Συνέντευξη στην Σταυρούλα Τσούπρου
Μπαίνοντας στον χώρο τής Οικίας Άγγελου και Λητώς Κατακουζηνού, στο νούμερο 4 της λεωφόρου Βασιλίσσης Αμαλίας, στον πέμπτο όροφο, αισθάνεσαι ότι δεν σε υποδέχεται απλώς το φιλόξενο πνεύμα των παλαιών ιδιοκτητών αλλά μια ολόκληρη γενιά, η εποχή της και οι καλλιτεχνικές δημιουργίες της, εκείνη που συνηθίσαμε να αποκαλούμε Γενιά τού ’30. Τους έλληνες ποιητές, πεζογράφους και εικαστικούς συντροφεύουν ξένοι ομότεχνοί τους και φίλοι τού ζεύγους, όπως ο Μαρκ Σαγκάλ και ο Αλμπέρ Καμύ. Χάρη, δε, στην εξαιρετική περφόρμανς/ δραματοποιημένη αφήγηση τής Δέσποινας Γιαννούλη, ο επισκέπτης/ η επισκέπτρια “βλέπει” την κορμοστασιά τού Ανδρέα Εμπειρίκου δίπλα στο τζάκι, κάτω από τον πίνακα του Γιάννη Τσαρούχη (που σε τίποτα σχεδόν δεν θυμίζει την γνωστή θεματική του), την μορφή τής Μυρτιώτισσας, καθισμένη στον καναπέ, θαυμάζει τις υπέροχες “επιτοίχιες” συνθέσεις τού Νίκου Χατζηκυριάκου–Γκίκα και ζηλεύει τρυφερά τα τέσσερα «Φιλιά» τού Γιώργου Γουναρόπουλου, στο γαλάζιο ονειρικό υπνοδωμάτιο. Μάλιστα, αυτό το εσαεί παρόν παρελθόν ζωντάνευε τους τελευταίους μήνες τής προηγούμενης χρονιάς όλο και συχνότερα, μέσω των ιδιαιτέρως ελκυστικών πολιτιστικών εκδηλώσεων που οργανώνονταν εκεί. Ζητήσαμε, λοιπόν, από την μουσειολόγο και επιμελήτρια της Οικίας κυρία Σοφία Πελοποννησίου–Βασιλάκου, την ψυχή τού Ιδρύματος αλλά και του όλου εγχειρήματος, να μας διαφωτίσει και να μας ενημερώσει σχετικά.
Κυρία Πελοποννησίου θυμίστε μας, αν θέλετε, πότε ξεκίνησε η πολιτιστική δραστηριότητα του Ιδρύματος και πώς άρχισε να επεκτείνεται;
Τα εγκαίνια της Οικίας Κατακουζηνού συνέπεσαν με (ή έλαβαν ως αφορμή) τον εορτασμό των «Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς» το 2008, θέμα των οποίων ήταν η «Κατοικία» και οι «οικείες ιστορίες», κάτι το οποίο, φυσικά, ταίριαζε απόλυτα σε μία Οικία με πολλές ιστορίες, όπως είναι η δική μας περίπτωση. Θέλαμε, όμως, να προβληθούν όχι μόνον οι ιστορίες τού παρελθόντος αλλά και καινούργιες. Η πρώτη σκέψη, που οδήγησε, άλλωστε, και στην πρώτη εκδήλωση, ήταν να υπάρξει μια συνεργασία με το Μουσείο Freud στο Λονδίνο. Σε αυτό το πλαίσιο στήθηκε τότε μια μόνιμη φωτογραφική έκθεση στο γραφείο τού Άγγελου Κατακουζηνού, προκειμένου να αναδειχθούν τα κοινά στοιχεία των δύο γραφείων – ιατρείων καθώς και να γίνει η σύνδεση με το ταξίδι τού Freud στην Αθήνα το 1903, το οποίο στάθηκε η αφορμή για να γράψει εκείνος, χρόνια αργότερα, το κείμενο που έμεινε γνωστό ως «Μια διαταραχή τής μνήμης στην Ακρόπολη». Η όλη συνεργασία στέφθηκε με επιτυχία και τα λόγια τού Michael Molnar, διευθυντή τού Freud Museum, έβαλαν την Οικία Κατακουζηνού στον πολιτιστικό χάρτη των Αθηνών: «Είτε βρισκόμαστε στο γραφείο τού καθηγητή Κατακουζηνού είτε σε αυτό του καθηγητή Freud, η προσοχή μας παλινδρομεί ανάμεσα στα αντικείμενα που ο προηγούμενος κάτοικος του σπιτιού άφησε πίσω του και στα “εσωτερικά μας αντικείμενα” τα οποία τον αντιπροσωπεύουν στα μάτια μας. Κάθε μουσείο είναι μια Ακρόπολη, είναι ένας τόπος όπου η πραγματικότητα περιβάλλεται από τη φαντασία».
