της Μαρίζας Ντεκάστρο
Λέμε ότι τα μουσεία είναι ζωντανοί οργανισμοί. Ναι!
Η ζωντάνια είναι ζήτημα έμπνευσης, σχεδιασμού, σκηνοθεσίας, έκπληξης, διάδρασης, βιώματος.
Μουσείο Χαρτιού, Βασιλεία, Ελβετία.
Ένας αποκατεστημένος μεσαιωνικός Χαρτόμυλος πλάι στον ποταμό Ρήνο στεγάζει ένα παραδοσιακό εργαστήριο χαρτιού, τυπογραφίας και βιβλίου.
Μπαίνοντας στο μουσείο καταλαβαίνεις αμέσως ότι οι επισκέπτες δεν είναι απλά δέκτες πληροφοριών. Το υποδήλωνε η ουρά μπροστά στο κάδο όπου ανακατευόταν ο χαρτοπολτός, το σήκωμα των μανικιών, τα χέρια που βουτούσαν τις σίτες στον χαρτοπολτό για να φτιάξουν σελίδες χαρτιού.
Στο Χαρτόμυλο οι επισκέπτες μεταμορφώνονται σε τεχνίτες, αντιγραφείς, συγγραφείς, λινοτύπες, τυπογράφους, βιβλιοδέτες. Εν ολίγοις, όλοι, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, ασκούνται πρακτικά σε κάθε στάδιο της κατασκευής του βιβλίου.
Σ’ αυτό το μουσείο δεν υπάρχουν εκθέματα με τη συμβατική έννοια. Ό,τι υπάρχει είναι στη διάθεση του κοινού για να τα χρησιμοποιήσει και να φτιάξει κάτι δικό του: χειροποίητο χαρτί, να γράψει σε μια ογκώδη γραφομηχανή, να αντιγράψει παλαιά αλφάβητα με πένες από φτερά και μελάνι όπως οι αντιγραφείς στα σκριπτόρια των μοναστηριών, ή να εκτυπώσει ένα σχέδιο σε έναν χειροκίνητο πολύγραφο, να σφραγίσει μια επιστολή με βουλοκέρι, να φτιάξει λέξεις με στοιχεία από τις διαφορετικές τυπογραφικές κάσες… Και, τέλος, να κάνει «τέχνη από χαρτί», δηλαδή τα γνωστά μας origami, απλά για τα παιδιά, περίπλοκα για τους μεγάλους. Κι εδώ, όπως σε όλα τα τμήματα του μουσείου, συμμετέχουν και διδάσκουν εθελοντές: φοιτητές, άνεργοι και πολλοί ηλικιωμένοι!
Σε κάθε ενότητα- γραφή, χαρτί, τυπογραφία- ο επισκέπτης βλέπει, παρατηρεί, και μπαίνει πολύ πρόθυμα στη συνθήκη του χειροτέχνη! Κυρίως όμως ανακαλύπτει την αφάνταστη επινοητικότητα και την επιμονή που χαρακτηρίζει το είδος μας όπως πολύ θαυμαστά τις αναπτύσσει η Ιρένε Βαγιέχο στο έργο της Πάπυρος (μτφρ. Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, Μεταίχμιο, 2022).
Φεύγοντας από το μουσείο παίρνεις ενθύμιο ένα φάκελο με τα έργα σου. Ένα ενθύμιο που κάποτε θα παραπέσει και ενδεχομένως θα πεταχτεί. Στο μυαλό όμως εδραιώνεται η αμετάβλητη αξία της γραφής, του χαρτιού, του βιβλίου, και μαζί της η γνώση, οι κάθε λογής αναζητήσεις, η διακίνηση των ιδεών, η προσωπική έκφραση, ακόμα και η ψυχαγωγική ανάγνωση.
*****
Μουσείο της Ανατολικής Γερμανίας, Βερολίνο.
Πολύ κοντά στο Check Point Charlie και στα μαγαζιά που πουλάνε κομματάκια του τείχους, σοβιετικά καπέλα και παράσημα, στην όχθη του Σπρέε, στο διοικητικό κέντρο του τότε Ανατολικού Βερολίνου βρίσκεται αυτό το μουσείο των κοντινών περασμένων δεκαετιών.
Το τείχος έπεσε το 1989, οι ανατολικοβερολινέζοι έσπευσαν να γευτούν ελευθερία και κατανάλωση, και οι δυτικοί να ανακαλύψουν τη μίζερη και περιορισμένη ζωή των απέναντι.
Η «πολιτική», το σοσιαλιστικό καθεστώς και η σοσιαλιστική ζωή, μπήκαν στο μουσείο ως καθημερινότητα δίνοντας τη δυνατότητα στους επισκέπτες να βρεθούν για λίγο στα «ανατολικά», σ’ ένα νηπιαγωγείο, να κυκλοφορήσουν σε ένα σπίτι με τις κρεβατοκάμαρες και τις ανοιχτές ντουλάπες τους, στο μπάνιο και στην κουζίνα με τις παλλαϊκές, και για το ’60, συσκευές. Μπορούν ακόμα να οδηγήσουν ένα Trabant και να μπουν στο χώρο παρακολουθήσεων της Στάζι. Ουσιαστικά στο μουσείο παρουσιάζεται κάθε πτυχή της ζωής των κατοίκων της Ανατολικής Γερμανίας, με τα δεκάδες μικροπράγματα, έπιπλα, εφημερίδες, καλλυντικά, κονσέρβες, ρούχα, χρώματα, φωτογραφίες, αποσπάσματα από κινηματογραφικά επίκαιρα, πολιτικά πρόσωπα που οργάνωναν τη ζωή.
