μετάφραση για τον Αναγνώστη Γιώργος Καρτάκης (*)
Οι φεμινίστριες θέλουν να ελευθερώσουν το γυναικείο σώμα από τα στίγματα της πατριαρχίας: Ακόμα και το αιδοίο οφείλει να επανακτηθεί. Οι μέθοδοι σε αυτόν τον απελευθερωτικό αγώνα είναι σε αρκετά σημεία αντιερωτικές.
Ο αγώνας ενάντια στον πραγματικό (και υποτιθέμενο) σεξισμό έχει προχωρήσει εδώ και καιρό στο δια ταύτα. Οι φεμινίστριες ζητούν τώρα να σταματήσουμε να βλέπουμε το γυναικείο στήθος ως φετίχ. Ειδικά αυτές! Αντίθετα, το στήθος πρέπει να θεωρείται ως ένα φυσιολογικό τμήμα του γυναικείου σώματος. Χάριν αυτού του απελευθερωτικού αγώνα των θηλών, οι γυναίκες σε μεγάλα αστικά κέντρα παίρνουν μέρος ακόμη και γυμνόστηθες σε διαδηλώσεις. Στόχος είναι προφανώς η απο-ερωτικοποίηση, η επανα-κανονικοποίηση, θα λέγαμε πιο σωστά, του γυναικείου σώματος.
Αν προχωρήσουμε αυτήν τη λογική λίγο παραπέρα, φτάνουμε σε μια νέα απαίτηση: Το ίδιο το σεξουαλικό αντικείμενο οφείλει να απομυθοποιηθεί. Αυτή η αντίληψη μπορεί να γίνει αντιληπτή, για παράδειγμα, στα βιβλία της Λάουρα Ντόντσουορθ: αφού η φωτογράφος δημοσίευσε δύο τόμους, έναν με πέη και έναν με στήθη, φωτογράφισε τώρα στο νέο της βιβλίο 100 αιδοία. «Το αιδοίο συνδέεται συχνά μόνο με τη σεξουαλική δραστηριότητα», λέει η Ντόντσουορθ, «ωστόσο, έχουμε μιλήσει για τόσους τομείς που είναι πιο «αντιερωτικοί»: η εμμηνόρροια, η εμμηνόπαυση, η στειρότητα, οι αποβολές, οι αμβλώσεις, η εγκυμοσύνη, ο τοκετός, ο καρκίνος».
Το μυστηριώδες αντικείμενο
Το βιβλίο «Κόλπος: Μια επανεκπαίδευση» της Βρετανίδας Λιν Ένραιτ πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα. Το μπεστ σέλερ της Λιβ Στρέμκουιστ «Φρούτα της γνώσης» (υπότιτλος: «Αιδοίο εναντίον πατριαρχίας και μαχαιριά στον Φρόιντ») ασχολείται με το αιδοίο και την έμμηνο ρύση. Υπάρχει ένα βρετανικό μιούζικαλ που ονομάζεται «Vulvarine» (Σ.τ.μ: Vulva: αιδοίο). Σεμινάρια στα οποία το σώμα επανακτάται θετικά χαίρουν μεγάλης δημοτικότητας: από μαθήματα γυμνού σχεδίου «Body-Positivity» μέχρι «εργαστήρια εξερεύνησης του κόλπου».
Πρόκειται όμως για πρόοδο; Εάν ναι, τότε πρέπει να ολοκληρώσουμε με συνέπεια αυτήν τη σκέψη και να απομυθοποιήσουμε, να αποφετιχοποιήσουμε, και τα περιττώματα. Κάποιοι από εμάς θα θυμούνται σίγουρα τη σκηνή από το «Το φάντασμα της ελευθερίας» του Μπονιουέλ, στην οποία συγχέονται οι λειτουργίες του φαγητού και της αφόδευσης: οι άνθρωποι κάθονται γύρω από ένα τραπέζι στις τουαλέτες τους, συζητούν μεταξύ τους ευγενικά και, όταν θέλουν κάτι να φάνε, ρωτάνε την οικονόμο σεμνά και σιγανά: «Πού είναι η τραπεζαρία;»
Το επιχείρημα που βρίσκεται πίσω από αυτό το φαινόμενο είναι σαφές: η ανδρική φετιχοποίηση του κόλπου ως το απόλυτο μυστηριώδες αντικείμενο της (ανδρικής) επιθυμίας πρέπει να ξεπεραστεί. Αντ΄αυτού, το αιδοίο πρέπει να επανακτηθεί για τις γυναίκες, σε όλη εκείνη την πολυπλοκότητα, η οποία είναι απαλλαγμένη από σεξιστικούς μύθους.
