Σαίξπηρ: σκέψεις για την Λουκρητία (της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη)

0
310

 

της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη

 

Στο κεφάλαιο ”Alas, Poor Shakespeare! I Knew him Well” που περιλαμβάνεται στην συλλογική έκδοση Shakespeare and Appropriation των Christy Desmet και Robert Sawyer (Routledge, 1999), ο καθηγητής  Ivo Kamps υποστηρίζει πως τόσο οι ριζοσπαστικοί θεωρητικοί και αναλυτές, όσο και οι συντηρητικοί εξακολουθούν να καταφεύγουν στα έργα του μεγάλου Βάρδου, γιατί πολύ απλά όπως σημειώνει και οι δύο πλευρές μπορούν να ενισχύσουν την ρητορική τους – επικαλούμενοι το σαιξπηρικό κείμενο- επωφελούμενοι από την ανοιχτότητα του Σαίξπηρ.

Σ’ αυτό το HerStory θα δοκιμάσω να εξετάσω αυτή τη θέση στο αφηγηματικό ποίημα του Σαίξπηρ «Ο βιασμός της Λουκρητίας» (2021) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση, εισαγωγή και σχόλια της Λένιας Ζαφειροπούλου.

Η απόδοση της Ζαφειροπούλου επιχειρεί να διατηρήσει μέτρο και ομοιοκαταληξία (απαιτητικό  ιαμβικό πεντάμετρο στο πρωτότυπο) σε ένα ποίημα που προσεγγίζει τους σχεδόν 2000 στίχους σε έκταση. Στην κατατοπιστική εισαγωγή η Ζαφειροπούλου σημειώνει πως ο Σαίξπηρ συνέθεσε το έργο πιθανότατα μεταξύ 1592 και 1594 και αφηγείται γεγονότα που έλαβαν χώρα το 509 π.Χ και βασίζονται στην ιστορία όπως περιγράφεται στον Οβίδιο και στην Ιστορία της Ρώμης του Τίτου Λίβιου.

Ο βιασμός της Λουκρητίας (The Rape of Lucrece) δημοσιεύτηκε το 1594 και αφορά τον βιασμό της Ρωμαίας πατρικίας Λουκρητίας από τον Σέξτο Ταρκύνιο στην αρχαία Ρώμη και την αυτοκτονία της αμέσως μετά.  Τα τραγικά αυτά γεγονότα σύμφωνα με τη ρωμαϊκή παράδοση προκάλεσαν την ανατροπή της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.

Απαντά ικανοποιητικά σε όλα τα ζητούμενα – όπως τουλάχιστον τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα – ο ποιητής όταν για τον βιασμό της Λουκρητίας γράφει: «Γι’ αυτό κανείς μας στις γυναίκες φταίξιμο ας μη ρίχνει» , μεταθέτοντας το φταίξιμο προφανώς στο θύτη, αλλά και στον σύζυγο που δημοσίως καυχιόταν για την ενάρετη και όμορφη γυναίκα του;

Πρώτα λίγα λόγια για την υπόθεση. Το 509 π.Χ., ο Σέξτος Ταρκύνιος, γιος του βασιλιά της Ρώμης, βίασε τη Λουκρητία, σύζυγο του Κολλατίνου, ενός από τους αξιωματούχους του βασιλιά. Η Λουκρητία πρωτού αυτοκτονήσει, μιλά ανοιχτά για ό,τι συνέβη και  καταγγέλλει τον Σέξτο Ταρκύνιο στον πατέρα και τον σύζυγο της. Η αλληλουχία των γεγονότων θα πυροδοτήσει μεγάλη εξέγερση κατά των Ταρκυνίων με επικεφαλής τον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, με αποτέλεσμα την εκδίωξη της βασιλικής οικογένειας και την ίδρυση της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.

Ο ρόλος της Λουκρητίας στην ανατροπή των Ταρκυνίων εξετάζεται εκτενώς από Ρωμαίους ιστορικούς και συγγραφείς του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Μάλιστα, χαιρετίζεται συχνά ως μια θαρραλέα ηρωίδα, και ακόμη και εκείνοι που επικρίνουν την αυτοκτονία της για ηθικούς ή θρησκευτικούς λόγους (κυρίως ο Αυγουστίνος) την αντιμετωπίζουν ως μία από τις πρωταγωνίστριες της επανάστασης που μετέτρεψε τη Ρώμη από μοναρχία σε δημοκρατία. Να συμπληρώσουμε βέβαια, πως στα γραπτά του για τη ρωμαϊκή επανάσταση, ο Μακιαβέλι παραγκωνίζει τη Λουκρητία και μειώνει κατά πολύ τον ρόλο της και την αυτοθυσία της στην ιδρυτική δημοκρατική μετάβαση.

