Συζήτηση : Σχόλια και ερωτήματα για το θέμα “Ποίηση, κρίση” (της Βαρβάρας Ρούσσου)

0
351
Photo-by-Natalie-Kolb-

της Βαρβάρας Ρούσσου

«τα χρόνια μου ναυάγησαν στις ξέρες του ελύτη»

jazra khaleed

 

Αναφορικά με το κείμενο του Βασίλη Λαμπρόπουλου που συνομιλεί με εκείνο της Άντζελας Δημητρακάκη θα είχα να παρατηρήσω και να προσθέσω κάποια σχόλια και ερωτήματα επισημαίνοντας έτσι την πολυδιάστατη προοπτική του θέματος:

  1. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 αρχίζει η κρίση να γίνεται εμφανέστατα αντικείμενο θεματοποίησης στη σύγχρονη ποίηση ενώ στις απαρχές της (2009-2012 περίπου) η ανταπόκριση της ποίησης στη νέα συνθήκη μάλλον παρουσιάζεται μειωμένη. Αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους με βασικό, κατά την άποψή μου, το αναπόφευκτο γεγονός ότι ιδίως για τους νεότερους/ες ποιητές/τριες (γεννημένους μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και κυρίως από 1990 και εξής) η κρίση γίνεται η κύρια συνθήκη ενηλικίωσής τους και εύλογα κατά συνέπεια την αποδίδουν στις πρώτες συλλογές τους ή στις δεύτερες, από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 και εξής με κορύφωση προς το τέλος της.    Και πάντως οι τρόποι, οι κώδικες οι ιδιαίτερες θεματικές με τις οποίες στοιχειοθετήθηκε και θεματοποιήθηκε η αντίδραση της ποίησης στην κρίση μελετώνται ακόμα και δεν έχει συσταθεί πλήρως η εικόνα ενόσω σχετικές εργασίες βρίσκονται υπό εξέλιξη και οι σχετικές συζητήσεις τώρα αποτιμώνται και συγκεντρώνονται ενώ και αυτές βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση. Επιπλέον, το ενδιαφέρον και καίριο ερώτημα που μπορούμε να εξετάσουμε είναι σε ποιο βαθμό δημιουργοί ώριμοι ηλικιακά στη δεκαετία 2010-2020 ενέταξαν στις θεματικές τους την κρίση και με ποιους όρους. Σημειώνω ότι το κείμενό μου αυτό επιχειρεί γενικές και σύντομες παρατηρήσεις στη μεγάλη εικόνα και όχι αναλυτικές αναφορές σε ιδιαίτερα παραδείγματα και ονόματα.
  2. Σε ποιο βαθμό «η ελληνική ποίηση αντιστάθηκε ομόθυμα και σθεναρά σε μια τάση (κυρίως Ελλήνων ανθολόγων) η οποία επιχείρησε να την προβάλλει διεθνώς και την οποία τάση η ποίηση απέρριψε σαν “crisis tourism”»; Ήταν ομόθυμη πράγματι η αντίδραση; Καθώς μια ανθολόγηση απαιτεί τη συναίνεση των δημιουργών τίθεται το, κατά τη γνώμη μου, ενδιαφέρον ερώτημα πώς αιτιολόγησαν και ιδίως πώς εννόησαν οι συμμετέχουσες/ντες τη συμπερίληψή τους σε ανθολογίες που προέβαλαν την κρίση στο εξωτερικό. Πώς δηλαδή αντιλήφθηκαν τους όρους συμμετοχής τους και τη στόχευση, πέρα από τη στάση των ανθολόγων. Υπήρξε ομόφωνη η αιτία άρνησης; Δυσκολεύομαι να αποδώσω την απόρριψη προβολής της ποίησης ως “crisis tourism