Οι μπανάλ ανάγκες
Τι είναι λάθος σε όλο αυτό; Ας επιστρέψουμε και πάλι στον Μπονιουέλ: Υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από ταινίες, στις οποίες γίνεται διαπραγμάτευση του ίδιου μοτίβου ή όπως ο ίδιος ο Μπονιουέλ λέει, «η ανεξήγητη αδυναμία ικανοποίησης μιας απλής ανάγκης». Στην «Χρυσή εποχή» θέλει, για παράδειγμα, ένα ζευγαράκι να κάνει σεξ, επιθυμία που εμποδίζεται συνεχώς από ανόητα ατυχήματα». «Στην εγκληματική ζωή του Αρτσιμπάλντο Ντε Λα Κρούζ» ο ήρωας θέλει να διαπράξει μια δολοφονία, αλλά όλες οι προσπάθειες αποτυγχάνουν. Στον «Άγγελο εξολοθρευτή» μια ομάδα πλούσιων νέων δεν καταφέρνει μετά από ένα πάρτι να περάσει το κατώφλι της πόρτας, για να βγει από το σπίτι. Στο «Το Σκοτεινό Αντικείμενο του Πόθου» παρουσιάζεται η παράδοξη συμπεριφορά μιας γυναίκας, η οποία αναβάλλει συνεχώς με διάφορα τρικ το ποθούμενο αντάμωμα με έναν παλιό της έρωτα.
Τι έχουν κοινό όλες αυτές τις ταινίες; Είναι αδύνατον να κάνουμε μια απλή καθημερινή ενέργεια, όταν η ενέργεια καταλαμβάνει την ανέφικτη θέση του (υψηλού) «πράγματος»(Ding) και αρχίζοντας έτσι να ενσαρκώνει το εξαίσιο αντικείμενο της επιθυμίας. Ωστόσο, μόλις το αντικείμενο καταλάβει τον απαγορευμένο, κενό χώρο του Άλλου, προκύπτει ένα πλήθος ανυπέρβλητων εμποδίων. Το πράγμα παραμένει απρόσιτο.
Απώλεια ερωτισμού
Στο σημείο αυτό οφείλουμε να θυμηθούμε τον ορισμό της μετουσίωσης του Λακάν: «Ένα αντικείμενο εξυψώνεται στην εκλεκτή θέση του Πράγματος». Μια συνήθης υπόθεση ή ενέργεια παρουσιάζεται – μέσα από ένα κατά κάποιο τρόπο βραχυκύκλωμα – ως εμφάνιση του ανέφικτου ρεαλιστικού Πράγματος. Ως εκ τούτου αρκεί στην ένταση του ερωτικού παιχνιδιού μια λάθος λέξη, μια λανθασμένη χειρονομία, για να προξενήσει μια βίαιη Απο- μετουσίωση. Από τη μια στιγμή στην άλλη εκπίπτουμε από την ερωτική ένταση στο χυδαίο βάτεμα.
