της Μαρίζας Ντεκάστρο
Ο εκδοτικός οίκος Ατλαντίς-Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδη & ΣΙΑ Α.Ε., επί της οδού Κοραή 8 στην Αθήνα, είχε ξεκινήσει τις δραστηριότητές του το 1945 και ήταν πολύ γνωστός στα παιδιά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, γιατί εξέδιδε τα πασίγνωστα Κλασσικά Εικονογραφημένα, έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας διασκευασμένα από συγγραφείς όπως οι Βασίλης Ρώτας, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Άλκης Τροπαιάτης, κ.ά.
Τα Κλασσικά έβγαιναν στα περίπτερα κάθε 15 μέρες, με απίστευτο τιράζ μέχρι και 100.000 αντίτυπα. Οι Άθλιοι του Β. Ουγκώ ήταν το πρώτο που κυκλοφόρησε το 1951 και κόστιζε 5 δρχ. Αργότερα, η Ατλαντίδα συμπλήρωσε τις σειρές των κόμικς με τα γνωστά μας Μίκυ Μάους, Ντόναλντ, Μικρή Λουλού, Τομ & Τζέρυ, Διαπλανητικά, Superman, Batman…
Ανάμεσα στα πολλά παιδικά βιβλία που έβγαλε η Ατλαντίδα ήταν το βιβλίο του William Munro Leaf (1905-1976), Το πιο σωστό (διασκευή του Fair Play, 1η εκδ. J. B. Lippincott Co, Φιλαδέλφεια-Νέα Υόρκη, 1939).
Πώς έφτασε στα χέρια μου πριν από χρόνια αυτό το βιβλίο; Είμαι βέβαιη είναι πως δεν μου το αγόρασαν όταν ήμουνα μικρή. Μάλλον κάποιος φίλος το βρήκε σε κάποιο παλαιοβιβλιοπωλείο, θεώρησε ότι με ενδιαφέρει ως παιδαγωγό και μου το χάρισε.
Ο Leaf έγραψε περίπου σαράντα παιδικά βιβλία (τα γνωστότερα και πιο επιτυχημένα είναι μία σειρά εκπαιδευτικών βιβλίων με θέμα διάφορα σχολικά αντικείμενα- μαθηματικά, γραμματική, φυσική, ιστορία, κ.ά.- και υπότιτλο Can be fun)
Το πιο σωστό, ένα εγχειρίδιο κοινωνικής αγωγής για παιδιά του νηπιαγωγείου και των πρώτων τάξεων του δημοτικού, δεν έχει χρονολογία έκδοσης, είναι όμως γραμμένο σε πολυτονικό σύστημα, που σημαίνει ότι εκδόθηκε πριν το 1982 που καθιερώθηκε το μονοτονικό.
