του Φίλιππου Φιλίππου
Κάθε φορά που κάποιο βιβλίο τιμάται με το βραβείο Booker ο αναγνώστης στη χώρα μας αναρωτιέται με ποια κριτήρια το έλαβε και τι μέρος του λόγου είναι ο συγγραφέας του –συνήθως είναι άγνωστος ή έχει περάσει απαρατήρητος. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση του μυθιστορήματος Η υπόσχεση του Νοτιοαφρικανού Ντέιμον Γκάλγκουτ, ο οποίος γεννήθηκε στην Πρετόρια το 1963 και το πρώτο του βιβλίο στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 2005 (Ο καλός γιατρός, εκδ. Ωκεανίδα). Το πρώτο ερώτημα που θέτει ο αναγνώστης στον εαυτός του είναι αν το παρόν βιβλίο αξίζει να το διαβάσει. Η απάντηση εδώ είναι σαφής και απόλυτη, ναι, αξίζει.
Φαινομενικά, πρόκειται για την ιστορία μιας οικογένειας λευκών, των Σουάρτ, που ζουν στη Νότια Αφρική, σε μια σχεδόν άγνωστη χώρα, συγκεκριμένα σε μια φάρμα έξω από την Πρετόρια. Όλα αρχίζουν με την κηδεία της μητέρας της οικογένειας, της Ρέιτσελ, όταν όλα τα μέλη της συγκεντρώνονται για να πενθήσουν, ενώ σιγά σιγά αποκαλύπτονται οι διαφορές τους. Ο πατέρας Μάνι και τα παιδιά, η Άστριντ, ο Άντον και η Αμόρ, μιλάνε για τη μαύρη υπηρέτρια τους, τη Σαλομέ, στην οποία έχουν υποσχεθεί να της παραχωρήσουν το σπίτι της, αυτό στο οποίο μένει επί χρόνια χαριστικά, επειδή αυτό τους εξυπηρετεί . Ωστόσο, τα χρόνια έχουν περάσει και η υπόσχεση δεν έχει υλοποιηθεί ακόμα.
Το βιβλίο χωρίζεται σε κεφάλαια, τόσα όσα και τα πρόσωπα της οικογένειας, «Μαμά», «Μπαμπάς», «Άστριντ», «Άντον», λείπει μόνο η Αμόρ. Στην πλοκή υπάρχουν κι άλλοι ήρωες και ηρωίδες, κυρίως η θεία Μαρίνα, η Ντεζιρέ, σύζυγος του Άντον, ο εφημέριος Μάτι, ο Λούκας, γιος της Σαλομέ, ένας μαύρος δολοφόνος, ένας μαύρος άστεγος.
Η ιστορία της οικογένειας Σουάρτ, όπως κάθε οικογένειας στη λογοτεχνία, περιλαμβάνει αγάπη, αλληλεγγύη, πάθη, έρωτες, αντιπάθειες, σεξ, απιστίες, ενοχές, φόβους, αρρώστιες, ατυχήματα και βεβαίως θανάτους. Ο θάνατος κυριαρχεί στο μυθιστόρημα, όπου οι κηδείες γίνονται η αφορμή για το ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Έτσι ο εφημέριος, ο βασικός ήρωας, είναι παρών από την αρχή μέχρι το τέλος της θλιβερής ιστορίας και παρουσιάζεται από τον συγγραφέα ως υποκριτής, ψεύτης, απατεώνας κι ερωτύλος, χωρίς ηθικούς φραγμούς.
Σημειώνουμε πως η ιστορία αρχίζει τη δεκαετία του ’80, την εποχή του απαρτχάιντ, όταν πλησιάζει το τέλος του, καθώς οι μαύροι τρέχουν να ξεφύγουν από τους λευκούς αστυνομικούς, συνεχίζεται όταν τα πάντα ανατρέπονται και ο Νέλσον Μαντέλα βγαίνει από τη φυλακή και αναλαμβάνει την εξουσία, ενώ λευκοί και μαύροι συμφιλιώνονται. Συν τω χρόνω οι μαύροι απειλούν και δολοφονούν τους λευκούς, ενώ σήμερα οι μαύροι ηγέτες κατηγορούνται για διαφθορά και παραιτούνται («τα ποσοστά των συνουσιών εκτός γάμου σε ολόκληρη τη χώρα ανεβαίνουν δραματικά τη νύχτα της παραίτησης του Ζούμα»). Επίσης, αρκετοί λευκοί μεταναστεύουν στο εξωτερικό διότι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους «σε αυτή την αναθεματισμένη χώρα». Ας προσθέσουμε πως στην ανακοίνωση της κριτικής επιτροπής του Βραβείου Booker 2021 υπάρχει η φράση «ένα βιβλίο με βαρύνουσα ιστορική και συμβολική σημασία».
Μια απορία μπορεί να γεννηθεί στο μυαλό κάποιων αναγνωστών: για ποιο λόγο μας ενδιαφέρει μια οικογενειακή ιστορία με θανάτους και κηδείες στη Νότια Αφρική; Οι απαντήσεις είναι αρκετές. Πρώτη: μέσω της οικογένειας Σουάρτ μαθαίνουμε την ιστορία της Νότιας Αφρικής, μιας χώρας μαύρων και λευκών, όπου επί χρόνια κυριαρχούσε το απαρτχάιντ, δηλαδή οι συνταγματικά κατοχυρωμένες φυλετικές διακρίσεις εναντίον του μαύρου πληθυσμού. Δεύτερη: το προσωπικό και κάπως μοντερνιστικό στυλ αφήγησης του Ντέιμον Γκάλγκουτ, ο οποίος στους διαλόγους δεν χρησιμοποιεί ούτε εισαγωγικά («») ούτε παύλες (–) κάτι που μπορεί να δυσκολέψει την ανάγνωση, αλλά είναι σαγηνευτικό και κερδίζει τους εκλεκτικούς αναγνώστες. Τρίτη: ο ανάλαφρος τόνος της αφήγησης, όπου ο συγγραφέας αποκαλύπτει το αστείρευτο ταλέντο του στο χιούμορ, ενίοτε μαύρο, και στην καυστική ειρωνεία που σπάει κόκαλα. Τέταρτη: η φιλοσοφική ενατένιση της ζωής και του θανάτου («Η Αμόρ με το σουτιέν της στη στέγη. Η μεσήλικη Αμόρ με το σουτιέν της στη στέγη. Κάθεται εκεί, στο κέντρο της ιστορίας της […] Όχι ακόμη γριά, μα ούτε και νέα πλέον. Κάπου στη μέση. Το σώμα έχει περάσει την εποχή της ακμής του, αρχίζει να τρίζει και να εξασθενεί»).
Σε κάθε περίπτωση, ο Ντέιμον Γκάλγκουτ πήρε το Booker με το σπαθί του κι ο απαιτητικός αναγνώστης θα απολαύσει πλήρως το κείμενο και όχι μόνο ως ψυχαγωγία. Η υπόσχεση του τίτλου παραπέμπει στους ανθρώπους, τις οικογένειες, μα και τα έθνη.
Και η συνέντυεξη του Galgut στον Αναγνώστη εδώ
Damon Galgut, Η υπόσχεση, Μετάφραση Κλαίρη Παπαμιχαήλ,Εκδόσεις Διόπτρα, 2022, σελ. 338, τιμή 17,70 ευρώ
Βρες το εδώ