Μπορούμε να φανταστούμε, ότι κανείς υποκινούμενος από το ερωτικό πάθος, ρίχνει μια πιο προσεκτική ματιά στον κόλπο της αγαπημένης γυναίκας, τρέμοντας, γιατί η πολυπόθητη απόλαυση καταφθάνει, όπως αναμενόταν. Αλλά τότε συμβαίνει κάτι: Όπως αν είχε χάσει την επαφή μαζί της, κανείς εκπίπτει από την ερωτική επιθυμία, και η σάρκα εμφανίζεται ξαφνικά μπροστά στα μάτια του σε όλη τη χυδαία της πραγματικότητα, με μυρωδιά ούρων και ιδρώτα (κανείς μπορεί να φανταστεί την ίδια σκηνή επίσης με ένα πέος ). Άραγε τι συμβαίνει εδώ;
Ο κόλπος παύει να είναι ένα αντικείμενο, «το οποίο ανυψώθηκε στο αξίωμα του Πράγματος», και ξαναγίνεται μέρος της συνηθισμένης πραγματικότητας. Συγκεκριμένα, η μετουσίωση δεν είναι το αντίθετο της σεξουαλικοποίησης, αλλά το ίδιο.
Κατασταλτική απο – μετουσίωση
Γι΄αυτό και στον έρωτα, η απόσταση μεταξύ «υψηλού» και το «γελοίου» είναι μόνο ένα μικρό βήμα. Η σεξουαλική και η κωμική πράξη αποκλείει εναλλάξ η μια την άλλη. Η σεξουαλική πράξη σημαίνει κατ΄εξοχήν την πολύ οικεία ενασχόληση, μια κατάσταση, στην οποία το μετέχον άτομο δεν μπορεί ποτέ να υιοθετήσει τη στάση του εκ των έξω είρωνα παρατηρητή. Γι΄αυτό τον λόγο, η σεξουαλική πράξη μπορεί να φαίνεται γελοία μόνο σε όσους δεν εμπλέκονται άμεσα σε αυτήν. Η αστεία εντύπωση προέρχεται από την απόκλιση μεταξύ της έντασης της πράξης και της αδιάφορης ηρεμίας της καθημερινής ζωής.
Αυτό μας επαναφέρει στις προσπάθειες «απομυθοποίησης» του αιδοίου. Για να αναφέρουμε ένα παλιό ρητό: Εκείνοι που κάνουν κάτι τέτοιο, δεν αντιλαμβάνονται ότι «μαζί με τα ξερά ρίχνουν στην φωτιά και τα χλωρά». Η επίθεση των φεμινιστριών στην ιδέα του κόλπου ως φετιχοποιημένο αντικείμενο της ανδρικής επιθυμίας είναι και μια επίθεση στη βασική δομή της μετουσίωσης, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε το ερωτικό στοιχείο – αυτό, δε, που θα απέμενε θα ήταν ένας βαρετός συνηθισμένος κόσμος, στον οποίο δεν υπήρχε πλέον ερωτική ένταση μεταξύ των ανθρώπων. Τότε οι φεμινίστριες θα παρουσίαζαν τα «απο-φετιχοποιημένα» όργανα ως αυτά που είναι: όργανα του σώματος.
Η στιγμή κατά την οποία θα αναγνωρίσουμε την εκούσια φύση της μετουσίωσης (: Οποιοδήποτε απλό αντικείμενο μπορεί να ανυψωθεί στο επίπεδο του ανέφικτου Πράγματος) καθιστά επίσης σαφές, ότι η σεξουαλική μετουσίωση μπορεί πολύ απλά να απελευθερωθεί από την υποτιθέμενη πατριαρχική αποκρυφοποίηση. Αυτό που παίρνουμε αντί αυτής της νέας σφαίρας ερωτισμού είναι, ωστόσο, μια εκδοχή αυτού που ο Αντόρνο και ο Χόρκχαϊμερ- οι δύο μαρξιστές πρωτεργάτες της Σχολής της Φρανκφούρτης – αποκαλούσαν «κατασταλτική απο-μετουσίωση»: Το αποτέλεσμα δεν είναι μια νέα ελευθερία, αλλά η γκρίζα πραγματικότητα, στην οποία το σεξ καταστέλλεται εντελώς. Αυτό θέλουμε;
.
Σ.τ. μ: Ευχαριστίες στην Έλενα Παλλαντζά και τον Αποστόλη Αρτινό, που διάβασαν το μετάφρασμα και έκαναν υποδείξεις γύρω από τη λακανική ορολογία.
.(*) Δημοσιεύθηκε στην ελβετική εφημερίδα «Νeue Zürcher Zeitung», 14.03. 2019
