της Μαρίζας Ντεκάστρο
Βιβλία με θέμα το φύλο (gender) κυκλοφορούν για κάθε ηλικία, από τα πρώτα χρόνια μέχρι την εφηβεία. Τα περιεχόμενα και η μορφή τους (σχήμα, μέγεθος, εικονογράφηση) είναι ανάλογα του κοινού στο οποίο απευθύνονται.
Για τους προ -εφήβους και τους εφήβους, κυκλοφορούν βιβλία μεταξύ ψυχολογίας και ενημέρωσης, στην ουσία εύχρηστοι «οδηγοί» μικρού σχήματος, με νεανική εικονογράφηση και σύντομα κείμενα που ξεδιαλύνουν απορίες με σκοπό την αποδοχή του «εγώ» που αλλάζει και την αυτογνωσία. Πραγματεύονται κυρίως τη γνωριμία με το σώμα και τις αλλαγές που υφίσταται στην πορεία προς τη βιολογική ενηλικίωση, τα συναισθήματα, τις ψυχολογικές μεταπτώσεις, την ερωτική έλξη, την αυτονομία, κ.ά. Παρόλο που είναι διαφορετικά για τα αγόρια και τα κορίτσια, περιέχουν συνήθως ένα -δυο κεφάλαια που αφορούν το άλλο φύλο.
Επίσης δεν είναι λίγα τα βιβλία γνώσεων με ιστορική προσέγγιση και κοινωνιολογική οπτική. Πρόκειται, είτε για σειρές επίτομων βιογραφιών για παιδιά (π.χ. Αϊνστάιν, Κάλο, Μποβουάρ, Χόκινγκ…), είτε για συλλογές με βιογραφίες σπουδαίων ανδρών και γυναικών κάθε ιστορικής εποχής (Ψυχογιός, Μίνωας, Πατάκης, Διόπτρα… όλοι σχεδόν οι εκδότες τα έχουν στον κατάλογό τους). Η ιδεολογική γραμμή που τα διατρέχει είναι η καταπολέμηση των στερεοτύπων χάρη στην προβολή των σημαντικών επιτευγμάτων καθενός και καθεμιάς.
Το πλαίσιο αλλάζει στις πολυάριθμες πλήρως εικονογραφημένες εκδόσεις για τα μικρά παιδιά, που ανήκουν επίσης στην κατηγορία των βιβλίων γνώσεων. Αυτό που προβάλλεται σ’ αυτά είναι η χαρά του να είσαι παιδί, κορίτσι/αγόρι, η ισότητα των φύλων, η αυτοπεποίθηση, η αποδοχή του άλλου… Θα έλεγα ότι προετοιμάζουν τα παιδιά εισάγοντάς τα άτυπα σε κοινωνικές έννοιες τις οποίες θα εξερευνηθούν και θα παγιοποιηθούν στο μέλλον.
Τα βιβλία των Lauren Ace και Jenny Løvlie κάνουν ακριβώς αυτό: μια προβολή στο μέλλον και η πιθανή εξέλιξη που συνοδεύει τα ιδιαίτερα στάδια κάθε ηλικίας. Διαβάζουμε για τις μικροχαρές της ομάδας, τις παιδικές φιλίες που δένονται με τα παιχνίδια, τις αναπόφευκτες αλλαγές (κάποιοι βρίσκουν καινούριους φίλους ή τσακώνονται και απομακρύνονται περιστασιακά ή ακολουθούν το δικό τους δρόμο) και περνάμε μαλακά στην ενηλικίωση. Τα παιδιά γίνονται άντρες και γυναίκες, διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους, ακολουθούν διαφορετικές διαδρομές, αποκτούν νέες σχέσεις, γνωρίζουν τη μητρότητα και την πατρότητα. Εκείνο που παραμένει σταθερό, ανεξάρτητα από τα μπρος πίσω του κύκλου της ζωής, είναι η δύναμη της φιλίας και η αλληλοϋποστήριξη.
Θα σταθώ στην εικονογράφηση, πολύ πιο μεστή από τα κείμενα, η οποία σχολιάζει όσα δεν λέγονται με λέξεις και απεικονίζει την πραγματικότητα της σύγχρονης κοινωνίας. Η εικονογράφος σχεδιάζει πολυφυλετικές ομάδες γιατί, είτε μας αρέσει είτε όχι, τα στεγανά μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων τείνουν να καταργηθούν. Έπειτα, είναι οι κοινωνικοί ρόλοι. Άνδρες και γυναίκες συμμετέχουν εξίσου στο κοινωνικό γίγνεσθαι, έχουν λόγο. Οι ανδρικοί ρόλοι αλλάζουν. Οι πατεράδες παίρνουν γυναικεία/μητρικά χαρακτηριστικά (μεγάλωμα των παιδιών, οικιακές εργασίες, κλπ.). Όλα τα παραπάνω δεν είναι καινούρια και αποτελούν το αναμενόμενο περιεχόμενο στα σύγχρονα παιδικά βιβλία.
Τη διαφορά κάνουν δύο εικόνες, μία σε καθένα από τα βιβλία των Lauren Ace και Jenny Løvlie, οι οποίες σχολιάστηκαν από αναγνώστες έντονα όταν κυκλοφόρησαν τα βιβλία στο εξωτερικό. Στο βιβλίο των αγοριών παρουσιάζεται ένας γάμος μεταξύ ανδρών, ενώ στων κοριτσιών μια διαδήλωση ΛΟΑΤΚΙ. Κάποιοι αναρωτήθηκαν τι προσφέρουν αυτές οι εικόνες και εάν έχει νόημα να βάζουμε στα μικρά παιδιά τέτοιες ιδέες πριν την ώρα τους. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ώρα για να συζητηθούν τέτοια θέματα, ούτε και πρέπει να αποκρύπτονται. Αν κάποια παιδιά σταθούν στις συγκεκριμένες εικόνες, έχει καλώς και ο ενήλικος τις σχολιάζει. Αν όχι, το ενδιαφέρον μπορεί να προκύψει σε άλλη ανάγνωση και τότε να δοθεί η ευκαιρία για τη συζήτησή τους. Ωστόσο ένα είναι σίγουρο: τα παιδιά είναι λιγότερο συντηρητικά από τους ενηλίκους, δεν ζουν σε γυάλα και συναντούν αυτό που θεωρείται από κάποιους «μη φυσιολογικό» παντού, από το σουπερμάρκετ και την τηλεόραση μέχρι τα παιδικά πάρτι και το σχολείο.
ΥΓ
Αν δεν κάνω λάθος, αντιρρήσεις υπήρχαν και για το περιεχόμενο του βιβλίου Το πιο μεγάλο βιβλίο για τις οικογένειες, (Ίκαρος, 2016) που παρουσιάζει τη μεγάλη ποικιλία των οικογενειών που συνυπάρχουν στις μέρες μας.
Lauren Ace, Τα Αγόρια Τα Κορίτσια, Εικ. Jenny Løvlie, Μτφρ. Άννα Παπαϊωάννου, Εκδ. Keybooks, 2022.
