικό Ο Αναγνώστης τιμά την ελληνική λογοτεχνία σήμερα με χρονικό άνυσμα από το 2000 έως το 2022, οργανώνοντας έναν κύκλο συζητήσεων μεταξύ άλλων και για τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Τα βασικά ερωτήματα που αναπτύσσονται αφορούν κατά πόσο η ποίηση των τελευταίων είκοσι χρόνων στη χώρα μας παρουσιάζεται ανανεωμένη, πώς στοιχειοθετείται και πού εντοπίζεται η όποια ανανέωση, ποιες είναι οι συνέχειες και οι ρήξεις με την ποιητική παράδοση, κατά πόσο οι νέες/νέοι συγγραφείς ανταποκρίνονται σε κοινωνικά ζητήματα και θεωρούν την ποίηση συλλογική αντίδραση, καθώς και ποιες νέες θεματικές αναδεικνύονται μέσα από προβληματισμούς νέων υποκειμενικοτήτων στη σύγχρονη Ελλάδα. Ερωτήματα βαθιά πολιτικά, που καταδεικνύουν την κρίση, την αγανάκτηση, τη διαμαρτυρία και την επισφάλεια που βιώσαμε και βιώνουμε τα τελευταία χρόνια σε εγχώριο, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Φυσικά, ζητήματα όπως το προσφυγικό, η μετανάστευση, η εκμετάλλευση, η ανεργία, η αστεγία, καθώς και εξέγερση και ανατροπή επανέρχονται συνεχώς, αποτελώντας τη σύγχρονη εικονογραφία της ζωής μας, που αντανακλάται αναπόφευκτα και στην ποίηση.
Στα παραπάνω έρχεται να προστεθεί και η διεκδίκηση ίσων δικαιωμάτων για άτομα που φαίνεται να μην απολαμβάνουν πλήρη ορατότητα σε θεσμικό, νομικό και κοινωνικό επίπεδο. Μάλιστα, για πρώτη φορά τόσο έντονα στην ποίησή μας καθίσταται σαφές ότι η κοινωνική θέση ενός ατόμου καθορίζεται από την αλληλεπίδραση διαφορετικών κανόνων σχετικά με το φύλο, τη σεξουαλικότητα, τη φυλή, την τάξη, την ηλικία κ.ά. Λόγος φυσικά για την queer ποίηση, η οποία αντιστέκεται στις ριζωμένες έννοιες της ταυτότητας, ενάντια σε πρακτικές και ρητορικές αποκλεισμού. Θεωρώντας ως δεδομένο την ύπαρξη της queer ποίησης στη χώρα μας, ή έστω την ύπαρξη ενός queerness στην ποιητική γραφή, ο βασικός προβληματισμός αποτυπώνεται στο τρίπτυχο: ποιος/ποια/ποιό γράφει, τι γράφει και τι διακυβεύεται.
Αν και ο όρος queer δεν περιορίζεται πλέον αποκλειστικά σε σεξουαλικούς και έμφυλους προσανατολισμούς που ξεφεύγουν από τον έτερο κανόνα, αλλά μάλλον ισχύει για οτιδήποτε εκτός κάθε κανόνα, αναγνωρίζουμε ότι αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί επανοικειοποημένο όρο υπερηφάνειας για τα LGBT άτομα. Για τον λόγο αυτό επιλέγω να εστιάσω στην εικονογραφία του ανδρικού ομοσεξουαλικού έρωτα και στις περιπτώσεις ποιητών που αποτυπώνουν ξεκάθαρα την ομοσεξουαλική πρακτική του έρωτα, την ανδρική ομοερωτική επιθυμία, το ανδρικό σώμα και τα καθημερινά προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν.
Η δεκαετία του 2000 σημαίνει και το τέλος μιας περιόδου σχετικής ησυχίας στην queer κοινότητα, όπως και της πλασματικής αίσθησης ασφάλειας που υπήρχε. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2000-2010 παρατηρούμε έναν αναδυόμενο νεοσυντηρητισμό, που θα κορυφωθεί την επόμενη δεκαετία, ενώ ανοίγει ένας νέος κύκλος βίας και καταστολής. Συγγραφικά, αποτυπώνεται η ανάγκη των δημιουργών να καλύψουν μέσα από τη γραφή τους μια ευρεία γκάμα θεμάτων που αφορούν το φύλο, το σώμα, τη σεξουαλικότητα, το έθνος, τη γλώσσα, την τέχνη, την καταγωγή, και την ταυτότητα. Συγγραφείς όπως ο Βασίλης Αμανατίδης, ο Αντώνης Ρουσοχατζάκης και ο Δημήτρης Τσεκούρας επιβεβαιώνουν τον παραπάνω κανόνα. Τα ποιητικά κείμενά τους παρουσιάζονται ρευστά, υιοθετώντας μεικτά είδη και ετερόκλητα στοιχεία κάθε φορά. Κανένας από τους παραπάνω συγγραφείς δεν υπηρετεί αποκλειστικά και μόνο το ποιητικό είδος, ενώ όλοι τους διακρίνονται από ένα υψηλό επίπεδο μόρφωσης, καλλιέργειας, ενημέρωσης και προβληματισμού. Κατέχουν μια αξιοθαύμαστη επίγνωση κάθε είδους κωδικών, ενώ καλλιεργούν γλωσσικές, πνευματικές, σωματικές (περφόρμανς) και άλλες δεξιότητες, οι οποίες διευρύνουν τους δημιουργικούς τους ορίζοντες. Φέρουν, επίσης, ένα νέο ατομικό και συλλογικό ήθος, ενώ ενεργή φαίνεται πως είναι η συμμετοχή τους σε πυρήνες εκδοτικών οίκων, περιοδικών, συλλόγων, ιστοσελίδων, ομάδων και εκδηλώσεων.
