του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Ανδρέας Αποστολίδης, συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής. έχει γράψει αστυνομικά διηγήματα και μυθιστορήματα, έχει σκηνοθετήσει σημαντικά αστυνομικά και μη ντοκιμαντέρ, όπως τα Πόλεμος και ειρήνη στα Βαλκάνια και Λάτιν Νουάρ, κι έχει μεταφράσει σημαντικούς αστυνομικούς συγγραφείς: Ελρόι, Χάισμιθ, Χάμετ, Τσάντλερ. Αυτό που δεν είναι πολύ γνωστό είναι η συμμετοχή του στον αντιδικτατορικό αγώνα και στα γεγονότα της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973. Στο μικρό μυθιστόρημα ή νουβέλα Romantica μιλάει για την εποχή που η χούντα βρίσκεται στα τελευταία της, μια εποχή ρομαντική «γεμάτη παγίδες για όλους», κι αυτό συμβαίνει πενήντα χρόνια μετά την κατάληψη του Πολυτεχνείου από αριστερούς και αναρχικούς φοιτητές που όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου «έγινε Εθνική Εορτή».
Η τριτοπρόσωπη αφήγηση αρχίζει με δύο φίλους που συζητούν στην πανσιόν «Απόλλων» (Πανσιόν «Απόλλων» είναι ένα μυθιστόρημα του Αποστολίδη του 2000 ) για πεζογραφία και αφηγούνται τις αναμνήσεις τους. Είναι ο δημοσιογράφος Ιάσων Μακρής και ο συγγραφέας Μηνάς Αγγελίδης, οι οποίοι μολονότι έχουν φθάσει τα εβδομήντα έτη του βίου τους αισθάνονται ακμαίοι και έχουν διάθεση για αστεία. Το θέμα με το οποίο καταπιάνονται είναι ο ήρωας ενός υπό διαμόρφωση φθηνού αναγνώσματος, ονόματι Μάριος Καστρινάκης, Κρητικός την καταγωγή και κατά δήλωσή του συγγραφέας. Ο συγκεκριμένος έχει εμπλακεί σε κάτι που έγινε στο παρελθόν, το 1972, και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο της επόμενης χρονιάς. Τι ήταν αυτό; Ήταν οι χορηγίες του ιδρύματος Φορντ που δόθηκαν στη διάρκεια της χούντας σε διακεκριμένους επιστήμονες, καλλιτέχνες και διανοούμενους. Από αυτούς κατονομάζεται μόνο ο Κώστας Ταχτσής.
Μεγάλο μέρος της νουβέλας αφιερώνεται στο θέμα των συγκεκριμένων χορηγιών που εκείνη την εποχή αποτελούσαν μικρό σκάνδαλο στο χώρο των αριστερών διανοουμένων (μερικοί από τους αυτούς αρνήθηκαν να τον λάβουν, όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης). Ελάχιστοι το θυμούνται πλέον, δεν έχει παραμείνει καθόλου στη συλλογική μνήμη. Εκείνος που έβγαζε στη φόρα τα ονόματα όσων πήραν τη χορηγία, ενώ επισήμως δεν είχαν ανακοινωθεί, ήταν ο ζωγράφος και εκδότης περιοδικών Λεωνίδας Χρηστάκης, ο οποίος στο βιβλίο εμφανίζεται ως Θεόφιλος (Τεό) Χρηστίδης, «ιδεολόγος αναρχικό\ς της εποχής». Πολλά ονόματα προσώπων που αναφέρονται είναι παραλλαγμένα, λ. χ. ο κριτικός Βασίλης Ραφαηλίδης που εδώ λέγεται Μάρκος Ράμογλου.
