Ρ. Καστελούτσι: «Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες…» (της Όλγας Σελλά)

της Όλγας Σελλά

Έχουμε δει αρκετές φορές παραστάσεις ή περφόρμανς μέσα σε αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό που μας επιφύλαξε όμως ο Ρομέο Καστελούτσι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας ήταν ένα καθηλωτικό ταξίδι στο χώρο και τον μύθο του, στη διαδρομή της ζωής και του θανάτου, στα όρια της ιερότητας και της σύλησής της, στην απεγνωσμένη αναζήτηση της κάθαρσης. Μια παράσταση χωρίς λόγο, όπως επιλέγει αρκετές φορές ο Ρομέο Καστελούτσι, με ισχυρή όμως αφήγηση μέσα από την κίνηση των σωμάτων και τον θόρυβο που δημιουργούν οι ήχοι, φυσικοί και τεχνητοί. Τίτλος της παράστασης «Μα», η ρίζα της λέξης μητέρα. Που παραπέμπει στη μήτρα, που παραπέμπει στη γέννηση, που παραπέμπει στη ζωή. Που παραπέμπει όμως και στα πρώτα στάδια της ζωής, που δεν υπάρχει ακόμα ολοκληρωμένη γλώσσα. Μόνο συλλαβές.

Με φυσικό φωτισμό, λίγο πριν δύσει ο ήλιος μπαίνουμε στον Αρχαιολογικό Χώρο της Ελευσίνας, που βρίσκεται στην καρδιά της πόλης και κουβαλάει ατόφια την ιστορία και τον μύθο του. Τον επέλεξε αυτόν τον χώρο ο Ρομέο Καστελούτσι, πριν από αρκετά χρόνια, όταν ακόμα ετοιμαζόταν ο φάκελος υποψηφιότητας για τη διεκδίκηση από την Ελευσίνα του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας όταν του έκανε την πρόταση η Δηώ Καγγελάρη. Μια πρόταση που ξεπέρασε χρονικές διάρκειες, πανδημίες, διοικητικές αλλαγές και έφτασε τελικά στον τόπο της και στο κοινό της. Του «μίλησε» αμέσως ο τόπος, αφού νιώθει «δίπατρις», όπως δήλωσε στους δημοσιογράφους μετά την παράσταση. «Στην Ελλάδα γεννήθηκα με τη θέλησή μου. Η Ελλάδα και η Ελευσίνα συνιστούν πεπρωμένο, συνιστούν ορίζοντα», λέει.

Με την είσοδό μας βλέπουμε, πίσω από ένα σύμπλεγμα γλυπτών, γυμνά γυναικεία σώματα. Που αγκαλιάζονται, στην αρχή με πάθος, στη συνέχεια με βία. Ματώνουν. Είτε επειδή γεννούν είτε επειδή πονούν. Προχωράμε, στο σημείο που φαίνεται το ρολόι και το εκκλησάκι της Παναγιάς της Μεσοσπορίτισσας εντός του αρχαιολογικού χώρου (ποια άλλη Παναγιά θα μπορούσε να συνυπάρξει με τη θεά Δήμητρα;). Μια γυναίκα καρφώνει το μέρος μιας πλαστικής καρέκλας σ’ ένα σιδερένιο κοντάρι. Κάτι σαν δρεπάνι, του θερισμού και του θανάτου, που είναι διαρκώς παρόν. Και μετά είναι μπροστά μας πέντε νέες γυναίκες, θηλάζουσες, που βγάζουν το γάλα από το στήθος τους με θήλαστρο και το μεταγγίζουν σε μια γυάλινη ράβδο. «Προσφέρουν το γάλα τους στη μητέρα-Γη». Κι αμέσως μετά γυναικείες μορφές αρχίζουν να εμφανίζονται από τα γύρω σημεία. Ώριμες, νέες, κοριτσάκια, τα οποία στην αρχή είναι ξέγνοιαστα, αλλά είναι προδιαγεγραμμένη η διαδρομή τους, ο ρόλος τους, η μοίρα τους. Όλες ντυμένες με τα ίδια μαύρα ρούχα. Πυρηνικές φιγούρες. Μεσογειακές γυναικείες φιγούρες. Ίδιες μ’ εκείνες που φωτογράφιζε στην ύπαιθρο της Ελλάδας ο Κώστας Μπαλάφας. Ίδιες μ’ εκείνες που σμίλευε στα γλυπτά του ο Χρήστος Καπράλος. Αυτές οι 37 γυναικείες φιγούρες «ταυτίζονται. Είναι ένα πρόσωπο, ένα ενιαίο σώμα».