Στη συνέχεια, η θετική απάντηση από τον Άγγελο Δεληβορριά και την Ιωάννα Προβίδη στην σχετική πρότασή μου οδήγησε στο να στηθεί σε ένα από τα δωμάτια της Οικίας το ατελιέ τού Νίκου Χατζηκυριάκου–Γκίκα, με τα πινέλα του, τους καμβάδες, κάποια έργα του και ορισμένα αγαπημένα του αντικείμενα. Ήταν ένας τρόπος να αποδοθεί ένας φόρος τιμής στην πεντηκονταετή φιλία τού Κατακουζηνού με τον Ν. Χατζηκυριάκο–Γκίκα, ο οποίος, μάλιστα, το 1960, είχε μείνει σχεδόν τρεις μήνες στο σπίτι των φίλων του προκειμένου να ζωγραφίσει τις «Τέσσερις Εποχές» του.
Επιπλέον, καθώς πάντοτε πίστευα, όπως προανέφερα, πως, πέρα από τη μνήμη τού παρελθόντος θα πρέπει να παρουσιάζεται και η σύγχρονη δημιουργία, πραγματοποιήθηκε μία περαιτέρω συνεργασία, αυτήν την φορά με την Αίθουσα Τέχνης John Martin Gallery, που βρίσκεται στο Λονδίνο. Παρουσιάστηκαν τότε, ανάμεσα στα έργα τής συλλογής των Κατακουζηνών, και είκοσι έργα τού Richard Cartwright, για πρώτη φορά στην Αθήνα. Έτσι, το κοινό μπορούσε να περιηγηθεί από δωμάτιο σε δωμάτιο αναζητώντας ανάμεσα στα έργα τής συλλογής των Κατακουζηνών τα έργα τού Cartwright. Αυτό ήταν ένα σκεπτικό έκθεσης έργων το οποίο ακολουθήθηκε σε όλες τις εκθέσεις που φιλοξενήθηκαν τα επόμενα χρόνια.
Οι εκδηλώσεις που μόλις σας ανέφερα ήταν, λοιπόν, εκείνες που έδωσαν το στίγμα τής Οικίας Κατακουζηνού στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της Αθήνας τον Σεπτέμβριο του 2008. Από τότε μέχρι σήμερα η δραστηριότητά μας βαδίζει πάνω στις ίδιες προδιαγραφές και, όπως γνωρίζετε, παρουσιάζεται σταθερά αυξανόμενη. Είναι χαρακτηριστικό το ρεκόρ τής (πρόσφατης) περιόδου Σεπτέμβριος 2018 – Μάιος 2019, περίοδος η οποία συνέπεσε και με τον εορτασμό των δέκα χρόνων λειτουργίας τής Οικίας Κατακουζηνού, κατά την οποία διοργανώθηκαν και φιλοξενήθηκαν στον χώρο τής Οικίας πάνω από 50 διαφορετικές παραγωγές.
Οπωσδήποτε η επιλογή των εκδηλώσεων γίνεται βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων.
Τα κριτήρια επιλογής για τη φιλοξενία μιας εκδήλωσης ή τον σχεδιασμό της έχουν να κάνουν, και θα μου επιτρέψετε να το τονίσω αυτό, με την ποιότητα της πρότασης και με το πάθος των δημιουργών, καθώς αυτά διασφαλίζουν με τον καλύτερο τρόπο το τελικό αποτέλεσμα. Από την άλλη, στόχος όλων των εκδηλώσεων είναι να δοθεί βήμα σε ανθρώπους των οποίων η δουλειά αξίζει να προβληθεί και οι οποίοι γνωρίζουν πώς να δημιουργήσουν στο κοινό την ζητούμενη ευψυχία και πώς να το οδηγήσουν στην αναζήτηση πνευματικών ιδανικών. Οφείλω, πάντως, να πω ότι σχεδόν όλες οι προτάσεις που στέλνονται στο Ίδρυμα Κατακουζηνού είναι υψηλών προδιαγραφών και, ευτυχώς, έχουμε καταφέρει να τις παρουσιάσουμε στο σύνολό τους. Με μεγάλη χαρά, δε, βλέπουμε καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και ανθρώπους που πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Ίδρυμα Κατακουζηνού να ανοίγουν τα φτερά τους και να ακολουθούν μια εντυπωσιακή, πολλές φορές, πορεία.
