της Μαρίζας Ντεκάστρο
Για λίγες μέρες βρέθηκα στο Λίσταλ, την κωμόπολη των 15.000 κατοίκων, στο καντόνι της Βασιλείας. Έχοντας περάσει μικρή πολλά καλοκαίρια στους Ελβετούς θείους μου και σε κατασκήνωση στο βουνό κοντά στη Λοζάνη, είχα ανακαλύψει την πλούσια φύση, την τόσο απρόβλεπτη για μένα, παιδί του κέντρου της Αθήνας. Τώρα που ξαναπήγα για οικογενειακούς λόγους, η ενήλικη πλέον ματιά μου εκτίμησε πολλά και διάφορα.
Πρώτα απ’ όλα κινήθηκα σ’ έναν πολιτισμένο δημόσιο χώρο. Καθαριότητα, κλειδωμένοι κάδοι απορριμμάτων, ανακύκλωση κάθε είδους υλικού, εξαιρετικά χαμηλές ταχύτητες στις περιοχές κατοικίας, αληθινά πεζοδρόμια για τους πεζούς, ούτε ένα παράνομο παρκάρισμα, πάρκινγκ καροτσιών στους βρεφικούς σταθμούς, πατινιών, σκέιτμπορντ, ποδηλάτων έξω από δημόσια κτήρια και σχολεία, συστηματική ενημέρωση των κατοίκων από τη δημοτική αρχή. Ένιωσα ανυπόκριτο σεβασμό!
Πολιτισμός δεν είναι αποκλειστικά οι «χώροι πολιτισμού». Είναι να ζεις καθημερινά σε αρμονία με τους ανθρώπους, το αστικό και το φυσικό περιβάλλον, τις καιρικές συνθήκες. Δεν είναι ο οικονομικός πλούτος της χώρας, ούτε οι υψηλοί μισθοί που οδήγησαν στην εφαρμογή κάθε πιθανού κανόνα ορθής κοινωνικής συμπεριφοράς. Είναι μια συγκεκριμένη αντίληψη για τη διαπαιδαγώγηση των πολιτών που ξεκινάει από πολύ νωρίς! Στην Ελλάδα μιλάμε για ενεργούς πολίτες διαβάζοντας βιβλία… και πρακτική μηδέν.
Πολιτισμός είναι και ο τρόπος με τον οποίο το κράτος και οι πολίτες αντιμετωπίζουν το κοινωνικό σύνολο.
*****
Πήγα στο Grammet, το δημόσιο νηπιαγωγείο της γειτονιάς όπου φοιτούν οι εγγονές μου.
Εκεί, δεν έχει «Θέλω το δικό μου παιδί να πάει στο Χ καλό νηπιαγωγείο». Η εκπαιδευτική αρχή της περιοχής τοποθετεί τα παιδιά όπου θεωρεί ότι είναι καλύτερο γι’ αυτά- απόσταση με τα πόδια από το σπίτι τους, αριθμός παιδιών στην τάξη, δυνατότητα πρόσθετων μαθημάτων γλώσσας αφού 25% των κατοίκων του Λίσταλ είναι ξένοι. Οκτώ (8) παιδιά στην τάξη και μια δασκάλα γερμανικής γλώσσας για κάθε αλλόγλωσσο παιδί!
Το πρώτο που λένε στους γονείς οι νηπιαγωγοί είναι «Το παιδί θα έρχεται μόνο του στο σχολείο με τα πόδια ακόμα κι αν το σχολείο απέχει 300, 400, 500 μέτρα από το σπίτι. Όχι συνωστισμός αυτοκινήτων έξω από το σχολείο του». Εκεί εφικτό. Στα καθ’ ημάς ανατριχίλα!
Απαραίτητα για κάθε παιδί παντόφλες για την τάξη ώστε να μένουν έξω οι λάσπες, αλλά και παπούτσια ορειβατικά, φόρμα από πλαστικό, σακίδιο ορειβατικό, λουκάνικα. Τι τους χρειάζεται ο ορειβατικός εξοπλισμός και τα λουκάνικα; Είναι για τις εξορμήσεις στο δάσος, τρεις φορές τον μήνα, όπου ανάβουν φωτιά και ψήνουν το κολατσιό τους! Κάθε βδομάδα ολημέρα στο αθλητικό κέντρο, πρακτική κυκλοφοριακής αγωγής σε τακτά διαστήματα στο κέντρο της πόλης, πρακτική στο λεωφορείο, στο σουπερμάρκετ, τάισμα στους στάβλους με τα άλογα και τις αγελάδες, βραδινές γιορτές με φαναράκια για τα παιδιά και τους γονείς… Πολύ έξω, και λιγότερο μέσα στην τάξη!
