Του Ανδρέα Καρακίτσου (*)
Τα παιδιά κυρίως της προσχολικής ηλικίας λόγω της ψυχικής ιδιοσυστασίας και των ειδικών χαρακτηριστικών της πνευματικής τους εξέλιξης, προσλαμβάνουν τον ποιητικό στίχο περισσότερο με το σώμα και το αυτί, κάτι που σημαίνει προτεραιότητα στον ήχο, στο ρυθμό και στη μελωδία των λέξεων, έναντι του νοήματος και της σημασίας. Η θέαση και μόνο της απαγγελίας ενός ποιήματος από παιδιά προσχολικής ηλικίας επιβεβαιώνει την παραπάνω άποψη, καθώς σχεδόν όλα κουνιούνται ασύνειδα στο ρυθμό του ποιήματος.
Είναι αναμενόμενο ότι κάποια στιγμή, αυτή η παράμετρος θα εισβάλλει επιδραστικά και στο εικονογραφημένο βιβλίο, και θα επηρεάσει την υφή του πεζού λόγου κυρίως στη μορφή του ( ήχος, ρυθμός, μελωδικότητα, επαναλήψεις και ομοηχίες). Έτσι, το πάλαι ποτέ παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο ή γενικά το παιδικό βιβλίο με εικόνες και ιστορία αρχίζει δειλά- δειλά και εκμεταλλεύεται τις δυνατότητες του ήχου, της μουσικής και του ρυθμού των λέξεων, καθώς αυτές οργανώνονται πλάι-πλάι και συνθέτουν ξεχωριστά νοήματα και σημασίες. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι τα 4 βιβλία του Βαγγέλη Ηλιόπουλου στη σειρά, μικρά βήματα, μεγάλοι δρόμοι, εκδόσεις «Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη», των οποίων το κείμενο είναι νοηματικά πυκνό με έντονα τα στοιχεία της ποιητικότητας όπως και το προηγούμενο βιβλίο της Έλενας Αρτζανίδου «Τράμπα τραμπαλίζομαι», από τις εκδόσεις Κόκκινη κλωστή δεμένη. Βεβαίως θα περιμένουμε ακόμη περισσότερο για να μιλήσουμε για μείξη πεζού και ποιητικού λόγου ή μείξη ειδών στην παιδική λογοτεχνία αλλά το φαινόμενο δεν εκπλήσσει καθόλου, εφόσον έχει φανεί πλειστάκις στην λογοτεχνία των ενηλίκων.
Το βιβλίο της Έλενας Αρτζανίδου «Θα έδινα τα πάντα» αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου «Τράμπα τραμπαλίζομαι», όπου τα λόγια που συνοδεύονται από τις εικόνες, διατηρούν μια ρυθμικότητα, μια μελωδία και μια συμπύκνωση νοημάτων που συναντώνται σε ποιητικούς στίχους.Τ0 βιβλίο «Θα έδινα τα πάντα» διαβάζεται αργά, με απαλή φωνή. Από τη μια σελίδα στην άλλη, οι λέξεις γλιστρούν στο χαρτί σαν έλκηθρο στο χιόνι. Γιατί; Για όλα αυτά που ειπώθηκαν παραπάνω σαν εισαγωγή. Υπάρχει μια απόλυτη ισορροπία μορφής και περιεχομένου, ένας ήπιος ρυθμός του ελεύθερου στίχου, πολλές ηχηρές συνηχήσεις και παρηχήσεις, μια μουσική αρμονία και μελωδία σε αρκετούς στίχους που δημιουργούν μια τρυφερή μελωδία, πριν ακόμη ξεκινήσει το μήνυμα που κρύβεται ανάμεσα στις λέξεις. Η ανάγνωση ή η ακρόαση ξυπνά την ακοή, το σώμα και ωθεί το μυαλό του παιδιού αργότερα σε μαγικές εικόνες και ταξίδια…. Διαβάζουμε στίχους σε δρόμους του πολυσύλλαβου στίχου, ο οποίος ακουμπά στα σταθερά βήματα του ιαμβικού μέτρου ή και άλλων μετρικών επιλογών… πχ ένας ιαμβικός 17 σύλλαβος Θα έ/δινα/ τα πά/ντα για/ τα χρώ/ματα/ για το/ σχολεί/ο υ- /υ- /υ – /υ -/ υ -/υ -/ υ -/ υ -/υκαι ένας μεσοτονικός αλάνθαστος (από τα πλέον σπάνια μέτρα)Για ένα/ και μόνο / ποτήρι/ με γάλα/, για τα βι/βλίαυ -υ/ υ – υ / υ – υ /υ – υ/υ – υ /-υκαι ακόμη ένας 14σύλλαβος ιαμβικός με ελάχιστος παρατονισμό στην 11η συλλαβή.