Ό,τι λογοτεχνικό έχουμε διαβάσει για άλλο μισό της Γερμανίας το έχεις μπροστά σου, και αν θελεις να μάθεις περισσότερες ιστορικές πληροφορίες τις βρίσκεις στις διαδραστικές οθόνες.
*****
Πλανήτης Βίκινγκ, Όσλο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι σε αρκετά τοπικά μουσεία της Νορβηγίας υπάρχουν αντικείμενα από την εποχή των Βίκινγκς. Όμως, στον Πλανήτη Βίκινγκ (https://www.thevikingplanet.com) πήγαμε για να παίξουμε τους Βίκινγκς μέσω
της πολύ συναρπαστικής εικονικής πραγματικότητας. Σε μια ταινία, με άξονα το φυσικό περιβάλλον, περιπλανήθηκα στη Νορβηγία της εποχής, στο χιόνι καλύφτηκα με γούνες, τάισα ζωντανά, έπλεξα καλάθια, μ’ έβρεξαν τα κύματα όταν αποχαιρετούσα τους άντρες που έφευγαν ταξίδι, είχα πολύ ζωντανή την αίσθηση ότι ανήκα στην κοινωνία τους, ότι ήμουνα εκεί. Ολογράμματα παρουσίαζαν προσωπικότητες Βίκινγκ, τους άκουγες να μιλούν και να τραγουδούν. Καθόσουν στο καράβι, δίπλα στους κωπηλάτες και έπαιρνες μέρος σε μια από τις μεγάλες μάχες τους. Σε άλλες οθόνες παρακολούθησα την ιστορική πορεία αυτού του λαού και τη σύνδεσή του με την ευρωπαϊκή ιστορία. Άλλαξα μαλλιά και αξεσουάρ, μεταμορφώθηκα σε Βίκινγκ και έβγαλα σέλφι! Έπαιξα παιχνίδι ρόλων, αποφάσισα ποια ήθελα να είμαι και τις ασχολίες μου αν γινόμουνα μάγισσα, πολεμιστής, βασίλισσα, αγρότης, σιδηρουργός, κ.ά.
Δεν ήταν μόνο παιχνίδι η επίσκεψη!
*****
Μουσείο Edvard Munch, Όσλο.
Στο καινούριο μουσείο, εγκαινιάστηκε το 2012, θα παρακάμψω την έκθεση των έργων του ζωγράφου και θα σταθώ στον 7ο όροφο (από τους 13), στην ανακατασκευή της κατοικίας του Edvard Munch (1863-1944) στο Έκελυ, κοντά στο Όσλο που κατεδαφίστηκε το 1960. Μια πολυμεσική εγκατάσταση με φως, ήχο και κινούμενες εικόνες εισάγει τους επισκέπτες στην ιδιωτική ζωή του Munch. Οι επισκέπτες μπορούν να ανοίξουν τα συρτάρια με τα ρούχα του, να δουν τα ξυριστικά και τις κολόνιες του καλλιτέχνη, να δουν φωτογραφίες των φίλων του και των συνεργατών του αλλά και το ταξιδιωτικό μπαούλο του. Ακόμα μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις μοντέρνες συσκευές της εποχής του, να παίξουν στο πικάπ έναν από τους δίσκους του, ή να σηκώσουν το βαρύ ακουστικό του μαύρου τηλεφώνου και ν’ ακούσουν το διάγγελμα του βασιλιά της Νορβηγίας όταν ξέσπασε ο Β’ ΠΠ.
*****
Museum Bl, Ελβετία
Στο Λίσταλ, μια κωμόπολη κοντά στη Βασιλεία την πρωτεύουσα του ομώνυμου καντονιού, υπάρχει ένα σχετικά μικρό μουσείο, το Museum Bl. (https://www.museum.bl.ch). Ένας από τους εκθεσιακούς χώρους, που κατά κύριο λόγο απευθύνεται στο νεανικό κοινό, αφιερώνεται στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, την προστασία τους, την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων. Εκεί λοιπόν, κατασκευάστηκε μια πολύ μεγάλη προθήκη μέσα στην οποία ζουν σε «φυσικό περιβάλλον» κοινά ποντίκια των αγρών. Παρακολουθείς τα ποντίκια να κρύβονται στα χόρτα, να σκαρφαλώνουν στα κλαδιά των μικρών δέντρων, να τσαλαβουτούν στο νερό, να ροκανίζουν, κλπ., ενώ ανάλογα με την εποχή (φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι), το φυσικό περιβάλλον αλλάζει ακολουθώντας τη ζωή των ποντικών στη φύση! Υπάρχουν και άλλα υπέροχα, γιατί… ποιος νυχτερινός περιπατητής, για παράδειγμα, δεν θα είχε την περιέργεια να δει τα πλάσματα που γεμίζουν το σκοτεινό δάσος με τις φωνές τους; Μπαίνεις λοιπόν σε μια θεοσκότεινη αίθουσα εφοδιασμένος μ’ ένα φακό και όπου στρέψεις τη δέσμη του φωτός βλέπεις το πουλί ή το τετράποδο και ακούς τη φωνή του.
Οι χάρες και οι χαρές που προσφέρουν οι μουσειακοί χώροι είναι ατέλειωτες!
