της Μαρίζας Ντεκάστρο
Έλαβα τη Σερμίν, τα παιδικά ποιήματα του θεμελιωτή, σύμφωνα με τους μελετητές της νεότερης τουρκικής ποίησης, Τεβφικ Φικρέτ (1867- 1915). Η Σερμίν, παραγγελία ενός φίλου του Φικρέτ, του Σατί Μπέη ο οποίος σχεδίαζε να ανοίξει ένα σχολείο σύμφωνο/σύμφωνα με τα προοδευτικά ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής και προσδοκούσε να τη χρησιμοποιήσει ως αναγνωστικό, εκδόθηκε φέτος από Το Ροδακιό σε μετάφραση του ποιητή Δημήτρη Χουλιαράκη.
…Η “Σερμίν” μού κέντρισε το ενδιαφέρον, εξαιτίας της συνάφειάς της με τη φιλελεύθερη αστική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που ευαγγελίζονταν στην Ελλάδα, την ίδια περίπου εποχή, οι επικεφαλής του “Εκπαιδευτικού Ομίλου” Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτρης Γληνός και Μανόλης Τριανταφυλλίδης, που εμπνέονταν από τις ίδιες αρχές, κάτι που δείχνει πόσο κοντά βρίσκονταν, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών, Ελλάδα και Τουρκία στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από την υπανάπτυξη του παρελθόντος και να οικοδομήσουν μια κοινωνία που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής. Οι βασικές αρχές του Φικρέτ, όπως τις αναλύει στη “Σερμίν” -μην ξεχνάμε πως υπήρξε κι ο ίδιος ένας χαλκέντερος και χαρισματικός παιδαγωγός- ήταν οι ίδιες που εφάρμοζαν στη Δύση οι Γιόχαν Πεσταλότσι, Φρίντριχ Φρόμπελ και Μαρία Μοντεσσόρι…, μου είπε ο Δημήτρης Χουλιαράκης, ο οποίος ενδιαφέρεται εξαιρετικά για την οθωμανική και την τουρκική λογοτεχνία.
Η συλλογή της Σερμίν περιλαμβάνει τριάντα ένα ποιήματα, σύντομα, εκτενή ή αφηγηματικά, με θέματα από την παιδική ζωή: τα παιχνίδια, τα γενέθλια και τα δώρα, το σχολείο (Η Αλφαβήτα της Σερμίν), τους φόβους
Ο μπαμπούλας
Όποιος θαρρεί πως η Σερμίν τον μπαμπούλα τον φοβάται,
σας το λέω αυταπατάται.
Τουναντίον. Η Σερμίν πραγματικά
τούτονε τον αψηφά.
Τον φοβόταν πιο παλιά
που την τρομάζαν συχνά πυκνά.
…………………..
Τον εαυτό της έβαλε να της υποσχεθεί
ότι ξανά τις μάγισσες δε θα φοβηθεί
και τις στρίγκλες τώρα πια δεν τις τρέμει αυτή.
……………………
Κείνοι που δεν είν΄ κουτοί
μόνο απ΄ την παλιανθρωπιά νιώθουν απειλή.
τις εποχές (Η μπάμπω του Καλοκαιριού, Ο μπάρμπα-Χειμώνας, Η αφέντρα η Άνοιξη), τους ανθρώπους που ζουν κοντά τους
Η Μαύρη μου νταντά
……………………….
Μια μαύρη έχω γω νταντά
τηνε λένε Λεϋλά….
Για να πλαγιάσω, ας ερχόταν η νυχτιά
στης μαύρης μου νταντάς την αγκαλιά…
οι μεγάλες οικογένειες ( Η θεία η Χαζάν), τις σχέσεις μεταξύ αδελφών και τα μαλώματα, όπου εμφανίζονται λέξεις, όπως κακίστρα, στριμμένη, ζοχαδιακή, κακάσχημη,/, που εξωτερικεύουν κακά, αλλά αληθινά συναισθήματα και τα αποφορτίζουν. Άλλωστε, τίποτα δεν πρέπει να αποσιωπάται, η καλλιέπεια ας μη σκεπάζει τα αρνητικά, γιατί ακόμα και η ζωή των παιδιών έχει κακές στιγμές.
Ίσως εδώ βρίσκεται η διαφορά με τα ελληνικά ποιήματα της περιόδου όπου καθετί παρουσιάζεται στην ηθική του διάσταση.
Τα ποιήματα, είναι βέβαιο πως διαχέουν το άρωμα της εποχής τους χωρίς να είναι παλιακά. Το γεγονός ότι τους λείπει ο σουρεαλισμός και η αφαίρεση που χαρακτηρίζει τα σημερινά παιδικά ποιήματα, και ο οποίος υποθετικά αφήνει χώρο στη φαντασία των παιδιών, δεν συγκρούονται επί της ουσίας με το ύφος και το περιεχόμενο του Φικρέτ, ο οποίος δεν επιμένει στη γνώση αλλά καλλιεργεί περισσότερο τη σκέψη και την κοινωνική αντίληψη των παιδιών. Τέτοια είναι τα ποιήματα για ανθρώπους της γειτονιάς (Ο μπάρμπα- Βελής, Το ορφανό)
Της Μελέκ τ’ αρνάκι
Έχει ο καθένας ένα παιχνιδάκι,
ένα τόπι, ένα κουκλάκι.
