του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Η ιστοριογραφική και η φιλολογική έρευνα για τον Ρήγα Φεραίο είναι ογκώδης και περίπου ανεξάντλητη, αλλά η επέτειος των 200 χρόνων από την κήρυξη του Αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία ανοίγει εκ των πραγμάτων μια καινούργια συζήτηση. Τι ακριβώς, ωστόσο, έχει απομείνει να ειπωθεί, ποιο νήμα υπάρχει ακόμη για να ξεδιπλωθεί γύρω από τον Ρήγα; Και για ποιον λόγο δυο καινούργια βιβλία πάνω στον ίδιο μπορεί να είναι σε θέση να αποκαλύψουν κάτι επιπλέον ως προς την πολιτική και τη διανοητική του φυσιογνωμία; Έχω κατά νουν την ιστορική και ιδεολογικοπολιτική μελέτη του Δημήτρη Ψαρρά Πώς συλλογάται ο Ρήγας; Επιστροφή στις πηγές, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, και την πιο φιλολογική δουλειά της Γεωργίας Γκότση Ελίζαμπεθ Μ. Έντμοντς. Μια Βικτωριανή βιογραφεί τον Ρήγα, που κυκλοφορεί από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Διακεκριμένος εκπρόσωπος της ερευνητικής δημοσιογραφίας, με βιβλία που συνέβαλαν τα μάλα στην καταγραφή και την ερμηνεία του φαινομένου της Χρυσής Αυγής, βάζοντας έναν θεμελιώδη λίθο και για τη νομική και την πολιτική της καταδίκη, ο Ψαρράς αναλαμβάνει τώρα χρέη ιστοριογράφου, ο οποίος ανακινεί τις έρευνες για τον Ρήγα, βασισμένος στις δικές του, πρωτογενείς πηγές. Φιλόλογος με πανεπιστημιακή καριέρα και πλούσιο ερευνητικό και διδακτικό έργο για τη νεοελληνική πεζογραφία, τη θεωρία της λογοτεχνίας και την ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, η Γκότση εξετάζει τον Ρήγα στο πλαίσιο της βικτωριανής βιογραφικής παράδοσης, συνδέοντάς τον με την Αγγλία και την πρόσληψή του από την Ευρώπη.
Διαβάζοντας εκ νέου το Φυσικής Απάνθισμα, το Σχολείον των ντελικάτων εραστών και τον Νέο Ανάχαρσι (όλα μεταφράσεις και δημιουργικές μεταγραφές, πιστά στο κλίμα του καιρού τους), ο Ψαρράς δείχνει τη σχέση του Ρήγα με τον Βολταίρο, τους εγκυκλοπαιδιστές (τον Ντιντερό και τον Ντ΄Αλαμπέρ), τον σκοτσέζο αστρονόμο Τζέιμς Φέργκιουσον, τους Γάλλους Ζαν Ζακ Μπαρτελεμύ και Ρετίφ ντε λα Μπρετόν, καθώς και με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό και με τα κηρύγματά του για ελευθερία και ισονομία. Ο μελετητής συνδέει επιπροσθέτως το «Καλλιό είναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή / παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή» με τον άγγλο συγγραφέα Τζόζεφ Άντισον και τις ρεπουμπλικανικές του ιδέες και το «’Όποιος ελεύθερα συλλογάται συλλογάται καλά» με τον ελβετό επιστήμονα και λόγιο Albrecht von Haller και με το γερμανικό φοιτητικό κίνημα. Όπως το υπαινίχθηκα και προεισαγωγικά, ο Ψαρράς χωρίς ακριβώς να εισκομίζει νέα ερευνητικά δεδομένα, μεριμνά για ένα άλλο, εξίσου σημαντικό ζήτημα. Θέλοντας να θέλοντας να ανακατευθύνει και να συγκεντρώσει τα κεκτημένα της έρευνας (μαζί με κάποια νεότευκτα δεδομένα), οδεύει προς έναν Ρήγα επαναστάτη και διεθνιστή: ηλιοκεντρικό και όχι πιστό της ορθοδοξίας και του χριστιανισμού, όπως και υπερασπιστή μιας ομονοούσας βαλκανικής πολιτείας (υπεράνω στενόχωρων, επιμέρους εθνών), με εδραία ισότητα και αδελφότητα. Τιμώντας τους αυτοβιογραφικούς του δεσμούς με την ομώνυμη οργάνωση της νεολαίας του ΚΚΕ Εσωτερικού, ο Ψαρράς απαλλάσσει τον Ρήγα από τις εθνοκεντρικές και τις θρησκευτικές του παρασημάνσεις και αποδεικνύει τη βαθιά επαναστατική του φύση – χωρίς, παρόλα, να ξεπέσει ποτέ σε εμπόριο ιδεολογίας ή να καταλήξει σε μια ξύλινη, χρησιμοθηρική και πολιτικάντικη γλώσσα.
Σχολιάζοντας και δημοσιεύοντας στο πρωτότυπο τη βιογραφία της Ελίζαμπεθ Μ. Έντμοντς για τον Ρήγα, γραμμένη το 1889 (από τα παιδικά χρόνια και την Κωνσταντινούπολη μέχρι τον θάνατο του «πρωτομάρτυρα» στην Αυστρία), η Γκότση δεν θα απομακρυνθεί από τη γραμμή του επαναστατημένου και επαναστάτη Φεραίου. Η αγγλίδα βιογράφος, που έγραψε και για την Μπουμπουλίνα, τη Μαντώ Μαυρογένους και τον Κολοκοτρώνη, υμνεί στο κλίμα της βικτωριανής ατμόσφαιρας το θρησκευτικό στοιχείο του Ρήγα και μιλάει για μια παραγνωρισμένη ηρωική-καλλιτεχνική προσωπικότητα, από την άλλη, ωστόσο, μεριά σπεύδει να αναδείξει μια γυναίκα ιστοριοδίφη με απολύτως φιλελεύθερο προσανατολισμό: μια γυναίκα η οποία θα φέρει τον Ρήγα στο επίκεντρο της συζήτησης στην Αγγλία για τα επαναστατικά κινήματα στη Νότια Ευρώπη, θα τον συσχετίσει με τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, τη Γαλλική Επανάσταση και τον Βοναπάρτη, θα επαινέσει την πολυγλωσσία και τον πολυκεντρισμό-πολυεθνισμό του και, πάνω απ’ όλα, θα υπογραμμίσει κατ’ επανάληψη την πίστη του στη δημοκρατική διακυβέρνηση, αποθεώνοντας τον άσβεστο πόθο του για ελευθερία. Η Γκότση σκιαγραφεί με συναρπαστικό τρόπο το πορτραίτο μιας γυναίκας που ξέρει πώς να υπερασπιστεί στα τέλη του 19ου αιώνα το φύλο της, πώς να πολεμήσει για τον φιλελευθερισμό της, αλλά και πώς να συνταιριάξει την ελληνική περιφέρεια με το ευρωπαϊκό κέντρο.
Δημήτρης Ψαρρας, Πώς συλλογάται ο Ρήγας; Πόλις
Βρες το εδω
Γεωργία Γκότση, Ελίζαμπεθ Μ. Έντμοντς. Μια Βικτωριανή βιογραφεί τον Ρήγα, ΙΙΕ, ΕΙΕ
Αναζητήστε το εδώ