Μιας και βρισκόμαστε στην αρχή τής καινούργιας σεζόν, θα θέλαμε να μας κατατοπίσετε σχετικά με τον φετινό προγραμματισμό. Τι πρόκειται να παρακολουθήσουμε;
Μες στην επόμενη χρονιά, από τον Σεπτέμβριο μέχρι και τον Δεκέμβριο του τρέχοντος έτους, θα επαναληφθούν κάποιες από τις σημαντικές εκδηλώσεις που παρουσιάστηκαν το 2018, κατά τον εορτασμό τής επετείου των δέκα χρόνων τού Ιδρύματος Κατακουζηνού, και έχουν να κάνουν με την “φιλοσοφία” πάνω στην οποία σχεδιάστηκε η λειτουργία του, δηλαδή, με το όραμά του, αν μου επιτρέπετε την έκφραση· διότι υπάρχει ένα όραμα στην βάση τού σχεδιασμού μας. Θα επαναληφθεί, λοιπόν, η περιήγηση-performance της Δέσποινας Γιαννούλη (https://katakouzenos.gr/mia-periigisi-performance-me-ti-despoina-giannoyli-stin-oikia-katakoyzinoy/): «Άγγελος και Λητώ, στο σαλόνι της γενιάς του’30» και, μάλιστα, θα γίνεται και στα αγγλικά, για το ξένο κοινό που έχει δείξει ενδιαφέρον. Πρόκειται για μια ξενάγηση στον χώρο, για λίγα άτομα κάθε φορά, και, ταυτόχρονα, για μια αναφορά στη ζωή τού ζεύγους Κατακουζηνού. Συχνά, ξέρετε, ο κόσμος που έρχεται σε αυτήν την εκδήλωση φεύγει δακρυσμένος.
Πράγματι, παρόμοια υπήρξε και η δική μας εμπειρία Να σημειώσω εδώ ότι όλο το προσωπικό που απασχολείται στο Ίδρυμα, συμπεριλαμβανομένης τής κυρίας Γιαννούλη, δίνουν την εντύπωση, με την αφοπλιστική, όχι απλώς επαγγελματική, ευγένειά τους, πως σε υποδέχονται στο σπίτι τους και όχι σε έναν χώρο εργασίας.
Χαίρομαι που το ακούω. Αυτό το αίσθημα του φιλοξενούμενου, του καλεσμένου σε ένα σπίτι, υπήρξε, άλλωστε, επιδίωξή μας. Φέτος θα παρουσιαστεί ξανά και μια εξαιρετική ιδέα τής Κάτιας Πάσχου, από την οποία είχα ζητήσει να παρουσιάσει κάτι για τους ίδιους τους Κατακουζηνούς. Πρόκειται για τη μουσική απόδοση του βιβλίου Άγγελος Κατακουζηνός, ο Βαλής μου σε εφτά τραγούδια και με τίτλο «Το Τραγούδι της Λητώς, μια ζωή, ένα συνεχόμενο τραγούδι» https://katakouzenos.gr/to-tragoydi-tis-litos/
Είναι πραγματικά μια μαγική εμπειρία για όσους έχουν συγκινηθεί από την απόλυτη αγάπη, επί 50 χρόνια σχεδόν, ανάμεσα στο μυθικό αυτό ζευγάρι….