συλλήβδην στις «πιο συντηρητικές αισθητικές αρχές», στην αγκύρωση μόνο στην «ηθική[ς] αγνότητα[ς]» και στον μεταφυσικής προέλευσης «αναχωρητισμό» (μιλώντας γενικά και χωρίς να εμμένω στο παράδειγμα Σύσσημου) με στόχο την επάνοδο στο χαμένο κέντρο του «ενός» και της «ουσίας». Διερωτώμαι δηλαδή, εάν μέρος της αντίδρασης στο crisis tourism οφείλεται και στην αντίσταση που προέκυψε από την άρνηση εκμετάλλευσης της κρίσης ως λόκαλ τουριστικού προϊόντος που θα συμβάλλει στον εκ νέου ευρωπαϊκό θαυμασμό (ή οίκτο) μιας χώρας (και γενιάς) που άδικα πάσχει, εντείνοντας το ευρωπαϊκό αποικιοκρατικό βλέμμα. Υποθέτω ότι μια τέτοιας βάσης άρνηση θα χαρακτήριζε ιδίως τους νεότερους/τριες ποιητές/τριες και για παράδειγμα την πλειονότητα όσων συμμετείχαν στο πρότζεκτ Εξέγερση/Revolt του Παν/μιου του Michigan σε επιμέλεια Βασίλη Λαμπρόπουλου.
  3. Απ’ την άλλη το αισθητικό πρόταγμα «καλή ποίηση» που χρησιμοποιείται ως μέτρο (εντούτοις ακαθόριστο) κατά την κριτική αποτίμηση ποιητικών συλλογών συχνά συνεπάγεται ποίηση που επεξεργάζεται δυναμικά τις περισσότερες από τις παραμέτρους ενός μοντερνιστικού πλαισίου, που επιχειρεί να συμπλεύσει με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή αντίστοιχη, που επιδιώκει πειραματισμούς μορφικούς και θεματικούς αλλά το συνηθέστερο παραμένει δραστικά αδρανής ως προς τον κοινωνικό αντίκτυπο και ενίοτε εγωτικά εσωστρεφής ή μεμψίμοιρη καθώς η/ο ποιήτρια/ής αυτοοικτίρεται γι’ αυτή του την ιδιότητα. Έχω συχνά την αίσθηση ότι αρκούμαστε στο «στην Ελλάδα έχουμε καλή ποίηση» (και πράγματι καλή αλλά πόσο καλή και τι σημαίνει καλή οφείλουμε να διερωτώμαστε συνέχεια νομίζω) σε αντίθεση με την πεζογραφία, όπως διατείνονται πολλοί, αλλά τι κάνει αυτή η ποίηση εντός και εκτός χώρας; Επομένως το «η αντίσταση στον τουρισμό της κρίσης αποσκοπεί στο να προστατεύσει ένα άλλο τουριστικό πρόγραμμα, τον παραδοσιακό τουρισμό της ντόπιας αγοράς.» βρίσκω ότι έχει βάση εάν το μέτρο σύγκρισης είναι η ασαφώς ή κάποτε και με σαφήνεια προσδιορισμένη καλή ποίηση (η «αστική» ποίηση όπως χαρακτηρίζεται αν και ο χαρακτηρισμός δεν με καλύπτει και εξαρτάται με ποιες παραμέτρους ορίζεται). Αντιλαμβάνομαι επίσης τον όρο «παραδοσιακός τουρισμός» ως μια ντόπια αγορά περιορισμένης ζήτησης αλλά μάλλον αναντίστοιχα μεγάλης παραγωγής (όχι πάντα ποιοτικής και αυτό ίσως είναι ένα άλλο θέμα συζήτησης) που σχεδόν αυτό-καταναλώνεται και ανακυκλώνεται σε περιορισμένο κοινό. Η έννοια του εσωτερικού αυτού τουρισμού σημαίνει, για μένα τουλάχιστον, την αίσθηση ότι η καλή ποίηση μας αρκεί  όταν μάλιστα ανταποκρίνεται σε προσδιορισμένους από το παρελθόν κανόνες στους οποίους η αντίδραση-αντίσταση-άρνηση-ρήξη μπορεί να  σημάνει και την περιθωριοποίηση.
