της Μαίρης Γκούβα (*)
Το ποιητικό κείμενο «Ο Χριστός παρακαλάει το Σώμα του να κατέβει από το σταυρό» αρχικά φιλοξενήθηκε στις Εκδόσεις Πανός, το 2005, και ήταν και το πρώτο δημοσιευμένο κείμενο του Γιάννη Πάσχου. Άρχισε να το γράφει το 2003 κι ακόμη το γράφει και θα το ξαναγράφει θα τολμούσα να πω, μια και το θέμα του επιδέχεται τις ωριμαντικές οπτικές. Το αξιοσημείωτο είναι ότι πάντα το κείμενο παραμένει ίδιο και οι μικρές αλλαγές του ούτε συμπληρώνουν αλλά και ούτε αφαιρούν τον κύριο διάλογο και την ψυχοσύγκρουση αυτού του διαλόγου. Βέβαια, ίσως ακούγεται περίεργο να χρησιμοποιώ τον όρο διάλογο μια και στην ουσία του αφορά έναν μονόλογο, αλλά ευθύς αμέσως από τον τίτλο του μπορούμε να οδηγηθούμε στη λέξη διάλογος, αφού διαχωρίζονται από το συγγραφέα τα πρόσωπα προσθέτοντας ανάμεσά τους το ρήμα παρακαλάω. Ο Χριστός παρακαλάει το Σώμα του. Στη συνέχεια στο ποιητικό κείμενο που ακολουθεί παρουσιάζεται η σύγκρουση του σώματος με τον ψυχισμό μπροστά στον επερχόμενο θάνατο του Χριστού. Ο Τόπος που συμβαίνει αυτή η σύγκρουση είναι το ιστορικό χωροχρονικό πλαίσιο της Σταύρωσης του Χριστού. Στο κείμενο εμφανίζονται οι συγκρούσεις δύο προσώπων του Χριστού, το ένα με το όνομα «Χριστός» που αφορά στην λεκτική απόδοση των σκέψεων και επιθυμιών του ψυχισμού του Χριστού και το δεύτερο με το όνομα «Σώμα», που αφορά στις λεκτικές απαντήσεις του σώματος του Χριστού.
Ο ίδιος ο τίτλος του ποιητικού κειμένου αναδεικνύει το βλέμμα του συγγραφέα υπερβαίνοντας τις ιστορικές έννοιες της θρησκευτικότητας που έχουμε επίκτητα κληρονομήσει, οι περισσότεροι από εμάς, από τη χριστιανική παράδοση. Το ποιητικό κείμενο, δηλαδή, ευθύς αμέσως απομακρύνεται από το «Εγώ είμαι η Αλήθεια» και γίνεται ένα κείμενο ψυχολογικό με σκοπό να αναδείξει τις αλληλεπιδράσεις αλλά και τις συγκρούσεις του ψυχισμού με το σώμα μπροστά στο βίωμα ενός τέλους, μια και για το ανθρώπινο ασυνείδητο αποκλείεται ριζικά ο θάνατος, όπως και κάθε αρνητικός τρόπος ύπαρξης. Από την ανάγνωση του τίτλου και μόνο το επερχόμενο κείμενο έχει μετακομίσει από τη θρησκευτικότητα στην ψυχοσωματική που ένας από τους στόχους της είναι να ασχολείται με τις αόρατες ανθρώπινες λειτουργίες, που χωρίς τις οποίες θα είχαμε μεγάλη δυσκολία να αποδεχθούμε την πραγματικότητα[i].
Το κύριο σώμα του κειμένου αποτελούμενο από συνεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ του Χριστού και του Σώματος περιγράφουν την ανάγκη τους να ξαναενωθούν και να ξαναγίνουν «Όλον» υποχωρώντας το καθένα πρόσωπο στις επιθυμίες – ανάγκες του Άλλου, γράφοντας το α με Α για να υπονοήσω τον ψυχολογικά πρώτον Άλλον. Ποτέ δεν θα μπορέσω να ξεχάσω την πρώτη μου ανάγνωση και τα συναισθήματά μου. Έβλεπα μπροστά μου τις λέξεις σε ποιητικό κείμενο, που αν και ανείπωτες μου ήταν γνωστές τόσο από ασθενείς που γνώριζαν ότι φεύγουν από τη ζωή όσο και από πολλές μελέτες με κύρια αυτή της Elisabeth Kϋbler-Ross στο βιβλίο της «Πλησιάζοντας τον Θάνατο»[ii], που μας οδήγησε επιστημονικά να γνωρίζουμε για να ανακαλύπτουμε πίσω από τα λόγια τα καλά – πολλές φορές – κρυμμένα πέντε στάδια του πένθους. Μελετώντας προσεκτικά το ποιητικό κείμενο του Γιάννη Πάσχου και την προσπάθεια να βάλει λόγια εκεί που δεν υπάρχουν θα συναντήσουμε στους στίχους «Είναι άνοιξη, μην σε ξεγελά η σημερινή μέρα / Η συννεφιά είναι περαστική» την Άρνηση του ψυχισμού να δεχθεί το «ίσως θα φύγω – μάλλον φεύγω – φεύγω», στους στίχους «Γιατί δεν είσαι εδώ μαζί μου; / Με πρόδωσες;» το Θυμό γιατί συμβαίνει σε μένα όλο αυτό, στους στίχους «Κατέβα, / σε καινούργια μέρη να ταξιδέψουμε, / άλλες γυναίκες να γνωρίσουμε, / επαναστάσεις να οργανώσουμε, / φυλακές να πολιορκήσουμε, / την εξουσία να απειλήσουμε» τη Διαπραγμάτευση του μετά από όλο αυτό θα γίνω καλύτερος και θα ζήσω διαφορετικά, στους στίχους «Θρηνώ τη φορεσιά του μαραθωνοδρόμου…/ Θρηνώ τις ηρωικές πράξεις…./ Θρηνώ το όραμα των δασκάλων…» τη Θλίψη για όλα όσα θα χάσω και θα με χάσουν, και τέλος στους στίχους «Ψυχή της ψυχής μου, / όνειρο των ονείρων μου, / θηρίο άγριο του δάσους, / φόβε του φόβου, / άγνωστο σύμπαν του σήμερα / ερχόμαστε. / Δεν έχω πια επιλογή» την Αποδοχή για το ψυχαναλυτικό του πεπρωμένο. Για το ασυνείδητο ο θάνατος είναι πάντα ο θάνατος το άλλου, σαν μία καταστροφή ή μια απώλεια που εμείς την προκαλούμε, και ποτέ δεν θα φθάνουμε να διαισθανθούμε πως και οι ίδιοι είμαστε θνητοί, παρά μόνο μέσα από την αμφίθυμη ταύτιση με το αγαπημένο μας πρόσωπο, του οποίου το θάνατο ευχόμαστε και φοβόμαστε ταυτόχρονα: ουσιαστικά μέσα από το πένθος.