Οι δύο φίλοι συζητούν κυρίως πολιτικά θέματα. Αναφέρουν το ΚΚΕ (τότε ορισμένοι το αποκαλούσαν ΚΚΕ Εξωτερικού) και τους άλλους Έλληνες κομμουνιστές (ΚΚΕ ες.), οι οποίοι έβλεπαν με σκεπτικισμό τη Σοβιετική Ένωση και το ΚΚΣΕ με αποτέλεσμα να είναι ανεπιθύμητοι για τη Μόσχα. Μνημονεύονται οι αντιδικτατορικές οργανώσεις (Ρήγας Φεραίος, 20η Οκτώβρη, Δημοκρατική Άμυνα) που βρίσκονταν απέναντι από το ΚΚΕ, ενώ γίνεται λόγος για τις αριστερές φοιτητικές παρέες και τις «ξεπεταγμένες» κοπέλας που συμμετείχαν σε αυτές.
Μεγάλο μέρος των συζητήσεων αφορά την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του !973, όπου συμμετείχαν κυρίως αριστεροί νέοι και όχι μόνο φοιτητές. Διαβάζουμε: «Γίνεται της πουτάνας, είναι από πίσω μαοϊκοί, γκεβαριστές, ΑΑΣΠΕ, ΣΕΚ, και περιοδικό Μαμή, Μαχητής, ΣΕΠ και θα κολλήσει σύντομα και το ΠΑΚ».
Οφείλουμε να σημειώσουμε πως η ιστορία είναι λίγο δύσκολη στην κατανόησή της από τον αναγνώστη. Ακόμα και ο τίτλος Romantica είναι μυστηριώδης, υποτίθεται πως πρόκειται για κάποιο σκετς εποχής, μετεξέλιξη της Eroica, όμως είναι ένα καμπαρέ. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου υπάρχει μια φράση που δείχνει αυτή τη δυσκολία: «και ως προς το κλίμα, να υπογραμμίσω εξαρχής ότι η ιστορία μας περιέχει στοιχεία θρίλερ και ίσως τελικά τρόμου». Ο ίδιος ο συγγραφέας δεν εμφανίζεται. Σίγουρα εμπεριέχεται στον ένα από τους δύο πρωταγωνιστές, τον δημοσιογράφο και τον συγγραφέα, ή μάλλον και στους δύο. Ενδεχομένως υπάρχει και στον ήρωα του υπό διαμόρφωση αναγνώσματος, τον Καστρινάκη. Δεν μπορούμε να ξέρουμε, μόνο υποθέσεις κάνουμε.
Πάντως, στο μυθιστόρημα υπάρχουν τα ονόματα χουντικών προσώπων, όπως οι Παύλος Τοτόμης, Ρουφογάλης, Ζωιτάκης, Σμαΐλης, Ευάγγελος Μάλιος, Παπαδόπουλος, Λαδάς, αλλά και Τομ Πάπας, Ωνάσης, επίσης ο πρώην πρόεδρος της Βουλής Δημήτριος Παπασπύρου κι ο βουλευτής Εμμανουήλ Κοθρής.
Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου –στο μικρό κείμενο που βοηθάει την κατανόηση των συμβάντων– διαβάζουμε «Πρόσωπα και ιστορίες πραγματικές και φανταστικές. Κι ένα παιχνίδι με περιστατικά και ονόματα, όπως το εγκαινίασε πριν από χρόνια ο Γιάννης Μαρής».
Ανδρέας Αποστολίδης, Romantica, Εκδόσεις Άγρα, 2023.
Στη σελ 158 του βιβλίου του Λεωνίδα Χρηστάκη “Ο κύριος Αθήναι”, εκδ. Opportuna 2023, (1η έκδοση Δελφίνι 1992) σημειώνεται ότι ο Μανώλης Αναγνωστάκης, αν και επιχορηγούμενος, μετά τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο του ιδρύματος Ford , “επέστρεψε μέρος της χορηγίας, γιατί το υπόλοιπο το είχε χρησιμοποιήσει”, κατόπιν επικοινωνίας του ίδιου του ποιητή με τον Χρηστάκη. Τα μεταφέρω όμως εδώ με κάθε επιφύλαξη.