του Δημοσθένη Αγραφιώτη (*)
Πόσα όρια, πόσα σύνορα αντέχει η ανθρώπινη ύπαρξη; Τώρα που μάλιστα τα τεχνολογικά συστήματα επιτρέπουν υλική και άυλη μετακίνηση, καλλιεργούν την απαίτηση για μεγαλύτερης ταχύτητας και κατορθώνουν την ελαχιστοποίηση των χρονικών απαιτήσεων. Αλλά για ποια (συν)όρια – σύνορα πρόκειται; γεωγραφικά, χρονικά, διανοητικά, σεξουαλικά, ψυχολογικά, πολιτικά…; Ο βίος της Etel Adnan (Ε.Α) αποτελεί μια δυνατή απάντηση στο προαναφερόμενο μεταφυσικό ερώτημα, καθώς η πορεία της δεν ήταν παρά μια συνεχής διαδικασία (ξε)περάσματος των συν-όρ(ί)ων.
Επιλέγονται ορισμένες ενδείξεις από την πολυτάραχη ζωή της για να δεχτεί η αγωνιστική της διάθεση για διεπιφανειακές δοκιμασίες. Η μητέρα της Ελληνίδα από τη Σμύρνη (μάλλον φτωχή οικογένεια), ο πατέρας της τούρκος σουνίτης (από μητέρα Αλβανίδα) με καταγωγή από τη Δαμασκό υπήρξε διοικητής της Σμύρνης (για βασικές πληροφορίες για τη ζωή της σημείωση [1]). Ο πατέρας της ήταν συμμαθητής και συνεργάτης του Mustafa Kemal. Σπούδασε (στη Γαλλία και τις Η.Π.Α.) φιλοσοφία και λογοτεχνία και θεωρείται ως Αραβο-Λιβανο – Αμερικανίδα ποιήτρια, δοκιμιογράφος εικαστική καλλιτέχνης και τα έργα της περιλαμβάνουν βιβλία, βιβλία καλλιτεχνήματα (artists books), ταινίες και πίνακες. Δηλαδή, κινήθηκε στο χώρο των πολυμέσων (multimedia) και των διαμέσων (intermedia). Δούλεψε στο Λίβανο ως δημοσιογράφος και πολιτικός αναλυτής, ανοίγοντας το δρόμο για τις γυναίκες – δημοσιογράφους σ’ ένα κόσμο (σε αυτόν της αραβικής παράδοσης) στον οποίον κυριαρχεί το ανδρικό φύλο .Στις πολλαπλές δραστηριότητες της συμπεριλαμβάνεται και η ίδρυση του εκδοτικού οίκου “The Post Apollo Press”.Έγραψε στα αραβικά, στα γαλλικά και στα αγγλικά. Συμμετείχε σε κορυφαίες εκδηλώσεις των εικαστικών τεχνών. Ορισμένα βιβλία της έχουν μεταφραστεί και εκδοθεί στα ελληνικά [2]. Δήλωνε ευθαρσώς τον λεσβιακό σεξουαλικό προσανατολισμό της και η σύντροφός της Simone Fattal ήταν μια διακεκριμένη γλύπτρια.
Άλλοι την αποκάλεσαν «ακούραστη ακτιβίστρια», άλλοι την αποκάλεσαν ως γυναίκα-σαμάνο όπως αυτές που βρίσκουμε στη Σιβηρία, την Κορέα και το Νεπάλ. Είναι γεγονός ότι αναδύθηκε σε πολλούς και ποικίλους τόπους και ακολούθησε πολλούς και ποικίλους τρόπους έκφρασης και δράσης. Δεν είναι βέβαια η μόνη ανθρώπινη ύπαρξη που επιχείρησε μια Οδύσσεια στις θάλασσες των καλλιτεχνικών και διανοητικών ενεργημάτων, ωστόσο αποτελεί μια ιδανική περίπτωση για τη διατύπωση ερωτημάτων, όπως αυτά που ακολουθούν. Ποια αιτία, ποια δύναμη ωθεί την ανθρώπινη ύπαρξη όπως αυτή της Ε.Α., να αναζητεί την πολυτυπία και την πολυτροπία στο πλαίσιο των αναζητήσεών της; Κυριαρχεί ένας προκαθορισμός ψυχολογικού τύπου ή ένας πολιτιστικός σταθερότυπος (cultural pattern); Ποιος συνδυασμός ισχύει κάθε φορά; Ποιες δεξιότητες και ποιες ικανότητες είναι αναγκαίο να αναπτύξει ο «πολυσχιδής άνθρωπος» για να ανταπεξέλθει με επάρκεια σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτικά περιβάλλοντα; Με ποιες πεποιθήσεις και ποιους αμυντικούς μηχανισμούς μπορεί να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι δεν μπορεί να ταυτιστεί μ’ ένα «ορισμένο επάγγελμα», «μ’ ένα καθιερωμένο σχήμα κοινωνικής υπόστασης», «ένα δεσπόζον πρότυπο ζωής»…; Δύσκολο να απαντηθούν οι σύνθετες ερωτήσεις στο πλαίσιο του ανά χείρας κειμένου.
Πάντως η Etel Ednan απέδειξε ότι ένας τέτοιος βίος (πολυπρισματικός) είναι πραγματοποιήσιμος και εξαιρετικά γόνιμος. Απομονώνω αυθαίρετα τα βιβλία καλλιτεχνήματα της , όπως τα reporello/ «φυσαρμόνικες» , στα οποία συντοποθετεί ή συγκεράζει κριτικά τη γραφή και της ζωγραφική και ταυτόχρονα θέτει το ερώτημα για την υπόσταση του βιβλίου, καθαυτού, ως υλικού στηρίγματος μιας καλλιτεχνικής διερεύνησης. Επίσης στους ζωγραφικούς της πίνακες, «ακροβατεί» με σιγουριά και άνεση, ανάμεσα σε μια αφαιρετική διάθεση και μια πρωτογονική αναπαράσταση – όπου το ελάχιστο της απεικόνισης, το φως, η χρωματική ένταση και η καθαρότητα των ορίων απομακρύνουν κάθε απόπειρα μίμησης μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας. Δηλαδή, η πολυφωνία συνδυάζεται με την εμβάθυνση και η διαφοροποίηση με την αυτοσυγκράτηση(βλ. Πίνακα της Ετέλ).