Κι αυτό το ενιαίο σώμα γίνεται τα πάντα. Δέντρα, μήτρα, φωνή, θρήνος, δουλειά, παιχνίδι, στήριγμα. Μέχρι που στο τέλος αυτό το σώμα μπαίνει (οι  γυναίκες μπαίνουν) σε τεράστιες σακκούλες σκουπιδιών. Εξαφανίζονται. Αφανίζονται. «Το σκάνδαλο της εποχής» ήταν το σχόλιο του Ρομέο Καστελούτσι, εννοώντας τις γυναικοκτονίες.

Και προχωράμε στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας ακολουθώντας τις φιγούρες, τους ήχους και τους θορύβους που παράγουν τα όργανα ή οι γυναικείες μορφές. Οι οποίες κάνουν κύκλους, σκαρφαλώνουν σ’ έναν γκρεμό, στριμώχνονται όλες σ’ έναν σιδερένιο κύκλο (μήτρα) και βγαίνουν μετά μία μία απ’ αυτόν. Πάσχουν διαρκώς. Κάποια είναι ολόγυμνη, πασαλειμμένη με φούμο, με τη σκόνη του χρόνου, κι έχει επάνω της τον μισό κορμό ενός αγάλματος. Συνευρίσκεται με τα δημιουργήματα των ανθρώπων, με την ιστορία, με τους μύθους. Και κάποια στιγμή φτάνουν σ’ ένα απόμερο σημείο του αρχαιολογικού χώρου, που μοιάζει με σπηλιά, κι όπου υπάρχει ένα τεράστιο τέμπλο με την απεικόνιση του Ευαγγελισμού. Μπαίνουν σε τεράστιες μαύρες σακούλες και στη σιωπή.

Και τότε εμφανίζεται ο Filippo Addamo, ένας πραγματικός μητροκτόνος, «ένας θαρραλέος άντρας, που δεν είναι χειρότερος από μας, είναι ένας από μας –λέει με τρυφερότητα και ενσυναίσθηση ο Ρομέο Καστελούτσι- η σύγχρονη εκδοχή του Ορέστη», που μπαίνει στο άδυτο και «στην ουσία επαναφέρει την ιερότητα του χώρου με την είσοδό του σ’ αυτόν». Ο άντρας μπαίνει με ταπεινότητα και συγκίνηση στο χώρο. Χαϊδεύει τα μάρμαρα, όπως ένα ζωντανό πρόσωπο ή τον τάφο κάποιου αγαπημένου που δεν υπάρχει πια. Ο νεαρός άντρας προχωρά. Παίρνει στα χέρια του, σαν σε τελετουργία, τη ράβδο με το γάλα, που ακολουθεί ως ομφάλιος λώρος όλη τη διαδρομή των γυναικών. Χύνει το γάλα στη γη, σαν σπονδή, σαν κλείσιμο ενός κύκλου. Παίρνει ένα ξερό κλαδί και γονατίζει δίπλα στον άγγελο της εικόνας του Ευαγγελισμού. Κι έχει τόση ένταση, τόση συντριβή, τόση ταπεινότητα, τόση μοναξιά και τόση καθαρότητα αυτή η στιγμή της επιστροφής, της συμφιλίωσης, της κάθαρσης, του αιτήματος για συγχώρεση που σίγουρα ήταν από τις πιο δυνατές που έχω δει ποτέ μου. Ένα προσκύνημα του Filippo Addamo, ένα προσκύνημα του Ρομέο Καστελούτσι, ένα χάδι στο τραύμα. Γιατί «η Ελευσίνα απηχεί ακόμα και σήμερα τη μητροκτονία κατά τη μητέρας Γης», λέει ο δημιουργός της παράστασης.

