της Μαρίζας Ντεκάστρο
Παιδαγωγικός στόχος των βιβλίων τέχνης για νέους είναι προφανής: αφενός να εξοικειωθούν με τα πολιτιστικά αντικείμενα, να τους δημιουργηθεί ενδιαφέρον, να κινηθεί η περιέργεια, να αναπτυχθεί η φαντασία, και δευτερευόντως, να συνδέσουν καλλιτέχνες και εποχές, να ανακαλέσουν γνώσεις, να ασκήσουν την παρατηρητικότητά τους, να εξωτερικεύσουν συναισθήματα, και τέλος, ίσως να δημιουργήσουν τη δική τους φανταστική πινακοθήκη.
*****
Το μακρινό έτος 2000, η Σοφία Ζαραμπούκα εξέδωσε το βιβλίο “Γάτες κι αρκούδες, εμπνευσμένες από μεγάλους ζωγράφους” [Πατάκης ] με γνωστούς πίνακες όπου στη θέση των προσώπων είχε ζωγραφίσει γάτες και αρκούδες. Μια μικρή ιστορία συνόδευε κάθε δικό της πίνακα, ενώ στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου βλέπαμε τους αυθεντικούς. Αυτό ήταν το τέχνασμα που μεταχειρίστηκε η Σ. Ζ. για να ξεφύγει από τον ακαδημαϊσμό που συχνά διακρίνει τα βιβλία Ιστορίας της τέχνης.
Όμως το ζητούμενο, όπως είχα γράψει τότε στο ΒΗΜΑ, ήταν το εξής: οι νεαροί αναγνώστες θα καταλάβουν ουσιαστικά κάτι για τους πίνακες και την εποχή που αντιπροσωπεύουν μέσω των αναδημιουργημένων αντιγράφων τους ή απλά θα ευφρανθούν από τις μαγευτικές ομολογουμένως απεικονίσεις;
Η ιδέα άρεσε και κατά τη διάρκεια των ετών πολλαπλασιάστηκε.
*****
Στο εξώφυλλο αναγνώρισα γάτες σε στιλ Βερμέερ, Πικάσο, Μαγκρίτ, Κάλο, Μοντριάν… Τι υπονοεί η καλλιτέχνης; Ό,τι καθετί είναι όχημα δημιουργίας- στην προκειμένη περίπτωση η μορφή της γάτας- και μπορεί να αναδημιουργηθεί και να συμπεριλάβει τις χαρακτηριστικές τεχνοτροπίες ποικίλων ρευμάτων τέχνης.
Το πραγματοποίησε η Nia Gould, στο ευφυέστατο βιβλίο της Η ιστορία της τέχνης σε 21 γάτες!
Το αγαπημένο μας κατοικίδιο λειτούργησε λοιπόν ως δάνειο και καμβάς για να περιηγηθούμε στον κόσμο της τέχνης από την αρχαία Αίγυπτο (εκεί όπου λατρεύονταν οι γάτες) μέχρι τους Νέους Βρετανούς Καλλιτέχνες. Εύκολο; Όχι, και το συγκεκριμένο βιβλίο εμπνευσμένο!
Η ιδέα ήταν η εξής: κάθε γάτα ζωγραφίστηκε ανάλογα με το καλλιτεχνικό κίνημα. Η πρώτη και η δεύτερη, η αρχαία Αιγύπτια και η βυζαντινή, ήταν σχετικά εύκολο να γίνουν επειδή οι απεικονίσεις είναι στυλιζαρισμένες και οι καλλιτέχνες της περιόδου ανώνυμοι. Έτσι καθεμία περιλαμβάνει στη μορφή της πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την τότε ζωγραφική: η Αιγύπτια, στα κλασικά αιγυπτιακά χρώματα, έχει ουρά από ιερογλυφικά, το μάτι της είναι το μάτι του Ώρου, τοποθετήθηκε ανάμεσα σε άνθη λωτού. Η Βυζαντινή είναι φτιαγμένη από ψηφίδες, κυριαρχεί ο χρυσός, ζωγραφίστηκε η Άλως και ο σταυρός, είναι γεμάτη κοσμήματα θυμίζοντας το ψηφιδωτό της αυτοκράτηρας Θεοδώρας από τη Ραβένα. Κάθε εικονογραφικό στοιχείο επεξηγείται στο δισέλιδο που ακολουθεί το πορτρέτο τους.
Στη συνέχεια και καθώς προχωρούν οι εποχές, η Gould ήταν αναγκασμένη να εντάξει εκτός από τα χαρακτηριστικά των καλλιτεχνικών ρευμάτων, ονόματα και πίνακες. Το έκανε κι έτσι βλέπουμε την ιμπρεσιονιστική γάτα με το τραυματισμένο αυτί (Βαν Γκογκ), του Μοντριάν με τα κόκκινα, μαύρα, κροκί παραλληλόγραμμα, την pop art με τις κονσέρβες του Άντι Γουόρχολ, του συμβολισμού ντυμένη με μοτίβα του Κλιμτ… και το παιχνίδι συνεχίζεται!
[Σημειώνω ένα μεταφραστικό ατόπημα: ο όρος ‘mosaic’ μεταφράστηκε ως ‘μωσαϊκό’. Το σωστό είναι ‘ψηφιδωτό’].
*****
«Πάρε μαζί τη Μάμα Γατ για παρέα
Κι έλα της τέχνης έργα για να δεις.
Στο καθένα τους πιστεύω πως θα βρεις
αποδείξεις πως η ΤΕΧΝΗ είν’ ωραία!»