Επιπλέον ελπίζουμε να συνεχιστεί κάποια στιγμή ο Επιτάφιος του Περικλή, σε μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου, με την Ιωάννα Σπανού σε σκηνοθεσία τού Δήμου Αβδελιώδη. Πρόκειται για μία πρόταση που είχα κάνει πριν από αρκετά χρόνια στην κυρία Σπανού, διότι, βλέπετε, ο Επιτάφιος ήταν το αγαπημένο κείμενο του πατέρα μου. Η ίδια αρχικά ήταν διστακτική, αντιλαμβανόμενη το βάρος τού όλου εγχειρήματος, αλλά εγώ επέμεινα, πεπεισμένη πως μπορούσε να αντεπεξέλθει. Η κυρία Σπανού επέλεξε σοφά την μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου, απευθύνθηκε για την σκηνοθεσία στον κύριο Δήμο Αβδελιώδη και το αποτέλεσμα μας δικαίωσε όλους. Η όλη θεατρική εμπειρία γίνεται, ασφαλώς, ακόμη πιο έντονη και συγκινητική λόγω του γεγονότος ότι το «φόντο» τής παράστασης δεν είναι άλλο από το κτήριο της Βουλής των Ελλήνων! Η παράσταση κέρδισε την αιγίδα τού Υπουργείου Πολιτισμού και μια μικρή επιχορήγηση, που μετατράπηκε σε 400 δωρεάν εισιτήρια. Στην συνέχεια, τιμήθηκε με το Βραβείο Κουν, ενώ ταξίδεψε σε διάφορα μέρη εκτός Αθηνών, θυμίζοντας στο κοινό ένα σπουδαίο κείμενο, μέσω του οποίου γίνεται φανερό τι σημαίνει δημοκρατία, τι σημαίνει πραγματικός ηγέτης και τι σημαίνει συνειδητοποιημένος πολίτης https://katakouzenos.gr/enimerosi-gia-nees-imerominies-gia-ton-epitafio-logo-toy-perikli-stin-oikia-katakoyzinoy/
Την βραδιά κατά την οποία παρακολουθήσαμε εμείς την παράσταση, είχαμε την τύχη να παρευρίσκεται και ο σκηνοθέτης, ο οποίος, με ένα φύσει παιδαγωγικό ταλέντο, πρέπει να πω, άνοιξε συζήτηση με το κοινό (αποτελούμενο, σημειωτέον, από ανθρώπους όλων των ηλικιών), με το ευχάριστο αποτέλεσμα να δημιουργηθεί, τελικά, μια ιδιαίτερα όμορφη πνευματική ατμόσφαιρα. Νομίζω πως κάτι τέτοιο υπηρετεί άριστα το όραμα του Ιδρύματος, έτσι δεν είναι;
Αναμφίβολα υπηρετεί την σχέση που επιθυμούμε να υπάρχει με το κοινό. Είχα παρακαλέσει την κυρία Σπανού και τον κύριο Αβδελιώδη να επικοινωνούν με το κοινό μετά την παράσταση, όσο αυτό είναι δυνατό, διότι έχω διαπιστώσει πόσο θετικά επιδρά αυτό και πόσο απογειώνει πραγματικά την ψυχική–πνευματική εμπειρία.
Ως προς τις υπόλοιπες εκδηλώσεις μας, υπάρχει η σκέψη να συνεχιστεί και μία άλλη επιτυχημένη παράσταση, η θεατρική σύνθεση–work in progress της Βασιλικής Σαραντοπούλου, με τον τίτλο «Όσο θα βλέπουν μάτια και άνθρωποι αναπνέουν». Πρόκειται για μια επιλογή από τα σονέτα τού Σαίξπηρ, τα οποία η κυρία Σαραντοπούλου σκηνοθετεί και ερμηνεύει με μεγάλη γνώση και ευαισθησία. Ήταν μια ιδέα που είχα όταν την άκουσα, σε κάποια άλλη δουλειά της, να απαγγέλλει ένα σονέτο. Για καιρό αλληλογραφούσαμε και κουβεντιάζαμε για το καθένα ξεχωριστά από αυτά τα ποιήματα, με μεγάλη συγκίνηση και, ομολογώ, πως το τελικό αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου (https://katakouzenos.gr/oso-tha-vlepoyn-matia-kai-anthropoi-anapneoyn-2/). Συζητούμε και με τον Θοδωρή Τσαπακίδη, ώστε να παρουσιαστεί ένα μουσικό έργο για παιδιά, το οποίο βασίζεται στην ιστορία τού Μικρού Πρίγκιπα του Αντουάν ντε Σαιντ–Εξυπερύ. Θέλουμε να «εκπαιδεύσουμε» τους μικρούς μας φίλους, ώστε να εστιάσουν μεγαλώνοντας σε όσα αξίζουν πραγματικά στη ζωή. Ελπίζουμε κάποια στιγμή να φιλοξενηθεί και η διαδραστική, σπονδυλωτή παράσταση με τον τίτλο «EXLIBRIS», από την ομάδα θεάτρου Νοητή Γραμμή. Η παράσταση επιδιώκει να συνδυάσει τον πολιτισμό με την πρωτοπορία και την σύγχρονη θεατρική δημιουργία, παντρεύοντας διαφορετικές ιδέες, με άξονα το βιβλίο και την αφήγηση. Επιχειρεί να διευρύνει την φιλαναγνωσία, προσεγγίζοντας το βιβλίο μέσα από το προσωπικό βίωμα και το θεατρικό δρώμενο.
