της Μαρίζας Ντεκάστρο
Διάβασα το βιβλίο του Νίκου Βατόπουλου, Ένα παιδί μεγαλώνει στην Αθήνα, 1934-1944, αποσπάσματα από το νεανικό ημερολόγιο του Γιάννη Βατόπουλου, σχολιασμένα με αγάπη από τον γιο για μια Αθήνα που διατηρεί ελάχιστα απ’ όσα είχε ζήσει ο πατέρας του στα Πατήσια. Οι μικρόκοσμοι και οι κοινότητες των γειτονιών, τα ημι-υπαίθρια σπίτια, οι φιλίες, τα παιχνίδια των παιδιών και οι σκοτούρες των μεγάλων, η κατοχή αλλά και ο αθλητισμός και μαζί οι αναφορές για λογής τεκμήρια κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής που έθρεψαν εκείνες τις γενιές χάθηκαν λίγο λίγο όπως οι φωνές των παιδικών συμμοριών από τους δρόμους. Συγκινήθηκα διαβάζοντας, πατησιώτισσα κι εγώ, και ανασκάλεψα δικές μου μνήμες.
Απρόσμενα, μια λέξη με κέντρισε: τα κουρελάκια (που στα χέρια των παιδιών γίνονταν παιχνίδια, όπως γράφει ο συγγραφέας), και συνειρμικά μου το μυαλό μου πετάχτηκε στο εθνολογικό Mουσείο της Βασιλείας, και στην έκθεση Θραύσματα: δοχεία, πάτσγουορκ, παντοδύναμα αγάλματα.
Ποια ήταν η ιδέα πίσω από την ανάμιξη των τόσο ετερόκλητων καθημερινών αντικειμένων της έκθεσης, αν όχι, όπως γράφει ο Βατόπουλος, ότι πολλές φορές, η συγγένεια ανάμεσα στις πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων υπερβαίνει άλλες ευρύτερες ή βαθύτερες πολιτισμικές διαφορές και γεννά απρόσμενες οικογένειες συναισθημάτων; Είναι οι τρόποι με τους οποίους επαναχρησιμοποίησαν οι ανώνυμοι χειροτέχνες της έκθεσης πανάκια και υπολείμματα υλικών για να επισκευάσουν και, κυρίως, για να φτιάξουν κάτι καινούριο, όμορφο και διαφορετικό, όπως διαβάζουμε στο ημερολόγιο ότι γινόταν στους δύσκολους χρόνους του πολέμου.
Καθετί στην έκθεση φανερώνει τον ψυχισμό των κατασκευαστών, τη θέση και την ιδιότητα τους στην κοινότητα: κοριτσίστικα φορέματα στολισμένα με κουμπιά, χάντρες, κλωστές, πούλιες όπως στο Πακιστάν, χρυσόχαρτο και σακουλάκια με φυλαχτά καρφιτσωμένα στα ενδύματα των σαμάνων από χώρες της Ασίας, παραδοσιακά πανωφόρια πάτσγουορκ από την Ιαπωνία και τη Γουατεμάλα, χιτώνες κυνηγών από την Αφρική και την Παπούα-Νέα Γουινέα στολισμένοι με κομμάτια γούνας και κόκαλα από τα ζώα που κυνήγησαν, μεταλλικά ζίλια που κουδουνίζουν στα σακάκια των Αφρικανών μουσικών. Μια ατελείωτη ποικιλία αισθητικής και βεβαίως συμβολισμών με αφετηρία τη ραπτική και την οικιακή οικονομία! Το ίδιο είδα και στα χρηστικά δοχεία που είχαν επιδιορθωθεί με πρόσθετα υλικά, αλλά και με ράψιμο των σπασμένων κομματιών τους.
Όταν διάβασα τις αρχές λειτουργίας του Μουσείου der Kulturen το οποίο με τις εκθέσεις του, που περιλαμβάνουν αντικείμενα από όλο τον κόσμο, ευαισθητοποιεί, υποστηρίζει και προβάλει την κατανόηση μεταξύ όψεων της κουλτούρας διαφορετικών πολιτισμών, συνδέει τα εκθέματα με την επικαιρότητα και οδηγεί στον πειραματισμό, κοίταξα τα εκθέματα με διαφορετικό μάτι: ανακάλυψα οικεία στοιχεία.
Το μουσείο προσφέρει προγράμματα για τα σχολεία και οργανώνει δημιουργικά εργαστήρια για παιδιά κάθε πρώτη Κυριακή του μήνα. Τι γίνεται όμως αν είσαι περαστικός όπως η παρέα μου κι εγώ; Το έχουν προβλέψει με εργαστήρια που λειτουργούν μόνιμα στην έκθεση. Κρατήθηκα να μην πειραματιστώ. Τα παιδιά είναι που πειραματίστηκαν! Έραψαν, πρόσθεσαν σωστότερα, το δικό τους κομμάτι στο μακρύ πάτσγουορκ που έτρεχε σε μια γωνιά της αίθουσας χρησιμοποιώντας κλωστές, βελόνες, και ό,τι άλλο ταπεινό στολίδι είχαν στη διάθεσή τους. Ήταν συναρπαστικό να βλέπεις την αισθητική κάθε παιδιού όπως είχε διαμορφωθεί από την αυθόρμητη παρατήρηση των εκθεμάτων η οποία το έσπρωξε να μπει πολύ πρόθυμα στη συνθήκη του χειροτέχνη!
Το μότο «Ακούω και ξεχνώ, κάνω και θυμάμαι» (που υποστηρίζει τις δράσεις των παιδικών μουσείων και όλων των εκπαιδευτικών προγραμμάτων) στην πλήρη σημασία του, εφόσον η παρατήρηση οδηγεί στην ανακάλυψη και στην περιδιάβαση σε τόπους και εποχές.
Σκέφτομαι, λοιπόν, ότι καλά και διδακτικά είναι τα κατευθυνόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα, όμως η άτυπη και άναρχη εν πολλοίς περιήγηση σαν και αυτή που περιγράφω στο Μουσείο der Kulturen είναι για τα παιδιά μια εξίσου σημαντική πλευρά από τις πολλές της ενεργητικής μάθησης, πάνω στην οποία θα χτίσουν συνήθειες και ενδιαφέροντα που θα παγιωθούν αργότερα στην ενήλικη ζωή και θα διαμορφώσουν την προσωπικότητά τους…
Νίκος Βατόπουλος, Ένα παιδί μεγαλώνει στην Αθήνα, 1934-1944, Μεταίχμιο
