του Χρήστου Τσιάμη (ανταπόκριση, Μαχάταν)
Έβλεπα μια έκθεση ζωγραφικής του Φερλινγκέττι όταν άκουσα τα νέα για τον θάνατο τού ποιητή Αλλεν Γκίνσμπεργκ. Ήμουν στη μικρή γκαλερί στο ημι-ισόγειο (ή ημι-υπόγειο) στο brownstone του Απερ Ηστ Σάϊντ, όπου ο Λώρενς Φερλινγκέττι είχε μια ατομική έκθεση ζωγραφικής, ο μοναδικός επισκέπτης εκείνη τη στιγμή, κι ενώ εντρυφούσα σε έναν από τους μεγάλους πίνακες του δίπλα από τα γραφεία της γκαλερί, στην ησυχία του χώρου άκουσα την κυρία που ήταν στο οπτικό μου πεδίο να λέει σε κάποιον που δεν έβλεπα: «μόλις άκουσα τα νέα ότι πέθανε ο Γκίνσμπεργκ.» Λίγους μήνες αργότερα πήγα σε ένα λογοτεχνικό μνημόσυνο για τον χαμένο ποιητή, στο αρχοντικό National Arts Club στο Πάρκο Γκράμερσυ του Μανχάτταν, όπου είχα μάθει ότι θα αποτιμούσε φόρο τιμής στον φίλο του και συνοδοιπόρο ποιητή ο ποιητής Λώρενς Φερλινγκέττι. Με τον Φερλινγκέττι είχα μια σύντομη αλληλογραφία, δυο χρόνια πρίν, τότε που ετοίμαζα ένα βιβλίο με μεταφράσεις ποιημάτων του για έκδοση στην Ελλάδα. Τώρα ήταν ευκαιρία να γνωριστούμε και προσωπικά. Κάποιες προσπάθειες μου πιο παλιά, όταν είχα επισκεφθεί τα δικά του λημέρια (το βιβλιοπωλείο του City Lights στο Σάν Φραντσίσκο), είχαν αποδειχτεί άκαρπες.
Στο ζεστό φως της αίθουσας, με ατμόσφαιρα επίπλωσης και διακόσμησης του 19ου αιώνα, σε αυτό το διατηρητέο κληροδότημα, ευθυτενής πίσω από το αναλόγιο, μίλησε για λίγο ο ποιητής και κατέληξε με την ανάγνωση του πρόσφατου ποιήματος του «Allen Ginsberg dying». Μετά το χειροκρότημα και τις φιλοφρονήσεις ανάμεσα στον ποιητή και κάποιους από το κοινό που τον είχαν πλησιάσει για να τον χαιρετίσουν και να εκφράσουν κάποιον θαυμασμό για την ποίηση του, έφτασα κι εγώ δίπλα του και του συστήθηκα. Ανάμεσα στα άλλα που θίξαμε, μου είπε πόσο ευχαριστημένος ήταν για την έκδοση του βιβλίου του στην Ελλάδα, κι εγώ με τη σειρά μου του είπα πόσο με είχε συγκινήσει το ποίημα με το οποίο είχε καταλήξει την ομιλία του. Εκείνο το ποίημα που είχε ξεμείνει μοναχικό πάνω στη γυαλιστερή σανίδα του αναλογίου…
Η ποίηση του Φερλινγκέττι γέμιζε τα φοιτητικά μου χρόνια στην Αμερική. Κι ενώ η ποίηση του Γκίνσμπεργκ και των άλλων μπητ ποιητών μετέδιδε στον εύπλαστο εαυτό μας το νεύρο, την ανησυχία, τις συγκρούσεις των ιδεών, και τις συγκρούσεις των σωμάτων στον συνωστισμό των πόλεων , η ποίηση του Λώρενς Φερλινγκέττι μας έφερνε έναν άλλον αέρα, ποιητικό. Ήταν μια αύρα που μας χάιδευε σαν ησυχάζαμε τα βράδια. Συνδύαζε τον λυρισμό και την τάση για παιχνίδι (playfulness) που βρίσκουμε στην ποίηση του e.e. cummings με τον ευθύτητα της γλώσσας και της έκφρασης του William Carlos Williams, και με την άπλα της ματιάς που έχει στην ποίηση του και που υποδεικνύει με τη λέξη “Vistas” ο μέγας βάρδος Γουόλτ Γουίτμαν. Την ποίηση των ποιητών μπητ την διάβαζες και άναβες, και σε παρακινούσε να βγείς στο πανεπιστημιακό κάμπους να ενωθείς με τους άλλους. Του Φερλινγκέττι τα ποιήματα ήταν αυτά που τα διάβαζες σε πρόσωπο αγαπημένο, σε ένα δωμάτιο μικρό, απλό, γεμάτο ποίηση και πόθο, ή στο πιο απόμερο τμήμα ενός καταπράσινου πάρκου το απομεσήμερο. Και τότε άνοιγε η καρδιά σου!
Από την πρώτη μου κιόλας φοιτητική χρονιά είχα αρχίσει να μεταφράζω ποιήματα από το «Λουναπάρκ του Νού» (Coney Island of the Mind). Έτσι, όταν πολλά χρόνια αργότερα, έλαβα μια πρόταση για βιβλίο του Φερλινγκέττι στην Ελλάδα, ξεσκόνισα εκείνες τις μεταφράσεις μου ενώ ταυτοχρόνως επέλεξα και ποιήματα από την πιο πρόσφατη, τότε, συλλογή του ποιητή για το βιβλίο που τελικά κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Αυτά είναι τα Ποτάμια μου», το 1995. Κατά την προετοιμασία αυτού του βιβλίου αντάλλαξα με τον ποιητή γράμματα. Χαρακτηριστικό του σε αυτήν την αλληλογραφία ήταν ότι σε κάθε του γράμμα συμπεριλάμβανε κι ένα συμβολικό δωράκι. Μια φωτογραφία-καρτποστάλ ή, αλλού, έναν χάρτινο σελιδοδείκτη. Κάτι λέει αυτό, νομίζω, για τον χαρακτήρα του.
Ξαναδιαβάζω τώρα το γράμμα εκείνο αφότου είχε παραλάβει το βιβλίο «Αυτά είναι τα ποτάμια μου» που του είχα στείλει άμα τη έκδοσή του, και διαπιστώνω μια παράληψη δική μου. Μου γράφει λοιπόν:
Ευχαριστώ που μου έστειλες το αντίτυπο του όμορφου βιβλίου σου με τη μετάφραση του «Αυτά είναι τα ποτάμια μου». Ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης μου είχε δώσει ήδη ένα αντίτυπο. Δεν θα περίμενα να μεταφράσεις το δοκίμιο σου για την ποίηση μου μόνο και μόνο για μένα αλλά αν τύχει και το μεταφράσεις για κάποια Αμερικανική επιθεώρηση , θα ήταν χαρά μου να το έχω. Ίσως νάταν καλό να απευθυνόσουνα στην [έκδοση] «Ετήσιες» Νέες Κατευθύνσεις στον [εκδοτικό οίκο] New Directions (80- ……….) Πολύ πιθανόν να ενδιαφέρονταν να δημοσιεύσουν ένα δοκίμιο σχετικό με την ποίηση μου – μιας και είναι οι εκδότες μου, (όπως ξέρεις) –
Θα διαβάσω την ποίηση σου με την πρώτη ευκαιρία
Και πάλι ευχαριστώ –
Λώρενς Φερλινγκέττι
Διαπιστώνω λοιπόν, μετά από όλα αυτά τα χρόνια (το γράμμα φέρει ημερομηνία 11 Ιουλίου, 1996), ότι ποτέ δεν απευθύνθηκα στον εκδότη του, New Directions, και ποτέ δεν μετέφρασα στα Αγγλικά το κείμενο μου για χάριν του ποιητή ή για κάποιον άλλον. Οι γρήγοροι ρυθμοί της πόλης όπου ζώ, οι οικογενειακές και επαγγελματικές απαιτήσεις εκείνη την εποχή είχαν αναπτύξει τέτοιες ταχύτητες και είχαν αφήσει πίσω τους τις όποιες λογοτεχνικές χαρές…
Ας επιστρέψουμε όμως στο λογοτεχνικό μνημόσυνο για τον Γκίνσμπεργκ στο Γκράμερσυ Πάρκ, το 1997. Η αίθουσα έχει αδειάσει κι έχω ολοκληρώσει την κουβέντα μου με τον Φερλινγκέττι που έχει αρχίσει να μαζεύει τα πράγματα του, την τσάντα και το σακάκι του, που ήταν αφημένα σε μια καρέκλα παραπέρα. Ξεκινάμε μαζί προς την έξοδο, όταν ο Φερλινγκέττι κοντοστέκεται και ρίχνει μια ματιά πίσω του. Κοιτάω κι εγώ. Στο αναλόγιο βρίσκεται ακόμα η σελίδα με το ποίημα που είχε διαβάσει. Το πλησιάζει, βγάζει απ’ το την τσέπη του ένα στυλό, γράφει κάτι στην κορυφή της σελίδας, και κατόπιν, εκτείνοντας το χέρι του με στόμφο μου την προσφέρει. «Νά!», μου λέει, «το ποίημα είναι δικό σου, για να το μεταφράσεις!» Βλέπω πως έχει υπογράψει το όνομα του επάνω στη σελίδα. Έκπληκτος, τον ευχαριστώ αλλά θυμάμαι κάτι και του το λέω: «Το έχει ήδη μεταφράσει ο Νάνος και το έχει δημοσιεύσει σε μια μεγάλης κυκλοφορίας εφημερίδα. Δεν νομίζω ότι θα προσελκύσω μεγαλύτερο κοινό». Και η απάντηση του έρχεται αστραπιαία και χαμογελαστή: «Να το μεταφράσεις κι εσύ!»