  4. Σε συνέχεια των παραπάνω άμεσα προκύπτει ότι μεγάλο ποσοστό της παραγόμενης ποίησης λειτουργεί υπονομευτικά θα έλεγα στο πλαίσιο της έσω-λογοτεχνικής αντίστασης σε κανόνες. Εννοώ ότι πειραματίζεται μερικώς/περιστασιακά, τολμηρά ή άτολμα με τρόπους και κώδικες αντλώντας από την παγκόσμια σύγχρονη ποιητική παρακαταθήκη αλλά αβλαβώς για την κοινωνική συνθήκη, τους θεσμούς και την αγορά. Δηλαδή το: «Η αντίδραση στην πρόκληση του «crisis tour» μπορεί θαυμάσια να είναι μια υπονομευτική κριτική κωδίκων, θεσμών, κανονικότητας και αγοράς.  Το αποδεικνύουν εδώ και δεκαετίες ριζοσπαστικές λογοτεχνικές και ερμηνευτικές τάσεις όπως οι subaltern, post-colonial, diaspora, queer και post-humanist.» δεν έχει λειτουργήσει δραστικά υπονομευτικά. Στις περιπτώσεις -γιατί υπάρχουν τέτοιες- δυναμικών και λειτουργικών ποιητικών εγχειρημάτων που πράγματι προβάλλουν και συχνά εκρηκτικά/επιθετικά άρα και ενοχλητικά την υπονόμευση αυτή στεκόμαστε κριτικά από απορριπτικά έως αμήχανα. Δηλαδή οι ποιητικές κινήσεις των τελευταίων ετών που συνιστούν «ένα πολύ υποσχετικό ξεκίνημα για το οποίο θα χρειαστεί να ξεπεραστούν ενστικτώδεις αγκυλώσεις» θα πρέπει να αντιμετωπιστούν προσεκτικά και με διαφοροποιημένα κριτικά εργαλεία. Όχι με την παραπομπή στην ποιητική παράδοση έστω κι αν αυτή είναι γόνιμα αφομοιωμένη αλλά γίνεται το μοναδικό υπέδαφος όπου αναφύεται ο νέος ποιητικός λόγος αλλά με γνώμονα την ένταση ρήξης και απόρριψής της. Όχι με την προσήλωση στις τόσο γενικές και αόριστες πανανθρώπινες ουμανιστικές αρχές που αποψιλώνουν τη δυναμική της σημερινής ποίησης αλλά με το βαθμό αντικρύσματος στον κοινωνικό περίγυρο. Μέρος της σύγχρονης ποίησης επιδιώκει  να γίνει δυναμικά και ουσιαστικά συνομιλητική και όχι εγωτική, να επικοινωνήσει το λόγο της με τρόπους πιο άμεσους που φαίνονται οργίλοι και συχνά αδιαμεσολάβητα βιωματικοί. Απέναντι ειδικά σε αυτά τα τελευταία στοιχεία (επαναλαμβάνω εδώ τα παραπάνω αλλά αποτελεί έναν καίριο προβληματισμό μου) στεκόμαστε με αμήχανο σκεπτικισμό και τάση σύγκρισης με πρότυπα μάλλον περασμένης αισθητικής (η σύγκριση θεμιτή και γόνιμη όταν δεν επιμένει σε  αναγωγική μοναδικότητα). Η ψύχραιμη ή ανατρεπτική ή ανανεωμένη κριτική θα επιτρέψει να εκτιμήσουμε το παρόν και τη συνέχεια. Γιατί πράγματι θα πρέπει να προβληματιζόμαστε όχι γιατί δεν υπάρχει αρνητική κριτική αλλά γιατί δεν υπάρχει «ανατρεπτική και ριζοσπαστική κριτική της λογοτεχνίας».