Η επόμενη δεκαετία αν και αποτέλεσε χρονική συγκυρία ευφορίας για την queer κοινότητα και γενικότερα για το κίνημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο, περιστατικά βίας, καταστολής και μια διάθεση απομονωτισμού φαίνεται να κυριάρχησαν σε διεθνές επίπεδο προς το τέλος της. Οι συγγραφείς της περιόδου 2010-2020 είχαν να διαχειριστούν έναν κατακλυσμό από γεγονότα και ειδήσεις που δοκίμασαν τα συγγραφικά τους όρια. Έτσι, για πρώτη φορά θέλησαν να εξερευνήσουν τη σύνδεση της σεξουαλικής ορμής, της οργής και της θλίψης με την ένθεη κατάσταση, όπως συμβαίνει στα κείμενα του Μιχάλη Δέλτα, να βιώσουν την ανωνυμία και τα όρια της λαϊκότητας, με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του ποιητή Λεύκιου, αλλά και να ανακαλύψουν τον σύγχρονο κόσμο του cruising (ψωνιστήρι), επαναπροσδιορίζοντας την ηθική της ετερότητας, όπως συμβαίνει στον Βασίλη Νούλα. Ακόμη, οι ψηφιακοί χώροι δικτύωσης αποκλειστικά για queer άντρες που θέλουν να συνευρεθούν ερωτικά φαίνεται να εμπνέουν τον Στέργιο Σκώτο, ενώ σε ανοικτό διάλογο με την ποιητική παράδοση βρίσκονται οι περισσότεροι εξ αυτών, με τους George le Nonce και Μάριο Χατζηπροκοπίου να διαμορφώνουν μια έντονα διαλογική ποίηση. Τέλος, πισωγύρισμα στον ποιητικό λόγο των δεκαετιών του 1960-1980 φαίνεται να κάνει με την ποίηση του ο Γιώργος Ευσταθίου, με τον ίδιο να ρομαντικοποιεί καταστάσεις και γεγονότα που έχουν να κάνουν με το πέρασμα του ομοσεξουαλικού υποκειμένου από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή και από την απόκρυψη στην παρρησία, θυμίζοντάς μας έντονα τους Γιώργο Χρονά, Γιώργο Ιωάννου, Ντίνο Χριστιανόπουλο, Αλέξη Ασλάνογλου, κ.ά.
Όσον αφορά τη δεκαετία 2020-2030, το στοίχημα που η εγχώρια queer κοινότητα προσδοκά να κερδίσει είναι η καταγραφή της ιστορίας της, σε μια διαδικασία αποτύπωσης της συλλογικής μνήμης. Αν και μουδιασμένη ακόμη από τη δολοφονία του/της Ζακ Κωστόπουλου/Zachie, ο πολιτικός λόγος που αρθρώνεται είναι πιο ώριμος από ποτέ. Η πρώτη ποιητική συλλογή του Ευά Παπαδάκης επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο την ολοένα και δυναμικότερη παρουσία της queer ποίησης στην Ελλάδα, ενώ στη δεύτερη και πιο ώριμη συλλογή του Νικόλα Κουτσοδόντη με τον τίτλο Μόνο κανέναν μη μου φέρεις σπίτι διαγράφεται καθαρά η ανάγκη εύρεσης ασφαλών χώρων επιβίωσης και ανάπτυξης queer συνειδήσεων και ζωών.
Τι είναι queer για την ελληνική queer ποίηση σήμερα, τελικά; Η απάντηση θα δοθεί στους δρόμους, στις επετειακές παρελάσεις περηφάνιας, στα queer clubs, στις πιάτσες του αγοραίου ή ευκαιριακού έρωτα, στα ολοένα και περισσότερα slam poetry της Αθήνας, στα στρατόπεδα της επαρχίας, στα ράφια ενός παλαιοβιβλιοπωλείου των Εξαρχείων με ομοερωτικούς μεσοπολεμικούς ποιητές και ποιήτριες, στα συνέδρια του Παντείου, στις παραστάσεις της Στέγης, ενδεχομένως ακόμη και σε αυτήν εδώ την αίθουσα.