Σε πολλά σημεία ο Γιάννης Πάσχος συναντιέται με τα ερωτήματα του ποιος προηγείται στις αποφάσεις και στις συνέχειες, κατόπιν των καιρών που οι αλληλεπιδράσεις είναι οι μοναδικές αιτίες: ο ψυχισμός οδηγεί το σώμα ή το σώμα είναι εκείνο που οδηγεί τον ψυχισμό; απαντώντας, ο ίδιος, με τους στίχους του «Σαν όμως το σώμα αποφασίζει, η ψυχή τον δρόμο χάνει ή υποτάσσεται». Πολλές ήταν οι φορές που συζητήσαμε μαζί αυτούς τους στίχους με στιγμές που συναντιόμασταν και στιγμές που χανόμασταν άλλοτε στους επιστημονικούς δρόμους και άλλοτε στους δρόμους της τέχνης, που πάντα έχει το πλεονέκτημα να προηγείται της επιστήμης, λόγω των αυστηρών ορίων της. Η προσωπική μου ιδέα είναι ότι κατόπιν του μεγάλου καιρού που η αλληλεπίδραση μεταξύ τους οδηγεί στο αύριο του καθενός, το σώμα είναι εκείνο που με καρτερία υποτάσσεται στις ανάγκες του ψυχισμού – πολλές φορές για μεγάλους χρόνους – και φτάνοντας σε ένα σημείο που το μέχρι χθες νόημα δεν νοηματοδοτείται και δεν χρησιμεύει αναλαμβάνει το σώμα να λύσει τα ψυχολογικά αδιέξοδα της χωρίς ψυχολογικής ελπίδας ζωή. Αν και σχεδόν όλοι μας επιστημονικά ξεκινούμε από τη φράση του Φρόιντ «Το Εγώ είναι μια ουσία σωματική»[iii] εννοώντας ότι το Εγώ ξεκινάει από το Σώμα και πριν από όλα είναι πρώτα σωματικό», σε ερευνητικό επίπεδο στα πλαίσια της Ψυχοσωματικής είναι δύσκολες αυτές οι προσεγγίσεις και πάντα κάτι φαίνεται να μας ξεφεύγει και εκεί που μια ερευνητική ομάδα ή ένας συγγραφέας θεωρεί ότι πλησιάζει στις απαντήσεις ανακαλύπτει ότι και πάλι κάτι του έχει ξεγλιστρήσει, για να θυμηθεί στο τέλος τον Ludwig Wittgenstein να γράφει ότι «όταν κάτι είναι καλά κρυμμένο, δύσκολα βρίσκεται»[iv].
Ο Γιάννης Πάσχος μοιράζοντας γενναιόδωρα ποιητικές λέξεις και εικόνες οδηγεί σε επιστημονικές υποθέσεις και προϋποθέσεις για να συναντηθούν οι αναγνώστες του με την πολυπλοκότητα της υγείας, της ασθένειας, του θανάτου και για τους πιο μυημένους στις έννοιες του συνειδητού και του ασυνειδήτου. Ο Γιάννης Πάσχος προσκαλεί σε ερωτήματα, όπως: υπάρχει σύγκρουση της ψυχής και του σώματος σε έναν επερχόμενο θάνατο, κι αν ναι τι ακολουθεί και τι προηγείται; Το ζήτημα αλλά και το στοίχημα βρίσκεται στο πως η ανθεκτικότητά μας θα τα καλωσορίσει για να δημιουργηθούν μέσα μας οι δικές μας συναντήσεις και οι δικοί μας διάλογοι.
(*)Η Μαίρη Γκούβα είναι καθηγήτρια Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωάννινων
Γιάννης Πάσχος, Ο Χριστός παρακαλάει το Σώμα του να κατέβει από το σταυρό, Περισπωμένη
iMarty, P. (2010). The narcissistic difficulties presented to the observer by the psychosomatic problem. The International Journal of Psychoanalysis, 91(2), 347-363.
iiKübler-Ross, E. (2019). Πλησιάζοντας τον θάνατο: Τα πέντε στάδια του πένθους. Εκδόσεις Ίκαρος.
iiiFreud S. (2010). Το Εγώ και το Αυτό. Εκδόσεις Πλέθρον.
ivWittgenstein, L. (1986). Πολιτισμός και αξίες.. Αθήνα: Εκδόσεις Καρδαμίτσα, σελ. 53.