Τον Δεκέμβριο σχρδιάζουμε να παρουσιαστεί κάτι πολύ ξεχωριστό με τον Χριστόφορο Αντωνιάδη. Λέγεται ‘Amadé: The Real MOZART’ και είναι μία Performance, ένας απολογισμός του Μότσαρτ για τη ζωή του. Αντικρίζει το πρόσωπο του στον καθρέφτη και ξετυλίγει το κουβάρι, μη φοβούμενος να μιλήσει για τις αδυναμίες αλλά και για τα στοιχεία που τον ξεχώριζαν από τους υπόλοιπους ανθρώπους, να αυτοσαρκαστεί αλλά και να αποθεώσει το ταλέντο του, να αυτομαχαιρωθεί αλλά και να θεραπεύσει τις πληγές του με τη θεϊκή δύναμη των χεριών του. Έχουν επίσης σχεδιαστεί δύο εικαστικές εκθέσεις, της Βασιλικής Κολιπέτσα και του Λεωνίδα Μιχαλάκου, που θα φιλοξενηθούν στον χώρο τον Οκτώβριο και οι οποίες σχετίζονται με τα ex-libris και την καλλιγραφία. Λίγο αργότερα, θα παρουσιαστεί και μία πολύ ιδιαίτερη έκθεση, με τα έργα τής Βιργινίας Φιλιππούση, τα οποία έχουν ως θέμα τους τούς Κατακουζηνούς και την Οικία τους και ίσως παρουσιαστεί μία έκθεση ακόμη, με έργα τού Γιώργου Κόρδη.
Πολύ πλούσιο και ποικίλο πρόγραμμα και, βέβαια, πολύ ενδιαφέρον! Αδημονούμε! Θα ήθελα, όμως, να σας ρωτήσω και για το μεγάλο Αρχείο τού Ιδρύματος. Υπάρχουν ή σχεδιάζονται σχετικές εκδόσεις;
Το Ίδρυμα είναι πολύ τυχερό που έχει στην διάθεσή του όλα όσα άφησαν πίσω τους αυτές οι δύο συναρπαστικές προσωπικότητες. Το Αρχείο μας είναι πραγματικά ένα απόκτημα που συγκινεί, το οποίο περιλαμβάνει: «Βιβλία Ασθενών» τού Άγγελου Κατακουζηνού από τα χρόνια τής Κατοχής μέχρι το 1980 (τμήμα το οποίο, για ευνόητους λόγους, δεν είναι ανοιχτό σε όλους), βιβλία με αφιερώσεις των “μελών” τής Γενιάς του ’30, εκατοντάδες φωτογραφίες, επιστημονικές εργασίες, λογοτεχνικά και επιστημονικά βιβλία και πολλά ακόμη. Υπάρχει, φυσικά, η αλληλογραφία ανάμεσα στο ζευγάρι αλλά και ανάμεσα σε αυτούς και στους φίλους τους, όπως και διάφορα ενθυμήματα από τα ταξίδια τους. Επίσης, υπάρχει αρχειακό υλικό που αφορά: την Ελληνογαλλική Πνευματική Ένωση, την επίσκεψη του Albert Camus στην Αθήνα, ως καλεσμένου τού Άγγελου Κατακουζηνού, προκειμένου να μιλήσει για το «Μέλλον τού Ευρωπαϊκού Πολιτισμού», το Ινστιτούτο Παστέρ, στο οποίο ο Άγγελος Κατακουζηνός υπηρέτησε εθελοντικά επί 30 χρόνια (τα τελευταία από αυτά ως Πρόεδρός του), την Ελληνοααμερικανική Ένωση, στην οποία επίσης διατέλεσε Πρόεδρος, επί δώδεκα χρόνια, τον Ευαγγελισμό και την Παμμακάριστο όπου εργάστηκε.
Το Ίδρυμα διαθέτει, εξάλλου, μια εξαιρετική ιατρική βιβλιοθήκη, η οποία περιλαμβάνει, βέβαια, και τις σχετικές Εργασίες τού Άγγελου Κατακουζηνού. Με μεγάλη χαρά αναφέρω εδώ πως, μετά από συνεργασία μας, δημοσιεύθηκε πριν από έναν χρόνο περίπου, σε επιστημονικό περιοδικό, από την Μαριάννα Στεφάνου, ειδικευόμενη Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν, η πρώτη επιστημονική παρουσίαση του ιατρικού έργου τού Άγγελου Κατακουζηνού (Manuscript: ENE-2018-10-13/R1 RESUBMISSION- AngelosKatakouzenos (1902-1982): a lifework of neurology and art, Authors: Maria Ioanna Stefanou (Corresponding Author), Sophia
Peloponnissiou-Vassilacos(Co-author) Date submitted: 2018-11-28).