  5. Αν και έχω την αίσθηση ότι φιλόλογοι και κριτικοί αρνούμαστε την κατηγοριοποίηση στη βάση γενιάς και γενεαλόγησης (δε βρίσκω μελέτη και κείμενο εσχάτως που να μη δηλώνει την άρνηση στον όρο αλλά παρακάτω να τον χρησιμοποιεί και λίγα κείμενα επιχειρούν αν αντικαταστήσουν τη γενιά με άλλους όρους λιγότερο συλλογικούς) είμαστε βέβαιες/οι ότι οι ομαδοποιήσεις είναι απαραίτητες χωρίς την ενικότητα της γενιάς αλλά με την πληθυντικότητα των κριτηρίων στη βάση θεματικών, τρόπων, τρόπου παρουσίασης του έργου κλπ. Ήδη η αναφορά «στοιχεία όπως κώδικας, ύφος, τάξη, φύλο, εθνικότητα, ταυτότητα, ιστορία, τραύμα, τόπος, κανόνας και εξουσία» προσφέρει μια σειρά δυνατοτήτων που δημιουργούν επάλληλες και όχι σταθερά συμπαγείς αλλά εναλλασσόμενες και ανοιχτές πλην απαραίτητες ομαδοποιήσεις εάν θέλουμε να έχουμε μελέτες, παρουσιάσεις εντέλει μια εικόνα που προσφέρει την κατανόηση του πώς είναι και τι κάνει η σημερινή ποίηση. Υπάρχει κάποιος που δεν το θέλει;
  6. Ωστόσο, συχνά ποιήτριες/ές εκφράζονται αρνητικά για τη «φιλολογική» τάση προς την ομαδοποίηση ως εάν αυτή καταργούσε τα ατομικά γνωρίσματα του/της καθενός/μιάς. Δε νομίζω ότι πρόκειται για νέο φαινόμενο. Όπως εξάλλου αναφέρει ο Βασίλης Λαμπρόπουλος με τις αναγωγές του σε προηγούμενες εποχές γενικά κάποιες στάσεις και αντιδράσεις δεν είναι νέες. Ωστόσο απορώ (δεν έχω λόγο εντούτοις να την αμφισβητώ) με την μαζική σχεδόν άρνηση που αναφέρει ο Βασίλης Λαμπρόπουλος επειδή πολλές/οί νεότερες/οι θεωρούν (όπως τουλάχιστον αντιλαμβάνομαι από ρητές αναφορές σε συνομιλίες με νεότερες/ους) ότι υπάρχει σύνδεση, επικοινωνία, κοινές πορείες, συνομαδώσεις. Στο σημείο αυτό έχει ενδιαφέρον να ξέρουμε το φάσμα (ηλικιακό, ποιητικών παραμέτρων ως θεματικές και κώδικες) των «αρνητών» ως πληροφοριακό αλλά ενδιαφέρον στοιχείο σχετιζόμενο με την «πρόβλεψη» προσανατολισμού για την απόλυτα σύγχρονη -που τώρα μόλις γράφεται- ποίηση. Μήπως το «πολύ υποσχετικό ξεκίνημα» κινδυνεύει να εγκλωβιστεί κι αυτό σε αγκυλώσεις, διαφορετικές από τις παρελθοντικές ή και τόσο όμοιες; Άλλη απορία: ό,τι προκαλεί δυσφορία λοιπόν είναι η φιλολογική συνολική αποτίμηση και γιατί; Μήπως η φιλολογική εξέταση κρίνεται συνολικά και χωρίς εξαίρεση ως αποστεωμένα συντηρητική; (είναι νέο αυτό το φαινόμενο;).
  7. Νομίζω τέλος ότι οι ποιήτριες/ές του σήμερα -δεν βάζω κάν ηλικιακό όριο εδώ), δεν επιδιώκουν να διαβαστούν στο εξωτερικό όπως οι ίδιες/οι θέλουν αλλά να διαβαστούν από κοινό και όχι απλώς να μεταφραστούν. Οι όροι δηλαδή συνομιλίας με το εξωτερικό νομίζω ότι αλλάζουν. Μένει νομίζω να εξετάσουμε εάν αυτό ισχύει και ποιοι είναι αυτοί οι όροι.

 

Προηγούμενο άρθρο10 χρόνια “Α” : Κοιτώντας μια φωτογραφία (του Θανάση Τριανταφύλλου)
Επόμενο άρθροΣαλμάν Ρουσντί : σοκ στην παγκόσμια κοινότητα

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