του Αντώνη Ν. Φράγκου
Καθώς μερικές πρόσφατες εκδόσεις αναφέρονται την εγκληματική πολιτική του πάλαι ποτέ βασιλιά του Βελγίου, Λεοπόλδου σχετικά με την δημιουργία και την εκμετάλλευση του Βελγικού Κονγκό –είναι μια ευκαιρία να μιλήσουμε για τις τεράστιες επιπτώσεις που επέφεραν στον γηγενή πληθυσμό. Ως βάση μας, το βιβλίο του Βρετανού δημοσιογράφου και ακτιβιστή Έντμουντ Μορέλ , «Απέναντι στην Καρδιά του Σκότους– Ο αγώνας ενάντια στην γενοκτονία των Κονγκολέζων [1885 – 1908]» (Εκδ. Πατάκης) όπως και εκείνο του Σουηδού συγγραφέα Σβεν Λίντκβιστ «Εξοντώστε όλα αυτά τα κτήνη. Ένα ταξίδι στην καρδιά της γενοκτονίας» (Εκδ. Ποταμός) αλλά και του Ερίκ Βιγιάρ”Κονγκό” (Πόλις).
Δεν είναι τυχαίο πως στην ακμή του κινήματος #metoo στον Δυτικό Κόσμο γίναμε μάρτυρες καταστροφής αγαλμάτων γνωστών προσωπικοτήτων. Στο Βέλγιο την τιμητική του είχε ο Βασιλιάς Λεοπόλδος Β. Και αυτό γιατί στην περιοχή που την διατρέχει ο ομώνυμος ποταμός διαπράχτηκε μια από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες στον κόσμο. Πάνω από 10 εκατομμύρια γηγενείς – απ’ τους συνολικά 30 -πέθαναν είτε απ’ τις κακουχίες είτε απ’ τις σφαίρες των ιδιωτικών στρατών που υπηρετούσαν εμπορικές εταιρίες τις οποίες ίδρυσε ο μονάρχης. Με την επ’ αμοιβή βοήθεια του εξερευνητή Χένρι Μόρτον Στάνλεϋ, ο Λεοπόλδος δημιούργησε σειρά εμπορικών σταθμών κατά μήκος του ποταμού Κονγκό καθώς είχαν ανακαλυφθεί εκεί μεγάλες περιοχές με καουτσουκόδενδρα, πρώτη ύλη των μόλις ανακαλυφθέντων ελαστικών πεπιεσμένου αέρα. Επίσης η πληθώρα ελεφάντων αποτελούσε πηγή απόσπασης πολύτιμου ελεφαντοστού.
Στα μέσα του 1870 ο βασιλεύς διοργανώνει στο παλάτι του, στις Βρυξέλλες, Διεθνές Γεωγραφικό Συνέδριο όπου θέτει τις βάσεις για την παραχώρηση της περιοχής στον ίδιον για τον «εκπολιτισμό» και την «ηθική πρόοδο» της Αφρικής! Μια εντελώς άγνωστη ακόμα περιοχή, 76 φορές μεγαλύτερη από το Βέλγιο! Αυτός ο πολιτισμένος της Δύσης κατέλαβε με τις ευλογίες των μεγάλων τότε Δυνάμεων ένα κομμάτι της Μαύρης Ηπείρου και επέβαλε στους ντόπιους κατοίκους να δουλεύουν σχεδόν όλη την ημέρα για την παραγωγή των προϊόντων με κάλυμμα Διεθνή Εταιρία που ίδρυσε ο ίδιος. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ μαθαίνουν τα εγκλήματα του Λεοπόλδου από τον Βρετανό δημοσιογράφο Έντμουντ Μορέλ, ο οποίος με πληθώρα δημοσιευμάτων στα έντυπα της εποχής κατήγγειλε την πολιτική του βασιλιά. Η υπόθεση αυτή αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα του ρόλου που έπαιξαν οι λεγόμενοι εξερευνητές στην «ανακάλυψη» της Αφρικής και άλλων περιοχών του Τρίτου Κόσμου. Αλλά και τα ευρωπαϊκά έντυπα στην καθοδήγηση και στην δημιουργία στερεοτύπων περί λευκής υπεροχής και πολιτισμικής επιβολής στους απανταχού άγριους της Γης. Για το δουλεμπόριο, την ενίσχυση της βιομηχανίας όπλων και την καταλήστευση πολύτιμων ντόπιων προϊόντων. Όταν ο Λεοπόλδος έβαζε χέρι στην Αφρική, οι Ευρωπαίοι φίλοι του έφερναν και εξέθεταν σε σιδηρά κλουβιά, μέσα σε ζωολογικούς κήπους, ανθρώπους απ’ το Κονγκό αλλά και πυγμαίους, μαζί με τα χωριά τους. Για να μη μιλήσουμε και για την γενοκτονία των Χερέρο, στη Νοτιοδυτική Αφρική, από τους Γερμανούς.