Ένα μεγάλο μέρος, δε, από το συνολικό αρχειακό υλικό βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα τού Ιδρύματος (https://katakouzenos.gr/item_type/optikoakoustiko-yliko-ekdiloseon/#), ενώ αντίγραφα του αντίστοιχου κάθε φορά υλικού έχουν δοθεί στο Ινστιτούτο Παστέρ, στην Ελληνοαμερικανική Ένωση, σε ερευνητές και σε φοιτητές. Αξίζει οπωσδήποτε να αναφερθεί και η εξαιρετική σύμπραξη του Ιδρύματος προκειμένου για μεταπτυχιακές εργασίες, με το ΔΠΜΣ Μουσειολογία – Τμήμα Αρχιτεκτόνων – Πολυτεχνική Σχολή τού ΑΠΘ, χάρη στην Ματούλα Σκλατσά, καθώς και με το Τμήμα Μουσειακών Σπουδών τού ΕΚΠΑ (https://katakouzenos.gr/item_type/archiako-yliko/page/2/).
Μέρος τού αρχειακού υλικού παρουσιάζεται επίσης στις ακόλουθες εκδόσεις: Άγγελος Κατακουζηνός, ο Βαλής μου (βρίσκεται στην 6η έκδοση από τον οίκο Μικρή Άρκτος), Συντροφιά με τον Albert Camus, επίσης της Λητώς Κατακουζηνού (έκδοση του Ιδρύματος Κατακουζηνού), Ψυχολογικές παρατηρήσεις στον αμερικανικό τρόπο ζωής (έκδοση του Ιδρύματος Κατακουζηνού), Το Μέλλον τού Ευρωπαϊκού Πολιτισμού (από τις εκδόσεις Πατάκη)· πρόκειται εδώ για την συζήτηση που σας προανέφερα, την οποία οργάνωσε ο Άγγελος Κατακουζηνός με τον Albert Camus και με την συμμετοχή Ελλήνων διανοουμένων. Τον Οκτώβριο, δηλαδή, σε έναν μήνα περίπου, θα κυκλοφορήσει σε έκδοση του Ιδρύματος Κατακουζηνού και ένα βιβλίο βασισμένο σε αρχειακό υλικό, το οποίο θα φωτίσει, αφ’ ενός, την σχέση τού Άγγελου Κατακουζηνού με τον Tériade και, αφ’ ετέρου, το πώς δημιουργήθηκε το Μουσείο Θεόφιλου στη Λέσβο, το οποίο, βέβαια, είχε εγκαινιαστεί το 1965 από τον Άγγελο Κατακουζηνό. Το βιβλίο βρίσκεται υπό την αιγίδα τού Υπουργείου Πολιτισμού και θα δοθεί δωρεάν σε διάφορους φορείς τής Λέσβου καθώς και της υπόλοιπης χώρας. Αργότερα ευελπιστούμε να κυκλοφορήσει και στο ευρύ κοινό. Τέλος, μέρος τού Αρχείου έχει παρουσιαστεί σε Διεθνή Συνέδρια, όπως στο Συνέδριο που διοργανώθηκε, το 2013, από την Φιλοσοφική Σχολή τού ΕΚΠΑ για τις Ελληνογαλλικές Σχέσεις, και στο Συνέδριο που διοργανώθηκε, το 2015, από το Τελλόγλειο Ίδρυμα για τον Tériade, αλλά και σε ομιλίες στον Ευαγγελισμό, στο Ινστιτούτο Παστέρ, στο Βυζαντινό Μουσείο και αλλού. Χάρη, δε, στο συγκεκριμένο αρχειακό υλικό, το οποίο επελέγη και ψηφιοποιήθηκε από την ομιλούσα, δημιουργήθηκε και το ντοκυμαντέρ για τον Άγγελο Κατακουζηνό, με την συμμετοχή, φυσικά, και ανθρώπων που τον γνώριζαν και οι οποίοι δέχτηκαν με χαρά να μιλήσουν για εκείνον και να βοηθήσουν το έργο τού Ιδρύματος.
