Το 1ο Φεστιβάλ Διά – δραση (15-17 Ιουνίου 2023) που σχεδίασαν ο Γιάννης Πάσχος και ο Κώστας Καραβίδας στα Γιάννενα για το Πνευματικό Κέντρο της πόλης με θέμα τη «Σιωπή» στη λογοτεχνία, την τέχνη, την ιστορία και τον δημόσιο χώρο είναι μια καινούργια πρόταση για το πώς μπορούν να οργανώνονται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις σε μια πόλη με παράδοση στα γράμματα και τη λογοτεχνία, φυσική και αρχιτεκτονική ομορφιά, αξιόλογο πανεπιστήμιο και ενεργό καλλιτεχνικό και επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό. Όπως σημείωσαν οι διοργανωτές στην έναρξη του Φεστιβάλ, την Πέμπτη 15 Ιουνίου, εν μέσω καταρρακτώδους βροχής, η σκέψη για τη δημιουργία του προέκυψε από την αίσθηση ότι είναι ανάγκη να πάμε πιο πέρα από τις συμβατικές και οριοθετημένες λογοτεχνικές, καλλιτεχνικές ή επιστημονικές εκδηλώσεις, να ξεφύγουμε από τη λογική των μεμονωμένων βιβλιοπαρουσιάσεων και τον υπερεξειδικευμένο και αυτοαναφορικό, πολλές φορές, λόγο των επιστημονικών συνεδρίων, δοκιμάζοντας πιο ζωντανές και απρόβλεπτες συναντήσεις, πιο συμμετοχικές και διαδραστικές εκδηλώσεις, που μπορούν να συνδέουν ανθρώπους από ετερόκλητα περιβάλλοντα αλλά με κοινές ευαισθησίες για τον κόσμο, την τέχνη και τον άνθρωπο.
Προτάσσοντας την ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία, τη συμπερίληψη του κοινού και τη διασταύρωση των ανθρώπων της πόλης και των καλλιτεχνών της με καταξιωμένους συγγραφείς και δημιουργούς που δεν έχουν σχέση με τα Γιάννενα, οι διοργανωτές βάφτισαν «φεστιβάλ» τις τριήμερες εκδηλώσεις τους για να δηλώσουν αφενός τη γιορτινή διάθεση γι’ αυτές τις διαδραστικές συναντήσεις και αφετέρου γιατί η πολυχρωμία και η ανοιχτοσύνη που υπαινίσσεται η λέξη φεστιβάλ εκφράζει καλύτερα την υβριδικότητα ενός εγχειρήματος που περιλαμβάνει βασικά ανοιχτές συζητήσεις, αλλά και προβολές ταινιών, καλλιτεχνικές δράσεις, θεατρικά δρώμενα, μουσικές και χορευτικές παραστάσεις.
Οι εκδηλώσεις ήταν προγραμματισμένες να γίνουν στον όμορφο αύλειο χώρο του Αρχοντικού Πυρσινέλλα, στην καρδιά της αγοράς της πόλης, εκεί που δονούνται οι θόρυβοι, αλλά οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες υποχρέωσαν τη μεταφορά τους στην κλειστή μεγάλη αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου. Για ένα τριήμερο περισσότεροι από τριάντα συμμετέχοντες συγγραφείς, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, ιστορικοί, ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί αλλά και μαθητές λυκείου πολιόρκησαν μια λέξη-κλειδί, τη σιωπή, που έχει τη δυναμική να εξακτινώνει σημάνσεις σε πολλαπλά πεδία. Στις εισαγωγικές τους ομιλίες ο Κώστας Καραβίδας και η ψυχολόγος Μαίρη Γκούβα έδωσαν τις βασικές κατευθύνσεις των συζητήσεων. Ο πρώτος, ξεκινώντας από τον θεωρητικό λόγο του Τζωρτζ Στάινερ για τη σιωπή και τη γλώσσα και φτάνοντας στην ανατρεπτική του ομηρικού μύθου «Σιωπή των Σειρήνων» του Κάφκα, με τις Σειρήνες να έχουν ένα ακόμη πιο ισχυρό όπλο από το τραγούδι τους, τη σιωπή τους, προσπάθησε να δικαιώσει τον αφορισμό του Μωρίς Μπλανσό ότι ολόκληρη η λογοτεχνία ανήκει στη σιωπή, με την έννοια ότι η συγγραφική αναμέτρηση είναι πάντα μια διελκυστίνδα ανάμεσα στον λόγο και τη σιωπή/αποσιώπηση, αλλά και με άξονα ότι η σιωπή και η απόκρυψη παράγει την ψυχή της λογοτεχνίας: τον υπαινιγμό, το μυστήριο, τον υπονοούμενο λόγο. Η Γκούβα από τη σκοπιά της ψυχολόγου και με βάση την εργασιακή εμπειρία της, ανέδειξε το ψυχικό αποτύπωμα των σιωπών στον δημόσιο και τον ατομικό βίο, συνδέοντας μεταξύ άλλων το θέμα του τριημέρου με την εμπειρία και τις συνέπειες της πανδημίας, αλλά και τις έμφυλες διαστάσεις της γυναικείας σιωπής.
Η πρώτη συζήτηση συγγραφέων και κριτικών (Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Γιάννης Μπασκόζος, Κάλλια Παπαδάκη, Θωμάς Κοροβίνης, Θωμάς Ιωάννου, Κωστούλα Μάκη) περιστράφηκε γύρω από πολλά λογοτεχνικά βιβλία και συγγραφείς της παλαιότερης και σύγχρονης ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας όπου η παρουσία της σιωπής είτε ως θεματικό μοτίβο είτε ως διερεύνηση των ορίων της γλωσσικής έκφρασης είτε ως στάση ζωής των χαρακτήρων είτε ως φόρμα και δομικό στοιχείο της αφήγησης είναι καταλυτική. Στη συνέχεια ακολούθησε ένα μικρό αφιέρωμα σε μια κατεξοχήν ποιήτρια της σιωπής, την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, με αναγνώσεις ποιημάτων και την προβολή της ταινίας της Πέννυς Παναγιωτοπούλου από το τηλεοπτικό «Το μαγικό των ανθρώπων», η οποία στο τέλος συζήτησε με το κοινό για τη σιωπή στον κινηματογράφο.