Και τέλος πάντων, αναρωτιέται ο Έλληνας γονιός, τι μαθαίνουν; Δεν προετοιμάζονται για την α’ δημοτικού; Δεν κάνουν προ-γραφικές ασκήσεις; Δεν είδα να φέρνουν χαρτιά με ασκήσεις στο σπίτι! Αντίθετα χάζεψα τις ελληνοπούλες μου να παίζουν με τα γειτονόπουλα- η γλώσσα δεν είναι εμπόδιο-, να σκαρφαλώνουν, να κάνουν ισορροπία στα σκοινιά, να ασχολούνται με χώματα και ξύλα, να πιτσιλίζονται με το νερό, να σκάβουν, να χτίζουν, να λερώνονται, να εξερευνούν, να γυμνάζονται χωρίς να κάνουν γυμναστική, να βρίσκουν λύσεις για να κερδίσουν τη φύση, να μη φοβούνται ούτε να είναι μυγιάγγιχτες. Οι γονείς έχουν και αυτοί διαπαιδαγωγηθεί για να «επιτρέπουν» δοκιμές και δοκιμασίες χωρίς να στέκονται φορτικοί φύλακες άγγελοι από πάνω τους.
Είδα λοιπόν παιδιά κάθε ηλικίας με φωσφορίζοντα γιλέκα να πηγαινοέρχονται με τα πόδια στο σχολείο παρέες παρέες, να κινούνται στους ποδηλατόδρομους των κεντρικών αρτηριών με ασφάλεια. Συνάντησα νήπια στο δάσος με ψιλόβροχο και κρύο, τάξεις με δασκάλους και μαθητές καβάλα στα ποδήλατά τους να πηγαίνουν δεν ξέρω πού, παιδάκια να ξεχωρίζουν ποια άγρια φρούτα είναι βρώσιμα και να τα τρώνε, να ταΐζουν ζώα, να παίζουν σε παιδικές χαρές με παιχνίδια από φυσικά υλικά- ξύλα, σκοινιά, νερό, άμμο.
Σίγουρα δεν είναι όλα τόσο ειδυλλιακά όσο τα περιγράφω. Εντούτοις είναι φανερό ότι η παιδαγωγική την οποία εφαρμόζουν ευλαβικά προκρίνει την ανάπτυξη και την οργάνωση της προσωπικότητας των παιδιών, η οποία μεταφράζεται σε υπευθυνότητα, αυτενέργεια, και εντέλει σε αυτοπεποίθηση.
*****
Το σχολείο θα έπρεπε «να μοιάσει με μια αυτοσχέδια γιορτή», λέει ο μικρός ήρωας στο βιβλίο της Άλκηστης Χαλικιά, Ένα σχολείο ταρακουνημένο (εικ. Ίρις Σαμαρτζή).
Ας διαβάσουμε τι ζητάει ο ήρωας, που ομολογεί ότι δεν είναι ο πρώτος που δεν του αρέσει το σχολείο. Θέλει αλλαγές και το ταρακουνάει για να το ξυπνήσει! Θέλει να το χρωματίσει και τέλος οι μουντές τάξεις. Θέλει γωνιές για ξεκούραση και κουβέντα. Θέλει να μαθαίνει χωρίς να κάνει μάθημα. Ας πούμε, προτείνει μια ιδέα για το πως θα γίνουν νοστιμότερα τα κλάσματα: κόβεις μια πίτσα και έμαθες! Θέλει το σχολείο να είναι αυστηρό με τους γονείς και να τους μάθει ότι το έξω για παιχνίδι είναι απαραίτητο.
Θέλει κάθε μέρα το μάθημα να είναι γιορτή: να κάνει κατασκευές, που παιδαγωγικά μεταφράζονται σε φαντασία, επινοητικότητα, λεπτή κινητικότητα, να μαγειρεύει, δηλ. να γνωρίζει τα υλικά και τη διατροφική αξία τους, να πειραματίζεται με την τεχνολογία, να διαβάζει βιβλία, δηλ. να γίνει αναγνώστης.
Να περιμένει, θέλει ο ήρωας, την επόμενη μέρα που θα είναι συναρπαστική όσο η προηγούμενη!
Αν ρωτούσαμε τα παιδιά μας για το σχολείο που ονειρεύονται, θα μας απαντούσαν με τα λόγια του.
Το λένε και μυθιστορηματικοί δάσκαλοι που έπλασαν συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Αναφέρω ενδεικτικά το έργο της Σοφίας Μαντουβάλου Ο δάσκαλος με τα όνειρα στα μάτια (Πατάκης, 2015) και του Philippe Barbeau Ο τυφλοπόντικας (Νεφέλη, 1988).
Μπορεί ο δάσκαλος της Μαντουβάλου να ανοίγει τον δύσβατο δρόμο ώστε να πραγματοποιήσει τα όνειρά του, ο Γάλλος Τυφλοπόντικας να εφαρμόζει την παιδαγωγική Freinet, ωστόσο υπάρχουν εκπαιδευτικά παραδείγματα, σημερινά (Ιαπωνία, Φινλανδία) και παλαιότερα (του οκτωβριανού Μακαρένκο, του Βραζιλιάνου Φρέιρε, το Summerhill του Νηλ), τα οποία μπορεί να ξεκίνησαν σαν παιδαγωγικά πειράματα, όμως κατάφεραν να επηρεάσουν ευρύτερα.