Εσείς, κυρία Πελοποννησίου, πως “συνδεθήκατε” με την ύπαρξη του Ιδρύματος;
Τα Χριστούγεννα του 1989 διάβασα το βιβλίο τής Λητώς Κατακουζηνού για τον σύζυγό της, Άγγελο, και γοητεύτηκα από την προσωπικότητά του, την προσφορά του στον τόπο μας, την σχέση του με τους καλλιτέχνες και το πολιτιστικό γίγνεσθαι της εποχής του αλλά και την πορεία του συνολικά. Ο Κατακουζηνός, μέσα από τα λόγια τής Λητώς, αντιπροσώπευε για μένα, στα νεανικά μου χρόνια, το πρότυπο του ανθρώπου που νοιάζεται πάνω από όλα για τον άνθρωπο, κοινό στοιχείο του με την προσωπικότητα του πατέρα μου, Ναυάρχου Εμμανουήλ Πελοποννήσιου (κατόχου, ας μου επιτραπεί εδώ να προσθέσω, του τιμητικού τίτλου «Order of the British Empire» από την Βασίλισσα της Αγγλίας, για την διάσωση 600 παιδιών ηλικίας 6-12 χρόνων, όταν βυθίστηκε το πλοίο στο οποίο επέβαιναν. Διασώθηκαν όλα τα παιδιά σε 25’. Ο πατέρας μου με κίνδυνο της ζωής του και της καριέρας του ανέλαβε την όλη επιχείρηση διάσωσης), ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην προστασία τής ζωής των συνανθρώπων του. Ως αναγνώστρια κειμένων τής λογοτεχνικής περιόδου 1920-1960, μιας εποχής κατά την οποία δέσποζαν στην χώρα μας οι εκπρόσωποι της λεγόμενης «γενιάς του ’30», είχα εντυπωσιαστεί, κυρίως, από τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη των ποικίλων δημιουργικών ομάδων τής εποχής συνεργάζονταν, ώστε να βγει «προς τα έξω» ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η Ελλάδα κάθε φορά. Είχαν τις διαφορές τους αλλά και ένα όραμα για τον τόπο, το οποίο υπηρετούσαν με πάθος. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η γενιά μάς χάρισε δύο βραβεία Nobel.
Η διάσωση και η ανάδειξη της ιστορίας των Κατακουζηνών και της οικίας τους για τις μετέπειτα γενιές ήταν το κίνητρό μου για μια προσωπική, τριακονταετή, συνεχή και εθελοντική προσφορά. Από το 1989 έως το 1997 έβλεπα συχνά την Λητώ, άκουγα τις διηγήσεις της και συνειδητοποιούσα πόσο σημαντικό ήταν για εκείνην να μην ξεχαστεί η κληρονομιά τους και η ιστορία τού Άγγελου και του σπιτιού τους. Όταν, αρκετόν καιρό μετά τον θάνατό της, έμαθα πως ήμουν ένας από τους ανθρώπους που είχε επιλέξει για αυτόν ακριβώς τον σκοπό, αισθάνθηκα ότι αναλαμβάνω μια μεγάλη ηθική υποχρέωση. Ήταν ένας από τους λόγους για τους οποίους έφυγα για έναν χρόνο από την εργασία μου και φοίτησα (2000-2001) στο City University στo Λονδίνο. Εκεί ολοκλήρωσα ένα μεταπτυχιακό στην διοίκηση μουσείων και αιθουσών τέχνης, ενώ είχα την ευκαιρία να δω από κοντά την γοητεία των σπιτιών–μουσείων και την προσφορά τους. Δυστυχώς, στη χώρα μας δεν έχει γίνει κατανοητή η αξία τους, αν και τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια πρόοδος. Στο σημείο αυτό αξίζει να θυμίσω το ακόλουθο που είχε επισημάνει από το 1933 ο Laurence Vail Colleman: «Τα σπίτια–μουσεία απευθύνονται στο συναίσθημα, και αυτό το ισχυρό τους σημείο […] αξίζει να ενδυναμωθεί με τη δημιουργία ατμόσφαιρας. Μία από τις συχνότερες παρατηρήσεις των επισκεπτών είναι ότι απολαμβάνουν να βρίσκονται εκεί γιατί μοιάζουν με σπιτικά και όχι με ιδρύματα […]». Το παρατηρήσατε, εξάλλου, όπως μου είπατε, και εσείς η ίδια.