Σε μία φεμινιστική ανάλυση του ποιήματος, η Τζέιν Νιούμαν  εστιάζει στη σχέση του έργου αυτού με τον μύθο των αδελφών  Φιλομήλας και  Πρόκνης από το Βιβλίο VI των Μεταμορφώσεων του Οβίδιου.  Στην ανάγνωση της  Νιούμαν, η παράδοση της βίαιης γυναικείας εκδίκησης κι αυτοδικίας, ως απάντηση στο βιασμό, καταπιέζεται στον Βιασμό της Λουκρητίας του Σαίξπηρ. Το ποίημα του Σαίξπηρ παραπέμπει αμυδρά στον μύθο του Οβίδιου, αλλά δεν παρουσιάζει τη μέθοδο εκδίκησης που επέλεξαν η  Πρόκνη και η Φιλομήλα, ηρωίδες που αντέδρασαν στον παθητικό ρόλο που τους αναλογούσε και έδρασαν αυτοβούλως παίρνοντας την δικαιοσύνη στα χέρια τους.  Η Φιλομήλα, το θύμα του βιασμού, έστω και με κομμένη τη γλώσσα  από τον βιαστή της, βρίσκει τον τρόπο να μιλήσει   στην αδερφή της μέσα από τα υφαντά που της στέλνει. Η Φιλομήλα επιλέγει να εμπιστευτεί μόνο την αδελφή της και όχι κάποιον άνδρα συγγενή που θα την προστάτευε ή και θα ζητούσε εκδίκηση στο όνομά της,  βάσει ενός αντρικού εθιμικού δικαίου. Επιλέγει αποκλειστικά την αδερφή της, Πρόκνη, την απατημένη σύζυγο σε μία στιγμή πρωτοφεμινιστικής αλληλεγγύης.

Παρόλο, λοιπόν, που η Λουκρητία διατηρεί την ικανότητα να μιλά μετά τον βιασμό της, παρά την κατάστασή της («“Αυτός είναι-” αλλά η φτωχή η γλώσσα της κομπιάζει, / Καθυστερεί και πνίγεται, τις λέξεις της συγχύζει, / Άκαιρες παίρνει αναπνοές, πάθος τη βασανίζει».),  η Νιούμαν υποστηρίζει ότι το ποίημα περιορίζει στην πραγματικότητα την δυνατότητα της Λουκρητίας να δράσει για τον εαυτό της. Συγκεκριμένα γράφει πως το έργο του Σαίξπηρ ουσιαστικά θέτει την αυτοκτονία της Λουκρητίας ως τη μόνη μορφή πολιτικής παρέμβασης που είναι διαθέσιμη στις γυναίκες, καθώς η εκδίκησή της πρέπει να πραγματοποιηθεί από άνδρες που ενεργούν επικαλούμενοι το όνομα και την τιμή της. Ή ορθότερα το όνομα και την τιμή τους (διαβάζουμε να λέει η Λουκρητία «Αν είχες την τιμή σου εντός μου, άνδρα μου, αποθέσει»). Μία Λουκρητία, η οποία θα ήθελα να σημειώσω πως παρουσιάζεται  από τον Σαίξπηρ ως δεινή ρήτορας την κρίσιμη στιγμή που προσπαθεί σε επιχειρήματα να αποτρέψει τον Σέξτο Ταρκύνιο.

Την υποχρέωση της εκδίκησης ο Σαίξπηρ την δίνει σε ανδρικά χέρια και στο έργο Τίτος Ανδρόνικος της περιόδου 1590–1594. Εκεί η Λαβίνια αποκαλύπτει την ταυτότητα των βιαστών της και ο θείος της επικαλείται την ιστορία της Λουκρητίας και παίρνει όρκο εκδίκησης. Το απολύτως καίριο που ο Σαίξπηρ προσφέρει είναι πως το θύμα ούτε αμφισβητείται, ούτε κατηγορείται. Ζει, όμως ή πεθαίνει από ενοχές και ντροπή.

Η Margaret Drabble, στο άρθρο της «Stratford Revisited: A Legacy of the Sixties» γράφει πως ως φοιτήτρια τη δεκαετία του 1960 είχε  παρακολουθήσει  πολλές φορές Το Ημέρωμα της Στρίγγλας  στο θέατρο. Κάθε φορά ήλπιζε μέσα της πως κάτι θα άλλαζε στην έκβασή του έργου. Ωστόσο, «το έργο του Σαίξπηρ ποτέ δεν τελείωνε διαφορετικά», παρατηρεί η Drabble, γιατί  το 1960 το φεμινιστικό κίνημα δεν είχε ακόμη ισχυροποιηθεί αρκετά. Σύντομα όμως,  οι καιροί θα άλλαζαν, λέει η Drabble, και η Στρίγγλα θα άρχιζε «να καταλαβαίνει πώς θα μπορούσε να ξαναγράψει την τελευταία πράξη», “πατώντας” στην άπειρη δυνατότητα του μεγάλου συγγραφέα.

Όπως παρατηρεί και η Elizabeth Klett στο “Transforming Shakespeare: Contemporary Women’s Re-Visions in Literature and Performance”, διασκευάζοντας κλασσικά έργα, μεταμορφώνουμε, εξελίσσουμε  και τους εαυτούς μας. Σε σημαντικό βαθμό αυτό, νομίζω, ισχύει και για τη σύγχρονη ανάγνωση των κλασσικών που επιχειρεί κάθε νέα γενιά αναγνωστών. Αυτός είναι και ο στόχος αυτής της στήλης, η άλλη ματιά, υπό το πρίσμα του φύλου. Και φυσικά, οι πολλές-πολλές πράξεις που πρέπει να ξαναγραφτούν.

Σαίξπηρ, Ο βιασμός της Λουκρητίας, μτφρ.Λένια Ζαφειροπούλου, Gutenberg

Προηγούμενο άρθροΠροϋποθέσεις για τη μελέτη και κριτική της κριτικής ( Βενετία Αποστολίδου)
Επόμενο άρθροΠρωτοτυπία, Ανακύκλωση και Ποιότητα  (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