Κεντρική ιδέα του συγγραφέα είναι να διαπαιδαγωγήσει τα παιδιά. ώστε να γίνουν καλοί πολίτες και να μάθουν πώς να συμβιώνουν αρμονικά με τους άλλους, μια εισαγωγή στην έννοια του πολίτη, των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων του, αναφέρεται στους νόμους και την εφαρμογή τους, στις εκλογές, στη διακυβέρνηση, στη φορολογία, στην εργασία, την αγάπη προς την πατρίδα και τελικά στην ηθική που διέπει την κοινωνική συνύπαρξη. Και όλα αυτά μέσα από απλά, κατανοητά παραδείγματα αναγνωρίσιμων κοινωνικών στάσεων, μικρές σκηνές που αναπτύσσονται σπειροειδώς ξεκινώντας από τα παιχνίδια και τις σχέσεις μεταξύ των παιδιών και κατάληξη τη συνεισφορά κάθε πολίτη στην εύρυθμη λειτουργία μίας δημοκρατικής κοινωνίας. Οι κρίκοι που συνδέουν τις σκηνές μεταξύ τους είναι δέκα αντικοινωνικοί χαρακτήρες που δεν θα γίνουν καλοί πολίτες (σ. 84): ο κλέφτης, ο ψεύτης, ο εγωιστής, ο λαίμαργος, ο «δε βαριέσαι», ο ασυνεννόητος, η επιπόλαια, η τεμπέλα, ο «πάντα όχι», η πεισματάρα, οι οποίοι παρουσιάζονται αναλυτικά στις τελευταίες σελίδες. Γυναικεία στερεότυπα εκείνης της εποχής…
Τα παρακάμπτουμε για να επισημάνουμε δύο θέματα που έχουν σχέση με την ελληνική διασκευή. Το πρώτο είναι η αναφορά στον Κολοκοτρώνη και τον Καποδίστρια. Γράφει: Δυο από τους πολλούς ανθρώπους που έχουν κάνει πολύ καλό στη χώρα μας και τη βοήθησαν να γίνει πολιτισμένο κράτος, ήταν διαφορετικοί σε κάτι (ο πρώτος φτωχός ο άλλος πλούσιος) αλλά όμοιοι στα πιο σπουδαία πράγματα… (σ. 83). Όποιος διασκεύασε έπρεπε να αντικαταστήσει τους πατέρες του αμερικανικού έθνους -Λίνκολν; Ουάσιγκτον;- και να επιλέξει δυο προσωπικότητες, εν προκειμένω τον στρατιωτικό και τον πολιτικό, ώστε να συνδέσει τον πόλεμο της ανεξαρτησίας με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους. Πετυχημένη επιλογή ή όχι, δείχνει την προσπάθεια να μπει έστω και υπαινικτικά λίγη ελληνική ιστορία που είναι απούσα από το βιβλίο.
Το δεύτερο αφορά την άποψη περί πολιτειότητας και θρησκείας. Η θέση του συγγραφέα, εντελώς σύγχρονη, απηχεί την αποδοχή και την ανεκτικότητα που χαρακτηρίζει τους αμερικανικούς θεσμούς. Η διασκευή κρατάει την ουσία και την εξειδικεύει επί το ελληνικότερο: Οι περισσότεροι είμαστε Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Υπάρχουν όμως ανάμεσά μας και μερικοί προτεστάντες, καθολικοί και μερικοί με άλλη θρησκεία, δηλαδή Μουσουλμάνοι, Ισραηλίτες κλπ. Δεν προσκυνούν τον θεό στις δικές μας εκκλησίες. Πηγαίνουν στις δικές τους. Μιλούν όμως όλοι και μαθαίνουν ελληνικά. Είναι όλοι Έλληνες και ψηφίζουν για τους καλούς κυβερνήτες της χώρας (σ. 58).
Ο Leaf έκανε κάποτε το εξής σχόλιο το οποίο συνοψίζει την παιδαγωγική και τη συγγραφική του ιδεολογία με εξαιρετική σαφήνεια: Στην αρχή της συγγραφικής μου καριέρα, συνειδητοποίησα ότι εάν υπάρχουν κάποιες αλήθειες που αξίζουν να ειπωθούν στους μικρούς, θα πρέπει να ειπωθούν με τρόπο ώστε να γίνουν κατανοητές. Που σημαίνει πως η αλήθεια δεν πρέπει να κρύβεται από τα παιδιά- γιατί πώς αλλιώς θα μάθουν; και πως ό,τι γράφεται δεν σηκώνει αμφισβήτηση. Το πιο σωστό είναι η ένας ύμνος πολιτικά ορθής συμπεριφοράς του εγώ που μεγαλώνοντας εντάσσεται στο σύνολο, στο εμείς.
Ο διδακτισμός του δεν έχει όρια, είναι συζητήσιμος, αντανακλά όμως την εποχή του και από αυτή την πόρτα μπαίνει στους σημερινούς προβληματισμούς για το πώς γράφονται τα βιβλία για τα παιδιά…