Μια ώρα κράτησε περίπου αυτή η διαδρομή στο άδυτο του μύθου της Ελευσίνας, στη ζωογόνα γυναικεία παρουσία όχι της Ελλάδας, αλλά της Μεσογείου –γιατί είχε έντονη την παρουσία εικόνων της Μεσογείου όλη η παράσταση, με τις φιγούρες των γυναικών, με τα πορτοκάλια που, μαζί με το τέμπλο στο τέλος, ήταν τα μόνα που έδιναν χρώμα στο χώρο. Μια παράσταση με έντονους και διαρκείς συμβολισμούς, με ιερότητα και μυσταγωγία, όπως ταιριάζει στο χώρο, με διαρκή συνομιλία του παρόντος με το παρελθόν, με διαρκή την παρουσία της συνέχειας. Αναμφίβολα μια μεγάλη, αξέχαστη θεατρική, εικαστική, οπτική, συναισθηματική εμπειρία.

Η ταυτότητα της παράστασης

Σύλληψη – Σκηνοθεσία: Romeo Castellucci, Μουσική Σύνθεση: Demetrio Castellucci, Χορογραφία: Gloria Dorliguzzo, Συνεργάτιδα στη Δραματουργία: Lucia Amara, Βοηθός Σκηνοθέτη: Silvano Voltolina, Βοηθός Χορογράφου: Camilla Neri, Υπεύθυνη Παραγωγής: Giulia Colla, Τεχνική Διεύθυνση: Eugenio Resta, Σχεδιάστρια Κοστουμιών: Chiara Venturini, Γλυπτά: Plastikart Studio (Istvan Zimmermann & Giovanna Amoroso), Οργάνωση Παραγωγής: SOCIETAS (IT) & TOOFAREAST (GR)

Πρωταγωνιστεί ο Filippo Addamo

Συμμετέχουν: Ελένη Βεργέτη, Χρυσή Βιδαλάκη, Ιωάννα Χλόη Βούλγαρη, Στεφανία Γώγου, Αλεξία Δημητρακούλια, Κατερίνα Δουβή, Πένυ Ελευθεριάδου, Ελένη Ζαφείρη, Κατερίνα Καλοχριστιανάκη, Στέλλα Καπετάνιου, Δάφνη Καφετζή, Γαβριέλα Κοκκίνη, Πολένα Κόλια Πέτερσεν, Ηρώ Κόντη, Χριστιάνα Κοσιάρη, Κωνσταντίνα Κουτσαυτάκη, Ειρήνη Κυριακού, Αθηνά Κυρούση, Λώρα Μαμάκου, Ειρήνη Μάστορα, Αφροδίτη Μιχαηλίδου, Φαίδρα Νταϊόγλου, Κρίστυ Παπαδοπούλου, Κατερίνα Παπανδρέου, Φωτεινή Παπαχριστοπούλου,  Αντωνία Πιτουλίδου, Σεραφίνα Σιδέρη, Μάρω Σταυρινού, Ραφαέλα Τσομπανούδη, Μαρία Ψαρολόγου, Ερωφίλη Παναγιωταρέα

Και οι μικρές: Αθηνά Μακρή, Μαρία Πασά, Αιμιλία Ρούση, Θεανώ Χριστινάκη

Μουσικοί: Ρενάτο Κούσης, Μενέλαος Μωραΐτης, Σπύρος Τζέκος, Άγγελος Χρηστάκης

Φωτογραφίες παράστασης:  John Kouskoutis.