Με αυτή την προτροπή ξεκινά η ανάγνωση του βιβλίου Γατουργήματα της Jenn Baily και της Κορεάτισσας εικονογράφου Nyangsongi (ειδική ζωγράφου γάτων σύμφωνα με τη βιβλιογραφία και λεγόμενά της).
Οι δυο τους επέλεξαν δεκατρείς πολύ γνωστούς πίνακες διαφορετικών εποχών (Μποτιτσέλι, Χόπερ, Ντα Βίντσι, Ντεγκά, Μπρίγκελ, κ.ά.), η συγγραφέας έγραψε μια κάπως στοιχειώδη περιγραφική ιστοριούλα για καθένα τους, ενώ στις τελευταίες σελίδες διαβάζουμε πληροφορίες για τους ζωγράφους και τους πίνακες.
Πραγματικά περιηγηθήκαμε λοιπόν σε μια Γατοπινακοθήκη μεγάλης ομορφιάς! Όμως το ζητούμενο παραμένει. Γιατί συγκρίνοντας οι αναγνώστες με την παιδική ματιά τους τα αναμορφωμένα γατόνια με τα πρωτότυπα έργα τέχνης, τα τελευταία μπορεί και να χάνουν μπροστά στα χαριτωμένα κατοικίδια που κατοίκησαν τους κλασικούς πίνακες…
*****
Ζωγραφική και μυθοπλασία
Τα έργα τέχνης έχουν από μόνα τους αφηγηματική δύναμη. Το έγραψε πρώτος ο Χρήστος Μπουλώτης στο κλασικό Άγαλμα που κρύωνε [Πατάκης, 2000] με αφορμή το Προσφυγάκι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Στο Μα πού πήγαν όλοι; η Σοφία Δάρτζαλη σχεδίασε μια περιήγηση σε ένα φανταστικό μουσείο και ένα υποθετικό ταξίδι με οδηγό τον μικρό Πέδρο, κάτοικο ενός ισπανικού πίνακα.
Με φαντάζομαι λοιπόν μέσα σ’ ένα μουσείο παρέα με παιδιά όπου τα καλώ να συνομιλήσουμε με τα εκθέματα. Επιλέγουμε ένα έργο και αυτή είναι η αρχή για ένα συναρπαστικό παιχνίδι ερωταποκρίσεων που ξεδιπλώνει ιδέες και γεγονότα τωρινά και παλιά, χώρες και εποχές, ποιος είναι ποιος, τι σχέση έχει με τους διπλανούς του, πώς ήταν στην εποχή του και πολλά ακόμα.
Ο Πέδρο έχει λίγο πολύ την ίδια ηλικία με τους αναγνώστες, τον ακολουθούμε στην περιήγησή του και περνάμε από αίθουσα σε αίθουσα μπροστά από πίνακες με πολλά σημαίνοντα. Οι πίνακες και οι ζωγράφοι τους δεν ονοματίζονται, παρά μόνο στο τέλος του βιβλίου όπου αναφέρονται ο ζωγράφος, το ο τίτλος, η εποχή και σε ποιο μουσείο βρίσκεται καθένας τους. Συμφωνώ: περισσότερη σημασία έχουν η εξοικείωση με τους πίνακες και οι σκέψεις που παράγονται όταν τους παρατηρείς και λιγότερη οι ημερομηνίες και τα ονόματα. Άλλωστε, σε όσους πίνακες σταματάει στη βόλτα του ο Πέδρο καταλαβαίνουμε μηνύματά τους.
Ο Βασίλης Κουτσογιάννης ζωγράφισε άλλοτε αντίγραφα των πινάκων και άλλοτε μέρη τους στα οποία ‘οδηγούν’ τα βήματα του ήρωα, τα τοποθέτησε στις σελίδες με τέτοιο τρόπο ώστε να διαισθανόμαστε όσα απεικονίζουν ή και μας συμβαίνουν πού και πού. Δυο παραδείγματα: τα συναισθήματα που προκαλούν οι τραγικά παραμορφωμένες μορφές της Γκερνίκα και η αίσθηση της δροσιάς των νερών που ξεχειλίζουν από τον πίνακα Νούφαρα του Μονέ. Ο εικονογράφος είναι αναμφισβήτητα το άλλο δημιουργικό μισό του βιβλίου! Τα πολλά προσχέδια και οι σημειώσεις του στις σελίδες που κλείνουν την έκδοση φανερώνουν
Επίλογος
Το στοίχημα των νεανικών βιβλίων για την τέχνη είναι εάν και πώς θα γίνει κατανοητό ότι η καλλιτεχνική δημιουργία στις πολλές μορφές της δεν είναι απόμακρη και αποκομμένη από την καθημερινή ζωή, και πως καθετί γύρω μας έχει άκρες με την τέχνη και με τον πολιτισμό; Η τέχνη είναι γύρω μας και δεν περιορίζεται στα μουσεία. Τέχνη υπάρχει μέσα στα σπίτια μας κι ας μην διαθέτουμε αριστουργήματα, ο δημόσιος χώρος, τα κτήρια, τα γλυπτά, τα πάρκα, τα γκράφιτι στους τοίχους ακόμα και οι βιτρίνες, έχουν και αυτά να κάνουν με την τέχνη.
INFO
Μα πού πήγαν όλοι;
Εικ. Βασίλης Κουτσογιάννης
Μεταίχμιο, 2023.
Γατουργήματα, ένας γατίσιος οδηγός για την τέχνη και τη ζωή
Εικ. Nyangsongi
Μτφρ. Γιώργος Τσακνιάς
Εκδ. Παπαδόπουλος, 2023.
Η ιστορία της τέχνης σε 21 γάτες
Μτφρ. Ιωάννα Χονδρού
Εκδ. Φουρφούρι, 2023.
Όλα τα βιβλία εδώ:
