Στο δάσος της Αθήνας   (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

 

της Μαρίζας Ντεκάστρο

Σκέφτομαι την Αθήνα σαν δάσος με μονοπάτια, ξέφωτα, αλέες, φυτά και ζώα  που το κατοικούν, ανθρώπους. Φαντάζομαι ένα δάσος-πόλη του σήμερα αλλά και του παρελθόντος. Εξαρτάται από το τι επιλέγουμε να δούμε. Κάνοντας βόλτα στην Αθήνα μπορεί να συναντήσουμε περιπατητές διαφορετικών εποχών, θα μπούμε στα σπίτια τους, θα χαζέψουμε στους δρόμους τους, θα τους δούμε στη δουλειά τους. Καθετί που συχνά προσπερνάμε αδιάφορα μπορεί να αποκαλυφθεί μπροστά στα μάτια μας! Κυκλοφορώντας στη γνωστή άγνωστή μας πόλη θα τη δαμάσουμε και θα την κατακτήσουμε.

Με τον Οδηγό Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία: Η Αθήνα στον χρόνο: από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας μέχρι σήμερα, οκτώ διαδρομές θα περιπλανηθούμε στα 200 τελευταία στρώματα του χωροχρόνου της Αθήνας.

Το έργο, μια πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων, υλοποιήθηκε  από την Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων, με την επιμονή της συμβούλου του δημάρχου Αθηναίων για την υλοποίηση του προγράμματος Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία κ. Πόπης Διαμαντάκου και σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και εφαρμόζεται από τα 2016 σε σχολεία της Αθήνας.

Ο Οδηγός, ένα ακόμη προϊόν που προέκυψε από το έργο που μετράει ήδη 6 χρόνια  είναι δημιούργημα  μιας ομάδας εκπαιδευτικών και παιδαγωγών. Την ομάδα αποτελούν η Μαρία Δημοπούλου υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Α’ Αθήνας,  η Πόπη Κύρδη υπεύθυνη Πολιτιστικών θεμάτων στην ίδια περιφέρεια και η Ελένη Σβορώνου υπεύθυνη Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του WWF. Tην επιστημονική του επιμέλεια είχε η καθηγήτρια του Παν/μιου Αθηνών Θάλεια Δραγώνα.

Σήμερα, με την έκδοσή του παραδίδεται στην εκπαιδευτική κοινότητα ένα εξαιρετικά περιεκτικό εργαλείο μεγάλης εμβέλειας, που συμπληρώνει και επεκτείνει τον προηγούμενο τόμο του εκπαιδευτικού υλικού δραστηριοτήτων για την Πρωτοβάθμια εκπαίδευση, του 2018, και το οποίο μπορεί να αποτελέσει βάση για την παιδαγωγική γνωριμία άλλων πόλεων.

Όταν λοιπόν μιλάμε για διαδρομές, εννοούμε περπάτημα. Παίρνουμε δηλαδή κυριολεκτικά τους δρόμους όπως οι τουρίστες.

Οι Οδηγός προτείνει οκτώ διαδρομές που ομαδοποιούνται σε τρεις μεγάλες ενότητες οι οποίες στοιχειοθετούν

1. τη διαχρονία της Αθήνας με τις αλλαγές στον πολεοδομικό ιστό, τα κτίρια και την αρχιτεκτονική
2. τη ζωή των ανθρώπων- τις θρησκείες, τους χώρους λατρείας, την εκπαίδευση, και πώς είδαν την πόλη μας οι ξένοι επισκέπτες
3. τους θεσμούς και την ιστορική τους εξέλιξη – τη διακυβέρνηση, την εκπροσώπηση, το Σύνταγμα, και την πρόσφατη ιστορία (Δημοκρατία, Δικτατορία)

Τέλος, τρία συμπληρωματικά κεφάλαια τα οποία ολοκληρώνουν την εικόνα της

– Χώροι Μνήμης και Ιστορίας- Πεδίο του Άρεως, Ζάππειο, Α’ Νεκροταφείο, Εθνικός κήπος

-Με το βλέμμα στο μέλλον

-Οργάνωση μιας σχολικής γιορτής

Περιπλανώμενοι στις διαδρομές του Οδηγού θα συνδεθούμε με τους ανθρώπους που έζησαν εδώ, θα γοητευτούμε από τις ιστορίες τους και προοπτικά από τη μεγάλη Ιστορία, θα συνυπάρξουμε με το παρελθόν και θα κατανοήσουμε ότι είμαστε η συνέχεια. Θα φτιάξουμε την ταυτότητά μας.

Αυτός είναι ο πυρήνας του Οδηγού Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία, μια ευχάριστη και αβίαστη περιπλάνηση γνωριμίας με την Αθήνα μέσω μιας ενεργητικής προσέγγισης του ιστού της, συμμετοχικής και άρα βιωματικής, με κατεύθυνση την κατανόηση του ιστορικού χωροχρόνου και των αλλαγών που συντελούνται στη διάρκειά του. Δηλαδή θα κατανοήσουμε τον μετασχηματισμό της πόλης, τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων, την οικονομική δραστηριότητα, τον δημόσιο βίο και τους θεσμούς, τη διαπλοκή των ιστορικών γεγονότων και το βάρος τους στη διαμόρφωση αυτού που σήμερα είναι η μητρόπολη της χώρας.

Οι περιπλανήσεις στην Αθήνα μετατρέπονται σε χειροπιαστή αφήγηση ενδιαφέρουσα και ελκυστική, η οποία σχετικοποιεί την απόσταση και τις διαφορές από το παρελθόν και επισημαίνει τη σχέση μας με το παρόν και το μέλλον. Τα επιμέρους της Αθήνας συνδέονται με συγκεκριμένα κτίρια, αγάλματα, τόπους, γεγονότα και χώρους και νοηματοδοτούνται λειτουργικά και συνδυαστικά, και όχι μνημικά.

Συνοπτικά οι παιδαγωγικές κατευθυντήριες

Κινούμαι στο χώρο, αντιλαμβάνομαι τα στοιχεία που τον οργανώνουν και τον καθορίζουν, τα συνδυάζω,  συνεργάζομαι και τον οικειοποιούμαι. Είμαι μέλος μιας ομάδας, αποκτώ ατομική και κοινωνική ταυτότητα και συνείδηση του ανήκειν: ανήκω στην πόλη και η πόλη μου ανήκει αφού χτίζω το μέλλον μου μαζί της.

Οι περιπατητές των διαδρομών δρουν ως μελλοντικοί ενεργοί πολίτες, που θα πει ενεργοποιούνται μαθαίνοντας, προβληματίζονται, επισημαίνουν ζητήματα, προτείνουν λύσεις.

Ο Οδηγός, παιδαγωγικά προσαρμοσμένος στη διαθεματική προσέγγιση της σχολικής γνώσης, υποστηρίζει και υποστηρίζεται από το σύνολο των σχολικών αντικειμένων-Λογοτεχνία, Γλώσσα, Μελέτη Περιβάλλοντος, Ιστορία, Πολιτική και Κοινωνική Αγωγή, Γεωγραφία, Μαθηματικά.

Παράλληλα συνεισφέρει στην κοινωνική γνώση αφού παίρνει υπόψη του την πολυπολιτισμική πραγματικότητα της πόλης μας.

Οι εκπαιδευτικοί είναι οργανωτές και συνεργάτες. Προετοιμάζονται, προετοιμάζουν την ομάδα τους για δράσεις εκτός και εντός σχολείου. Αυτενεργούν και σχεδιάζουν όπως, στη συνέχεια, οι μαθητές τους.

Ουσιαστικά ο Οδηγός προτείνει μια συμμετοχική εκπαιδευτική συνθήκη όπου τα μέλη που συνεργάζονται ισότιμα για να μάθουν μαζί. Τα πάρα πολλά κείμενα και το οπτικό υλικό που πλαισιώνουν τις διαδρομές, καθώς και τα στιγμιότυπα από τις μικρές αθηναϊκές ιστορίες- αρχαιολογικές, πολεοδομικές, κ.ά.- δίνουν ερεθίσματα για περαιτέρω επεξεργασίες. Μερικά παραδείγματα: αλλαγές στο τοπίο που αποτυπώνονται σε εικόνες, διαφορετικές συνήθειες που παρουσιάζονται στις μαρτυρίες παλαιών ή νεότερων κατοίκων, και βεβαίως η γλώσσα με κείμενα στην καθαρεύουσα.

*****

Παράδειγμα 1, Διαδρομή 5^η Εκπαίδευση Κείμενο Γ. Ψύλλα, τέλος 18^ου : Πώς έμαθε γράμματα

«Ενθυμούμαι ότι έχων φίλον και συμπαίκτορα τον πρωτότοκον υιόν του γείτονος

Ελευθερίου Μανδρά […] και ζητήσας αυτόν Δευτέραν τινά της εβδομάδος και μη

ευρών αυτόν εις την οικίαν του, πληροφορηθείς δε παρά της μητρός του ότι ετοποθετήθη

εις το σχολείον το οποίον διηύθυνε ο της ενορίας εφημέριος Βησσαρίων

….προσήλθον και εγώ […] και είδον αυτόν καθήμενον μεταξύ πολλών και άλλων παιδίων

και κρατώντα εις χείρας την πινακίδα. Τότε ο εφημέριος και διδάσκαλος […]

καλεί να τον πλησιάσω και να αποφασίσω να μάθω γράμματα. Με κάθισε πλησίον

του, μοι προσέφερεν ολίγα σύκα και μου έγραψεν εις την πινακίδα τα 24 γράμματα

του αλφαβήτου και μετ’ ολίγας στιγμάς, ιδών ότι εξέμαθον το τακτικόν αλφάβητον,

μου έγραψε και το σύνθετον, δηλ. αω, βψ ,κ.λπ. Αλλά και τούτο μέχρι τις μεσημβρίας

το έμαθα {…} Τότε προετράπη η μητέρα μου να μου αγοράση μίαν φυλλάδα

(ούτως ονομάζετο το πρώτον έντυπο της μαθήσεως των γραμμάτων).

Ψύλλας, Γ. (1974). Απομνημονεύματα του βίου μου. Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας 8. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, σσ. 1-3. Διαθέσιμο στο https://tinyurl.com/3v735yms

Και ενώ οι διαδρομές είναι καθορισμένες, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να τις διαχειριστούν αναλόγως δίνοντας βάρος σε ένα ή πολλά τμήματα των κειμενικών και των εικονογραφικών πηγών που τις ορίζουν αξιοποιώντας πλήθος πεδία που ανοίγονται συνειρμικά σε υποενότητες που προκύπτουν από τα ερωτήματα που θέτουν οι μαθητές αλλά και οι εκπαιδευτικοί.

Καμία διαδρομή δεν είναι αποκλειστικά αυτόνομη από τις υπόλοιπες. Διασταυρώνονται μεταξύ τους, λοξοδρομούν, δημιουργούν νέες οδηγώντας σε άλλες συμπληρωματικές. Οι διασταυρώσεις τους είναι σαν ένα puzzle όπου κάθε κομμάτι κουμπώνει με τα υπόλοιπα ώστε να φτιαχτεί η μεγάλη εικόνα.

Παράδειγμα Διαδρομή 2^η  Μια πόλη που αλλάζει 

Το μεγάλωμα της Αθήνας όταν έγινε πρωτεύουσα -Σύνδεση με την 3^η  Διαδρομή της Αρχιτεκτονικής και την 7^η Διαδρομή Προς τη Δημοκρατία. Τα υλικά μπορούν να αξιοποιηθούν είτε αυτοτελώς είτε ως συνοδεία στις άλλες διαδρομές, είτε στο σχολείο ή κατά την περιήγηση.

Παράδειγμα Διαδρομή 6^η  Η Αθήνα με το βλέμμα των άλλων

«Στη μέση της πεδιάδας υψώνονται κάποιοι βράχοι που

περικλείουν και προστατεύουν την πόλη: είναι ο Λυκαβηττός,

ο λόφος των Μουσών, ο Άρειος Πάγος, και πάνω

απ’ όλα η Ακρόπολη, ο ωραιότερος και διασημότερος

απ’ όλους. Ο ταξιδιώτης που πλησιάζει στον Πειραιά δεν

βλέπει τη σύγχρονη Αθήνα, τα μάτια του όμως αντικρίζουν

έκπληκτα την Ακρόπολη και τα γιγάντια ερείπια

που τη στεφανώνουν».

Αμπού, Ε. Η Ελλάδα του Όθωνα. (Μτφρ. Α. Κομνηνέλλη). Αθήνα: Μεταίχμιο, 2018

Εκείνα που έβλεπε ο Εντμόντ Αμού, και παλιότερα ο Εβλιά Τσελεπή, ο Άντερσεν, ο Σατωβριάνδος, πώς είναι σήμερα; Τι είδαν οι νέοι κάτοικοι, και τι εμείς; Σύνδεση με την 3^η Διαδρομή

Τα υλικά λειτουργούν ως επιλογές ανάλογα με τους άξονες που ορίζει κάθε εκπαιδευτικός ως προς τον μαθησιακό στόχο καθεμιάς από τις διαδρομές. Δεν είναι υποχρεωτικό, όπως είπαμε, να συμπεριληφθούν τα πάντα, αλλά μόνο εκείνα που θεωρούν απαραίτητα για τη δουλειά τους. Γι’ αυτό και είναι τόσα πολλά.

Αφετηρία κάθε διαδρομής είναι το άμεσο και κοντινό το περιβάλλον των παιδιών: η γειτονιά και το σχολείο όπου τίθενται τα πρώτα ερωτήματα της διαδρομής. Στη συνέχεια, η γνώση και η δράση απλώνονται στο ευρύτερο και γενικό.

Παράδειγμα, Διαδρομή 4^η Χώροι λατρείας και θρησκείες

Η σχολική ομάδα καταγράφει τα θρησκεύματα που εκπροσωπούνται από  τις οικογένειες των μαθητών και των μαθητριών της τάξης, του σχολείου. Συζητούν για τη μορφή των ναών που γνωρίζουν. Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί  να τους δείξει ναούς διαφορετικών θρησκειών από όλο τον κόσμο. Σε τι μοιάζουν;

Με την ολοκλήρωση κάθε διαδρομής, στο σχολείο, οι συγγραφείς προτείνουν δραστηριότητες οι οποίες εξειδικεύουν και συμπυκνώνουν τα μαθησιακά κέρδη των μαθητών.

Παράδειγμα, Διαδρομή 8^η Ο Δήμος Αθηναίων.

Οι μαθητές ανατρέχοντας στο παρελθόν της πόλης και έχοντας βιώσει τις σημερινές ιδιαιτερότητές της υποδύονται τους δημοτικούς συμβούλους, συζητούν και προτείνουν. Τελευταίο και σημαντικό, η οργάνωση μιας μη επαναλαμβανόμενης σχολικής γιορτής. Οι διαδρομές πλέκουν ιδέες με γεγονότα, προσωπικότητες με δράσεις. Θέματα των διαδρομών μπορούν να πάρουν τη μορφή θεατρικής παράστασης, να μετατραπούν σε παιχνίδι ρόλων, να απεικονιστούν καλλιτεχνικά.

Η έκδοση του Οδηγού ξεπερνάει κατά πολύ λοιπόν το επετειακό έτος 2021. Είναι ένα εκπαιδευτικό εργαλείο, πρότυπο ως προς τη σύλληψή του και μακάρι να αξιοποιηθεί όπως του αρμόζει από τους εκπαιδευτικούς.

****

 

Μαρία Δημοπούλου, Πόπη Κύρδη, Ελένη Σβορώνου, Το παιδί, η πόλη και τα μνημεία, : Η Αθήνα στον χρόνο: από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας μέχρι σήμερα, οκτώ διαδρομές, Οδηγός για εκπαιδευτικούς, Επιστημονική επιμέλεια Θάλεια Δραγώνα, Εκδ. Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων, 2021