Το πρωί της δεύτερης μέρας πραγματοποιήθηκε από την αρχαιολόγο Ντίνα Ζήδρου και τη διευθύντρια του Πνευματικού Κέντρου Μαρία Βλάχου μια ξενάγηση του κοινού και των ομιλητών στη σιωπή του βυζαντινού κάστρου και της μεσαιωνικής και οθωμανικής ιστορίας των Ιωαννίνων, που ξεκίνησε από την παλαιά Εβραϊκή Συναγωγή και κατέληξε στο σύγχρονο Μουσείο Αργυροτεχνίας. Το απόγευμα τη σκυτάλη πήραν μαθητές του Γενικού Λυκείου Κατσικά που με το συγκινησιακά φορτισμένο θεατρικό δρώμενο που παρουσίασαν ξεκλείδωσαν τις σιωπές και τις αγωνίες των εφήβων στο σχολείο, στην οικογένεια και τον δημόσιο χώρο. Σ’ ένα αποκλειστικά γυναικείο πάνελ, με τίτλο «Το βράδυ που αναστήθηκε ο Κύκλωπας», μαζί τους συζήτησαν για τις ιδιωτικές και δημόσιες σιωπές, για τη σιωπή ως πολιτική πράξη, κοινωνική στάση ή παθολογική συμπεριφορά, εκπαιδευτικοί, συγγραφείς και κοινωνικοί ψυχολόγοι (Άσπα Χασιώτη, Ελένη Νούτσου, Άννα Μπουκουβάλα, Εύη Κουτρουμπάκη, Κωστούλα Μάκη, Μαίρη Γκούβα). Η πιο πολύχρωμη συζήτηση του τριημέρου αφορούσε τη εικόνα, τον ήχο και το λόγο της σιωπής, τη σιωπή στις τέχνες, τη μουσική και τον κινηματογράφο. Ο καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών Χρήστος Χαρίσης παρουσίασε με προβολές διαφανειών τις πρωτοποριακές αναζητήσεις καλλιτεχνών της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης από τον Μάλεβιτς και τον Υβ Κλάιν μέχρι τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς γύρω από το θέμα της σιωπής της εικόνας, ενώ ο μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Καραγεώργος αναφέρθηκε στην περίφημη σύνθεση του John Cage 4’ και 33’ παρουσιάζοντας παράλληλα μια δική του σύνθεση μουσικών ήχων και εικόνων με θέμα της σιωπή. Η Κάλλια Παπαδάκη και η Πέννυ Παναγιωτοπούλου μίλησαν για τη σιωπή στον κλασικό αλλά και τον σύγχρονο κινηματογράφο, ενώ ο Θωμάς Κοροβίνης εστίασε στην προφορική παράδοση (δημοτικό τραγούδι, παροιμίες κλπ) καθώς και στη σχέση του σύγχρονου ελληνικού τραγουδιού με τη σιωπή. Τέλος, η εκδότρια της εφημερίδας «Ηπειρωτικός Αγών» Τιτίκα Τζάλλα μίλησε για τη σιωπή από τη σκοπιά της δημοσιογραφίας, του έντυπου και τηλεοπτικού λόγου.
Την τρίτη και τελευταία μέρα του Φεστιβάλ συγγραφείς που συμμετείχαν στο Φεστιβάλ (Στέφανος Τσιτσόπουλος, Εύη Κουτρουμπάκη, Κωστούλα Μάκη, Θωμάς Ιωάννου) μίλησαν για τη δική τους σχέση με την ποιητική της σιωπής ή το αρνητικό της, τον θόρυβο, ενώ η συζήτηση που έκλεισε τις εκδηλώσεις, μεταξύ πανεπιστημιακών, ιστορικών και δημοσιογράφων (Λάμπρος Φλιτούρης, Άννα Μανδυλαρά, Ηλίας Σκουλίδας, Δήμητρα Τζανάκη, Γιώργος Σουβλής, Φιλήμων Καραμήτσος) διερεύνησε τις αποσιωπήσεις και τις αποκρύψεις της επίσημης-εθνικής ιστοριογραφίας, τα θέματα ταμπού της ιστορίας, ολόκληρα πεδία (όπως η ιστορία των ζώων ή ιστορία της δικαιοσύνης), περιόδους (μεταξική δικτατορία) ή προβληματικές (έμφυλες διαστάσεις, εθνικά θέματα, οικογενειακή ιστορία) που η νέα ιστορία με τη μεθοδολογία της προσπαθεί να ανασύρει στην επιφάνεια του δημόσιου λόγου.
Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται την Τετάρτη 21 Ιουνίου με τη Σχολή Χορού του Πνευματικού Κέντρου να εμπνέεται από τη δυναμική των ενσώματων σιωπών και να παρουσιάζει την χορευτική παράσταση «Αν μιλούσε η σιωπή» (ιδέα – σύλληψη – δραματουργία: Έλενα Ανδρεάδη, Τζίνα Βήκα, Ελεονώρα Ηλία, Κατερίνα Ντίβα, Ιωάννα Κολεογιώργου, ερμηνεία: Τζίνα Βήκα, Κατερίνα Ντίβα, Ιωάννα Κολεογιώργου).