Στο Λονδίνο έζησα μέχρι το 2005 και όταν επέστρεψα, με την κόρη μου σε ηλικία μερικών μηνών, θέλησα να προσφέρω και εγώ κάτι στη χώρα μου. Μια που κατά την δεκαετία τού ’90 η Οικία Κατακουζηνού λειτούργησε κατά έναν τρόπο και ως το «καταφύγιό» μου, θέλησα να δώσω, με την σειρά μου, και στους σημερινούς επισκέπτες της ένα πολιτιστικό καταφύγιο. Έτσι, μετά από πολύ μεγάλη προσπάθεια, καθώς το Ίδρυμα είχε ελάχιστα χρήματα, κατάφερα να ξαναφτιάξω την Οικία Κατακουζηνού, που στο μεταξύ είχε υποστεί μεγάλες φθορές, και να την ξανανοίξω για το κοινό το 2008. Κρίνοντας την πορεία της αυτά τα χρόνια θεωρώ πως ο στόχος μου έχει πραγματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ο επόμενος στόχος είναι να έρθουμε πιο κοντά στα παιδιά, στους εφήβους και στους νέους, που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες ομάδες στους καιρούς που ζούμε και χρειάζονται την προσοχή μας. Είναι, βέβαια, πολύ σημαντικό να συνεχίσουν να νοιώθουν καλοδεχούμενοι και οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας, για τους οποίους, επίσης, η εποχή μας είναι πολύ σκληρή. Τον Ιούνιο του 2019, μάλιστα, ξεκινήσαμε πιλοτικά και ένα πρόγραμμα που σχεδίασε η Μαρία Οικονομοπούλου για ανθρώπους με προβλήματα μνήμης και το οποίο ελπίζουμε να συνεχιστεί.
Κυρία Τσούπρου, τα τελευταία ένδεκα χρόνια υπηρετώ την σιωπηλή μου υπόσχεση προς την Λητώ, που με επέλεξε, και προς τον Άγγελο, τον οποίο δεν είχα τη τύχη να γνωρίσω, και από τη θέση τής Επιμελήτριας της Οικίας και του Αρχείου και Υπεύθυνης των πολλαπλών εκδηλώσεων που παρουσιάζονται στον χώρο της. Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω έγιναν με εθελοντική εργασία από την πλευρά μου και με την ελπίδα να προβληθεί και να σωθεί μια κοινή κληρονομιά. Είμαι, δε, πολύ ευγνώμων που εδώ και λίγο καιρό είναι μέλος τού Δ.Σ. του Ιδρύματος ο Ζήσιμος Συνοδινός, ο οποίος είναι ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου τής Eurobank Ergasias Α.Ε και ο οποίος θα μας βοηθήσει και στα θέματα της αξιοποίησης του Αρχείου τού Ιδρύματος.
Η προσωπική μου αγωνία για την Οικία Κατακουζηνού είναι να μπορέσει να προσφέρει στη σημερινή συγκυρία ποιοτικό έργο με συνέπεια. Φιλοδοξώ μια μέρα το ευρύ κοινό να συνειδητοποιήσει πως υπάρχει στην λεωφόρο Αμαλίας ένα «Μουσείο της Αθωότητας» σαν αυτό που περιέγραψε ο Ορχάν Παμούκ, με τη διαφορά ότι η Οικία Κατακουζηνού βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία αγάπης και σε ένα σπίτι με πολλές ιστορίες που διασώθηκαν μαζί με όλα του τα υπάρχοντα. Αξίζει πραγματικά να εκτιμηθεί πως η τελευταία θέληση και προσφορά τής Λητώς Κατακουζηνού ήταν να χαρίσει στον τόπο της ένα πολύτιμο δώρο και να προσφέρει στους επισκέπτες τής οικίας της όχι μόνον έναν χώρο αναμνήσεων, σταματημένο στον χρόνο, αλλά και μια αφετηρία για έναν διαφορετικό τρόπο ζωής και σκέψης. Και προτίμησε να κάνει αυτό, αντί να ζήσει με μεγαλύτερη υλική άνεση τα τελευταία χρόνια τής ζωής της. Πιστεύω ακράδαντα πως η Οικία Κατακουζηνού, όπως και, γενικά, οι χώροι πολιτισμού μπορούν να παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο και να αποτελέσουν καταφύγια γνώσης, δημιουργίας και έμπνευσης, ένα αντίβαρο στην αγριότητα που υπάρχει γύρω μας· σαν ένα μικρό εκκλησάκι σε ένα κυκλαδίτικο νησί, που καλοδέχεται τον περαστικό και του προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας, ηρεμίας και αγαλλίασης.
Κυρία Πελοποννησίου, σας ευχαριστούμε πολύ.