Όμως, «η φρίκη», η φρίκη» που ψελλίζει ο λοχίας Κουρτς στην «Καρδιά του Σκότους» (Εκδ. Δώμα), γίνεται αβάστακτη όταν αποκαλύπτεται η μέθοδος εξαναγκασμού των γηγενών στην παραγωγή καουτσούκ και ελεφαντοστού. Οι μαρτυρίες των ιθαγενών είναι συγκλονιστικές όσον αφορά την τακτική των Βέλγων ιθυνόντων όπως του διοικητή Λεόν Φιβέζ : «Διέταζε να κόβουν όλα τα χέρια από τα πτώματα. Του άρεσε να βλέπει κομμένα χέρια που έφερναν οι στρατιώτες μέσα σε καλάθια. Ισοπέδωνε όσα χωριά αρνούνταν να μαζέψουν καουτστούκ. Όταν ήμουν νέος είδα έναν στρατιώτη του Φιβέζ να παγιδεύει δέκα Κονγκολέζους με ένα δίχτυ και να τους πετάει ζωντανούς στο ποτάμι… Στρατιώτες ανάγκαζαν νεαρά παιδιά να σκοτώσουν ή να βιάσουν τις ίδιες τους τις μάνες και τις αδερφές.» Ο άθλιος αξιωματούχος έμεινε στην ιστορία ως ο «διάβολος του Κονγκό». Είναι αυτός που επέβαλε τον νόμο του ακρωτηριασμού -για κάθε σφαίρα που ξόδευαν οι στρατιώτες έπρεπε να φέρνουν πίσω ένα κομμένο χέρι όπως αποδείξουν πως δεν τις έριχναν άσκοπα : «Κάποτε έφεραν στον Φιβέζ μέσα σε μία μόνο μέρα 1.308 χέρια, 1.308 δεξιά χέρια, 1.308 ανθρώπινα χέρια». Πολλές φορές οι στρατιώτες τα έκοβαν από ζωντανούς για να έχουν ισοζύγιο σφαιρών – χεριών!
Ύστερα από σκληρούς αγώνες του ο Έντμουντ Μορέλ, του συγγραφέα Μαρκ Τουέιν κ.α. – και ενώ ο Λεοπόλδος με δωροδοκίες προσπαθεί να καταλαγιάσει το ογκούμενο κύμα διαμαρτυρίας αναγκάζεται, το 1908, να παραιτηθεί απ’ την ιδιοκτησία του Κονγκό λαμβάνοντας αποζημίωση εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Η χώρα μετατρέπεται σε βελγική αποικία.
Στο βιβλίο του ο Σβεν Λίντκβιστ σημειώνει πως η ανάπτυξη της αποικιοκρατίας είχε ως αποτέλεσμα τον τεράστιο πλούτο του Δυτικής κοινωνίας. Αλλά πιο κάτω τονίζει: «Το Ολοκαύτωμα ήταν μοναδικό στην Ευρώπη. Στις άλλες ηπείρους η ιστορία του δυτικού επεκτατισμού έχει να δείξει πολλά παρόμοια παραδείγματα εξόντωσης ολόκληρων λαών».
Η πρόσφατη ιστορία του Κονγκό είναι λίγο πολύ γνωστή. Το 1960 η χώρα απελευθερώνεται υπό την ηγεσία του Πατρίς Λουμούμπα ο οποίος διακηρύσσει την απεξάρτηση της από εταιρείες της Δύσης. Το 1961 συλλαμβάνεται από πραξικοπηματίες στρατιωτικούς, βασανίζεται και εκτελείται. Λίγα χρόνια μετά ο στρατηγός Μομπούτου καταλαμβάνει την εξουσία. Θα παραμείνει μέχρι το 1997.
Και είναι απορίας άξιον σε αυτή την χώρα με τους 108 εκατομμύρια, πλέον, κατοίκους και με φυσικό πλούτο -με συντηρητικούς υπολογισμούς -24 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, το ετήσιο, κατά μέσο όρο εισόδημα, να είναι μόλις 173 δολάρια! Φυσικά η παραοικονομία προσφέρει στον πληθυσμό την επιβίωση του, πως αλλιώς. Το Κονγκό προσφέρει το 60% της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου, καίριου υλικού για υπολογιστές, φωτοβολταϊκά, ηλεκτρικά αυτοκίνητα και ανεμογεννήτριες. Σε αυτή την πολύ πλούσια χώρα η συντριπτική πλειοψηφία δουλεύει μέσα σε άκρως επώδυνες συνθήκες, ως και επτάχρονα παιδιά.