Δεν έτυχε να το μεταφράσω το ποίημα τότε. Το μεταφράζω* όμως τώρα και το προσφέρω εδώ σαν αποχαιρετισμό στον ποιητή που μου δίνει αμέτρητες στιγμές χαράς κάθε που μου ανοίγει το πορτόνι για να μπω μέσα στου νου του το φανταστικό εκείνο το λουναπάρκ!
- (Τελική Εκδοχή 4/9/97)Ο ΑΛΛΕΝ ΓΚΙΝΣΜΠΕΡΓΚ ΠΕΘΑΙΝΕΙ Του Λώρενς Φερλινγκέττι
Ο Αλλεν Γκίνσμπεργκ πεθαίνει
Είναι σ’ όλες τις εφημερίδες
Είναι στις βραδινές ειδήσεις
Ενας σπουδαίος ποιητής πεθαίνει
Η φωνή του όμως
δεν θα πεθάνει
Η φωνή του στον τόπο αυτό
Κάτω Χαμηλά στο Μανχάτταν
πεθαίνει
στο δικό του κρεβάτι
Και δεν μπορείς τίποτα
απολύτως να κάνεις
Πεθαίνει έναν θάνατον ίδιον με κάθε άλλον
Πεθαίνει του ποιητή τον θάνατο
Κρατάει ένα τηλέφωνο στο χέρι
και τηλεφωνάει στους πάντες
απ’ το κρεβάτι του Χαμηλά στο Μανχάτταν
Στον κόσμο ένα γύρο
αργά τη νύχτα
χτυπάει το τηλέφωνο
«Εδώ ο Αλλεν»
λέει η φωνή
«Ο Αλλεν Γκίνσμπεργκ σας τηλεφωνεί»
Πόσες φορές την έχουν ακούσει
όλα αυτά τα πολλά και ένδοξα χρόνια
Δεν χρειάζεται να πεί: ο Γκίνσμπεργκ
Σε όλον τον κόσμο
στον κόσμο των ποιητών
υπάρχει μόνο ένας Αλλεν
«Ηθελα να σας το πώ» λέει
Τους λέει τι συμβαίνει
τι είναι αυτό που
τον ζώνει
Ο Θάνατος ο σκοτεινός εραστής
τον αλώνει
Η φωνή του με δορυφόρο
ταξιδεύει πάνω από τη στεριά
πάνω από τη Θάλασσα της Ιαπωνίας
όπου κάποτε στάθηκε γυμνός
με μια τρίαινα στο χέρι
σαν ένας νεαρός Ποσειδώνας
ένας νεαρός με μαύρα γένια
στέκει σε μιαν ακρογιαλιά με χαλίκια
Φούσκωσε η θάλασσα, κράζουν τα θαλασσοπούλια
Τα κύματα σπάζουν από επάνω του τώρα
και τα θαλασσοπούλια κράζουν
στις αποβάθρες του Σάν Φραντσίσκο
Φυσάει ένας άνεμος δυνατός
Μεγάλα κύματα με αφρό
μαστίζουν το Embarcadero
Ο Αλλεν στο τηλέφωνο
Η φωνή του είναι στα κύματα
Διαβάζω ποίηση Ελληνική
Μέσα της είναι η θάλασσα
Μέσα της θρηνούν άλογα
Τα άλογα του Αχιλλέα
θρηνούν μέσα της
δίπλα στη θάλασσα εδώ
στο Σάν Φραντσίσκο
όπου τα κύματα θρηνούν
Βγάζουν έναν συρτό ήχο
έναν ήχο σιβυλλικό
Αλλεν
ψιθυρίζουν
Αλλεν
*Μεταφράζω και τις ενδείξεις που είχε δακτυλογραφήσει στην κορυφή της πρώτης σελίδας του ποιήματος ο ποιητής.