Δεν είχα την τύχη να συναντήσω την Ε.Α., παρόλη τη γειτνίασή μας γεωγραφική, καλλιτεχνική και πολιτιστική. Συχνά στο Παρίσι ή στην Καλιφόρνια έβρισκα κοινούς φίλους από τον χώρο της ποίησης και της τέχνης που μου μιλούσαν για πολύπλευρη δραστηριότητά της και την ακατάβλητη ενέργειά της. Είχα την εντύπωση ότι την είχα συναντήσει χάρη στις περιγραφές και τις αναφορές των κοινών φίλων ! Ώσπου συνέβη και το εξαιρετικό γεγονός: The Post Apollo Press δημοσίευσε το βιβλίο μου “Maribor”(Ερατώ,2004) στην αγγλική του μετάφραση [3] (2009). Το βιβλίο κέρδισε και το πρώτο βραβείο μεταφρασμένης ποίησης. (NCBA, Northern California Book Award for Poetry Translation-2011). (βλέπε σημειώσεις [3] και [4] για την τεκμηρίωση της βράβευσης). Επιπλέον, η καλή υποδοχή του βιβλίου στις Η.Π.Α. άνοιξε το δρόμο για την μετάφρασή του στα γαλλικά και την έκδοσή του από τις γαλλικές Editions “La rumeur libre”. Το βιβλίο βρέθηκε στην βραχεία λίστα για το βραβείο της μεταφρασμένης ποίησης από τη Γαλλική Société des Gens des Lettres (1838-2018) για το έτος 2018 [5].
Από τα προηγούμενα διαφαίνεται ότι δεν είχαμε την ευκαιρία για μια συνάντηση ως «ζωντανά όντα», αλλά πραγματώσαμε μια συνάντηση ως ποιητικές και καλλιτεχνικές υπάρξεις: σε μία από τις πολλές διαδρομές της Ε.Α τμηθήκαμε μ’ έναν τρόπο γόνιμο και αποτελεσματικό. Ωστόσο, τίθεται το ερώτημα: αν υπήρξε και μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο, τι θα άλλαζε στην «φαντασιακή» συνεργασία μας; Δεν είναι πάντα σίγουρο ότι η συνάντηση με πρόσωπα ή ποιητές ή καλλιτέχνες που θαυμάζουμε από τα έργα τους, είναι πάντοτε θετικές, καρποφόρες και εμπλουτιστικές – και οι απογοητεύσεις είναι μέρος των πιθανοτήτων που ισχύουν στις ανθρώπινες σχέσεις. Στην περίπτωση της Ε.Α., παρατηρώντας και μελετώντας το έργο της, μου δίνεται η εντύπωση ότι η μη – συνάντηση μας ως κατοίκων της ανατολικής μεσογείου/της νοτιο-ανατολικής Ευρώπης ή ως κατοίκων του κόσμου, ήταν για μένα μια χαμένη ευκαιρία για μια πολιτιστική ανατροφοδότηση από την πολυσχιδή Ε.Α-μια απώλεια χωρίς ελπίδα αναπλήρωσης.
Η Ε.Α. όπως διαφαίνεται λειτούργησε στα όρια, με τα όρια, στα σύνορα και με τα σύνορα και οπωσδήποτε πέρα από τα όρια και τα σύνορα, και σ’ αυτό το πνεύμα της ανήκει ο χαρακτηρισμός της «ιέρειας» του μεταιχμίου και του συνοριακού.
(*) Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων, εργάστηκε ως καθηγητής κοινωνιολογίας στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.
Σημειώσεις
- Βλέπε en.wikipedia.org/wiki/Edel-Adnan και www.eteladnan.com.Επίσης ,βλέπε https://www.lifo.gr/now/entertainment/pethane-i-etel-antnan-mia-spoydaia-libanoamerikanida-syggrafeas-kai-eikastikos.
- 6 βιβλία στις εκδόσεις «Άγρα» και 1 στις εκδόσεις «νησίδες». Στις ιστοσελίδες των εκδοτικών οίκων δίνονται οι σχετικές λεπτομέρειες για τα βιβλία.
- dagrafiotis.com/?p=644&cat=38., Demosthenes Agrafiotis, “Maribοr”, Post Apollo Press, U.S. edition, 2009, εξώφυλλο της Etel Adnan σχεδιασμός του βιβλίου Simone Fattal. Μετάφραση John Sakkis & Angelos Sakkis.(εικόνα 4)
- Η απόφαση της επιτροπής για την επιλογή του “Maribor” για το βραβείο NCBA-2011 δίνεται στην ιστοσελίδα: www.dagrafiotis.com/?p=2251play=en
βλέπε επίσης: greeknewsonline.com/demosthenes –agrafiotis-beyond-the limits – of convention.
- Démosthène Agrafiotis. “Maribor”, Poèmes traduits du grec par Michèle Valley, Editions: “la rumeur libre”, Vareilles, 2018. (F-42540).
Το βιβλίο βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το βραβείο της μεταφρασμένης ποίησης (2018): http://dagrafiotis.com/wp-content/uploads/2018/10/maribor_cover_pr7-cropped.jpg και www. sgdl.org.