Άλκηστη Χαλικιά, Ένα σχολείο ταρακουνημένο, Εικ. Ίρις Σαμαρτζή,Εκδ. Ίκαρος, 2021.
Βρες το εδώ
Πολύ καλές, Μαρίζα μου, οι διαπιστώσεις, οι ιδέες και οι, μέσω του κειμένου, προτάσεις σου. Μακάρι να γίνουν πράξη. Μπράβο σου. Να είσαι πάντα καλά. Καλή νέα χρονιά.
Ψιλοάκυρο το να συγκρίνεσαι-ειδικά εν μέσω τραυμάτων και χτυπημάτων “που τελειωμό δεν έχουν” για το δημόσιο σχολείο και ειδικά την προσχολική εκπαίδευση και τις/τους λειτουργούς της. Όμως όσο αντέχουμε θα ονειρευόμαστε. Προσωπικά, έχω γυρίσει παλιότερα όλα τα βουνά γύρω από το σχολείο με τους μικρούς μαθητές. Αλλά χωρίς να έχει συμβεί το παραμικρό ατύχημα, άλλαξε σταδιακά “ανεπαισθήτως” στην Ελληνική κοινωνία όλο το κοσμοείδωλο για την εκπαίδευση μικρών παιδιών-άσε που αρχίσαμε να γερνάμε. Κακά τα ψέματα, γερασμένη η Ελληνική κοινωνία, γερασμένο και το εκπαιδευτικό σώμα…
Και έτσι είμαστε οι πρωταθλητές στην παιδική παχυσαρκία. Το ξέρω, είναι πολύ δύσκολο να φέρεις ένα παιδί σήμερα στον κόσμο, πάντα ήταν κατόρθωμα στην Ελλάδα! Ας δούμε Σύλλογοι διδασκόντων και σημερινοί Έλληνες γονείς ότι-τουλάχιστον για τους “Κουτόφραγκους” η στρατηγική μηδαμινού ρίσκου δεν είναι απαραίτητα ορθολογική..!
Πολλοι, πάρα πολλοί εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων είναι ήρωες, μόνο που το δημόσιο και το εκπαιδευτικό σύστημα τους κόβει τα φτερά. Οι βαρετοί κουτόφραγκοι κάτι μπορούν να μας μάθουν.
Όνειρο!
Το σχολείο μπορεί να τα κάνει όλα αυτά, αλλά όταν το απόγευμα τα παιδιά πάνε στο φροντιστήριο σε όλες του τις μορφές τότε η κατάσταση είναι και θα είναι γκροτέσκα. Εάν δεν ασχοληθούμε με το κοινωνικό και πολιτικό θέμα που αναφέρω δεν έχει κανένα νόημα να εξαντλούμε τη φαντασία μας σε πράγματα που ο καθένας νοιώθει και μόνο φέροντας την τέχνη και την επιστήμη τουστο χώρο του σχολείου. Τον παρασυρμό , τις ιδέες, που απλώς θα τον φέρουν σε άχαρη θέση όταν θα έρθει η ώρα των εξετάσεων, της ύλης και των ιεροεξεταστών της που συνήθως είναι άτυποι, εξωσχολικοί ρυθμιστές της καθημερινότητας. Ξεκινώντας από τον παιδικό σταθμό, τις μαμάδες που ανησυχούν μήπως οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες δεν είναι οι προσήκουσες, και γιατί δεν βγαίνει η ύλη στο δημοτικό. Η ύλη που δεν ξέρει παρά μόνο της έννοια της ακολουθίας, της αποστέωσης , και της ιεραρχίας.Για να απλοποιείται, να κατανοείται , να μαθαίνεται μέσα από την πλήρη αποστέωση και απίσχναση από κάθε ικμάδα , ζωής , ενδιαφέροντος. Αν δεν αντιληφθούν διανοούμενοι και παιδαγωγοί τη διαστρέβλωση χρόνων σε κάθε τομέα. Όπου η ευσπλαχνία και το ενδιαφέρον για τα παιδιά κατέληξε στο θέσφατο ότι η μάθηση είναι στεγνή και βαρετή, έτσι είναι το σωστό, ασχολούμαστε με γάντια μαζί της , να τελειώνουμε , να βγαίνουν τα προγράμματα. Γι αυτό παρακαλώ ας δούμε όλοι τις ζωές μας , τις αξίες μας, τις προοπτικές μας , τα τυπικά και τα άτυπα, και μετά ας εκφράσουμε τα όνειρά μας για την εκπαίδευση. Αλλιώς και το παραπάνω κείμενο θα μπει σε μία παραγωγή λόγου να εκφράσουν και οι μαθητές τις απόψεις τους και τις προτάσεις τους σχετικά.