Κι όποιος δεν έχει παιχνιδάκι
σκυλάκι έχει ή γατάκι.
Γατί δεν έχω εγώ ούτε κουκλάκι
εμέ μου αρκεί το Μελεκάκι.
…………………
Χτες στη Μελέκ μου έν΄ αρνάκι
από μαντίλια έφτιαξα παλιά.
Τόσο αγαπά αυτό το πλασματάκι
που το ’χει πάντα αγκαλιά.
Τώρα η Μελέκ χάρη στ’ αρνάκι,
είναι χαρούμενη λιγάκι.
τα επαγγέλματα (Ο μαραγκός) ή τους μύθους (Ο τζίτζικας κι ο μέρμηγκας).
…Σχετικά με τη γλώσσα, αρχή μου είναι να χρησιμοποιώ μια γλώσσα που να ταιριάζει στην εποχή που γράφτηκε το έργο -στην περίπτωση της “Σερμίν” το 1914-, φροντίζοντας να εξοβελίσω οποιοδήποτε σύγχρονο στοιχείο. Έτσι πετυχαίνεται η ανάπλαση της ατμόσφαιρας και η πιστή εξυπηρέτηση του πρωτοτύπου, τόσο στο πνεύμα όσο και στο γράμμα του. Για παράδειγμα, χρησιμοποιώ πολλές λέξεις που μας έχουν μείνει από τα τουρκικά, όπως καρντάσης, χαΐρι, ταμάχι, χουνέρι, γινατσής, τεζάκι, ζαρίφικο κλπ. Κάποτε αυτές οι λέξεις ήσαν δομικά στοιχεία της ελληνικής γλώσσας, τώρα θεωρούνται από κάποιους “γραφικές”, αν και κατά τη γνώμη μου η γλώσσα μας είναι ενιαία και μπορεί κανείς να επιλέγει από ετούτην την τεράστια δεξαμενή αυτό που θεωρεί κατάλληλο υλικό για να χτίσει μια σωστή και γοητευτική μετάφραση… (Δημήτρης Χουλιαράκης)
Η μετάφραση έχει ρυθμό και μια προφορικότητα πολύ κοντινή στα παιδιά. Όσο για τις τουρκικές λέξεις, πολλές επιζούν μέχρι σήμερα στα ελληνικά. Άλλωστε, πρόσκαιρα μόνο δυσκολεύουν, ενώ δείχνουν συνάφειες και την ιστορικότητα της γλώσσας.
Επ’ ευκαιρία της Σερμίν, άνοιξα τα Ανθολόγια του δημοτικού για να δω με «πόση» ποίηση έρχονται σ’ επαφή οι μαθητές. Έρχονται όντως σ’ επαφή, αφού στα ανθολόγια σε κάθε ενότητα (π.χ. Κοινωνική ζωή, Οικογένεια, Πατρίδα, Λαϊκός Πολιτισμός, κ.ά.) υπάρχουν 2-3 ποιήματα γνωστών ποιητών. Ευτυχώς που υπάρχουν, όμως δεν βάζω το χέρι μου στη φωτιά για το πώς τα διδάσκονται, καθώς είναι γνωστή η αμηχανία με την οποία αντιμετωπίζεται η ποίηση στο σχολείο. Από την άλλη, βιβλία παιδικής ποίησης (και όχι τα πολλά έμμετρα πονήματα) εκδίδονται ελάχιστα στην Ελλάδα κάτι που επισημαίνεται συστηματικά στα σχόλια κριτικών επιτροπών βραβείων παιδικής λογοτεχνίας.
Έτσι, η Σερμίν στεγάστηκε σε έναν εκδοτικό οίκο που δεν είναι main stream και δεν ασχολείται με παιδικό βιβλίο. Αμφιβάλλω δε, αν έστω κι ένα παιδί μάθει την ύπαρξή της. Ούτε ο (μοναδικός) Ναζίμ Χικμέτ που εμφανίζεται στο Ανθολόγιο Γ’-Δ’ δημοτικού, με το ποίημα Ας δώσουμε τον κόσμο στα παιδιά, ούτε το Ερωτευμένο σύννεφο (Τρία τουρκικά λαϊκά παραμύθια, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, 2010, που δύσκολα θα το βρουν) βοηθάει τη γνωριμία.
Τεβφίκ Φικρέτ, Σερμίν , Μτφρ. Δημήτρης Χουλιαράκης, Εκδ. Το Ροδακιό, 2022.
Η παρατήρησή μου για την έλλειψη ελληνικών εκδόσεων παιδικής πόιησης στέκει. Ωστόσο ο Αναγνώστης βράβευσε το βιβλίο “Σαλιγκάρι και φεγγάρι”, (εκδ. Καλειδοσκόπιο) του Κυριάκου Χαραλαμπίδη, που γι’ αυτό το βιβλίο πήρε και το Κρατικό Βραβείο Κύπρου.