της Αλεξάνδρας Χαΐνη
Όταν ξεκίνησα να διαβάζω τα διηγήματα της Rumena Bužarovska «Ο άντρας μου», είχα μόλις ολοκληρώσει το τελευταίο βιβλίο της Elizabeth Strout, «Lucy by the Sea». Ήταν το τέταρτο βιβλίο της αγαπημένης Αμερικανίδας που διάβαζα – τα τρία μάλιστα τα διάβασα απανωτά. Όλα πάντως τα διάβασα σε ένα διάλειμμα (μεγάλο ομολογουμένως) από το «Μυθιστόρημα της Φερράρας» του Μπασάνι, που αντιμετώπιζα κάπως σαν το ιερό δισκοπότηρο, παρόλο που με βασάνιζε και όλο του ξέφευγα.
Γιατί τα αναφέρω όλα αυτά; Για να μεταδώσω τη διάθεση που με διακατείχε σε εκείνη τη φάση και γιατί όταν άνοιξα τελικά το βιβλίο ήταν σαν όλα τα προηγούμενα, με διαλείμματα ή χωρίς, να με προετοίμαζαν για την ανάγνωσή του. Όχι μόνο λόγω της ξεχωριστής γραφής ή της πρωτότυπης θεματολογίας του, αλλά κυρίως επειδή η ματιά του πάνω στις σχέσεις είναι κάπως λοξή, ξεφεύγει από τις νόρμες, και ταυτόχρονα -καθότι η συγγραφέας προέρχεται από τη Βόρεια Μακεδονία, μια χώρα όχι ξένη σε νοοτροπία με την Ελλάδα-, είναι αναγνωρίσιμη, οικεία.
Και εξηγούμαι. Δεν υποστηρίζω ότι υπάρχει ανδρική/γυναικεία λογοτεχνία με την έννοια του κοινού και δεν είμαι καν σίγουρη αν μπορούμε σήμερα να μιλάμε για γυναικεία/ανδρική «ματιά», ωστόσο η συλλογή της Bužarovska είναι αυτό ακριβώς: έντεκα γυναικείες ματιές (όλες διαφορετικές μα ολόδικές της) πάνω στους αντίστοιχους σε αριθμό άντρες.
Κάθε ιστορία -που είναι σχετικά σύντομη, στακάτη και περιεκτική- ξεκινά με την περιγραφή ενός άντρα από τη σύζυγο/σύντροφό του σε πρώτο μάλιστα πρόσωπο. Οι άντρες της Bužarovska δεν είναι «καλά παιδιά». Είναι ρατσιστές, μοιχοί, απατεώνες, υποκριτές, άχρηστοι, επιθετικοί, σκληροί πατέρες, εκμεταλλευτές – ενίοτε ακόμη και κακοί ποιητές. Οι γυναίκες δίπλα τους υποφέρουν. Προσποιούνται, υποχωρούν, αποδέχονται, αρνούνται, κάποιες από αυτές διαλύονται, οι πιο τυχερές βρίσκουν τη δύναμη να φύγουν.
Όμως δεν είναι άμοιρες ευθυνών. Η Bužarovska δεν χαρίζεται σε καμία από τις ηρωίδες της. Δεν επιδιώκει επουδενί να τις δικαιολογήσει, παρότι γνωρίζει πολύ καλά ότι στην αναμέτρηση με τους άντρες τους -τουλάχιστον υπό τις κοινωνικές συνθήκες που περιγράφει,- εκείνες θα βγουν χαμένες, βρέξει χιονίσει.
«Οι ηρωίδες μου είναι “ελαττωματικές” και πολύ συχνά “φρουροί της πατριαρχίας”, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι τα θύματά της» λέει η ίδια χαρακτηριστικά σε συνέντευξη που έδωσε όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο στα ελληνικά. «Δεν είναι εύκολο να ξεφύγεις από αιώνες καταπιεστικής παράδοσης, αλλά είναι πολύ εύκολο να κατηγορείς τις γυναίκες ότι υποστηρίζουν την πατριαρχία, ενώ δεν ωφελούνται από αυτήν. Εν τέλει είναι πανεύκολο να κατηγορείς τις γυναίκες για τα πάντα, όπως καλά μας έμαθε η πατριαρχία. Νιώθω ότι οι ηρωίδες μου είναι πραγματικές με όλα τους τα προβλήματα και σε αυτό έγκειται η ενσυναίσθησή μου» καταλήγει.
Ναι, δεν πρόκειται για ένα ευχάριστο βιβλίο. Κάποιες ιστορίες μάλιστα είναι εξαιρετικά σκληρές – όπως «Ο πατέρας» ή «Η Λίλι». Παρόλα αυτά έχουν μια περίεργη δυναμική, μια σαγήνη. Που μαζί με το χιούμορ, τον αυτοσαρκασμό και την έντονη θεατρικότητα μέσα από τους ζωηρούς διαλόγους, κάνουν το δράμα και το τραγικό -όπως τον θάνατο ενός παιδιού,- να περνάει κατά μια έννοια σε δεύτερο πλάνο – με το πρώτο να καταλαμβάνεται ολοκληρωτικά και απόλυτα από το δίπολο γυναίκα-άντρας. Εξάλλου, στους δυο, τρίτος δεν χωρεί, σωστά;
*****
INFO: Η Rumena Bužarovska έχει εκδώσει τέσσερις συλλογές διηγημάτων και σήμερα διδάσκει αμερικανική λογοτεχνία και μετάφραση στο Κρατικό Πανεπιστήμιο των Σκοπίων. Ο Άντρας Μου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg σε μετάφραση της Αλεξάνδρας Ιωαννίδου.
Γεννήθηκε το 1981 στα Σκόπια, με παππού και γιαγιά Έλληνες, πρόσφυγες του εμφυλίου πολέμου. Στο κείμενο A Doctor in Three Wars, περιγράφει αναλυτικά την ιστορία της οικογένειάς της.
Rumena Bužarovska, ό άντρας μου, μτφρ. Αλ. Ιωαννίδου, Gutenberg/aldina