Θα έ/δινα / τα πά/ντα να/ ‘βλεπα/ τα χρώ/ματαΗ πρώτη εντύπωση είναι μάλλον ο ρυθμός που σκαρφαλώνει και στέκεται στο μυαλό των παιδιών αντίθετα με την ανάγνωση κατανόησης που κάνουμε εμείς οι μεγάλοι.Σταματάω εδώ, γιατί βλέπουμε ότι η συνειδητή συμπύκνωση και απόδοση νοημάτων στα όρια της παιδικής ψυχής οδηγεί σε στιχουργικές επιλογές. Σχεδόν τα περισσότερα νέα παιδικά βιβλία με εικόνες και ιστορία αρχίζουν να παίρνουν αυτή την εξέλιξη μορφής και περιεχομένου. Πέρα από αυτά η συγγραφέας μας χαρίζει ένα βιβλίο που προωθεί την επικοινωνία των μικρών παιδιών. Στην ουσία μόλις τελειώσει η ανάγνωση του βιβλίου είναι πολύ εύκολο σε κάθε παιδί να δώσει μια ευχή ή και να γράψει μια ευχή όπως είναι και στο βιβλίο…Η ακόμη καλύτερα να κάνουν το δένδρο των ευχών …και να το κρεμάσουν τις ευχές τους στα πράσινα κλαδιά τους. Αυτές τις ευχές που θα κάνει το κάθε παιδί σε κάθε μικρό ή μεγάλο χαρτάκι.
Με τις ευχές, μεγάλες και μικρές, εύκολα μπορούν τα μικρά παιδιά να δημιουργήσουν εκ του μηδενός πάντα ανέξοδα και άκοπα. Αυτή η φράση «για να ή να» κάτι σαν ημιτελής τελική ή βουλητική πρόταση ανοίγει τους κρουνούς της ελευθερίας στην αφετηρία της γραφής, της σκέψης, της επικοινωνίας …Έχει μια μικρή αγέρωχη δυναμική και μια παντοδυναμία…
Και εάν το προχωρήσουμε μπορεί κάθε ευχή σε κάθε θα έδινα τα πάντα να ξεκινήσει μια μικρή αυτόνομη ιστορία πχ Καταγράφω τις ευχές των παιδιών:
Αχ εγώ θα έδινα τα πάντα να γινόμουν και πάλι ένα παιδί Θα έδινα τα πάντα να βλέπω βαπόρι στολισμένο να βγαίνει στο λιμάνι.
Κι εγώ ολόρθος καπετάνιος να βλέπω τα΄ άστρανα βλέπω ξαστεριά… Θα έδινα τα πάντα Να κοιμόμουν
στου τριαντάφυλλου τα φύλλα στο δένδρο της αυλής μου Θα έδινα τα πάντα
Ν αγγίξω το βλέμμα σου
Το γελαστό σου πρόσωπο
εκεί που χαράζει η αυγή
Θα έδινα τα πάντα
Να σε χαιδέψω τρυφερά
για μια στιγμή μονάχα
Το Θα έδινα τα πάντα, είναι ένα βιβλίο σαφώς διαφορετικό και μια ξεχωριστή προσπάθεια εικονιστικής απόδοσης και συσχέτισης κειμένου και εικόνας της Έφης Λαδά,. Εντυπωσιάζει η κυριαρχία της εικόνας με τα υπερβολικά μεγέθη που δίνει έμφαση στην πληθωρική παρουσία της ανθρώπινης φιγούρας, κάθε φορά και διαφορετική (ξέρετε τι σημαίνει αυτό για του εικονογράφους) σε σχέση με το περιορισμένο κείμενο….
Χρώματα απαλά, μπλε, πράσινο, λευκό όλα με αποχρώσεις που γαληνεύουν το μάτι… και με ένα εξώφυλλο γεμάτα όνειρα και λουλούδια, χρώματα και σχήματα, γεύσης μελιού και μυρωδιάς που προσπαθεί να αποτυπώσει τον αλγόριθμο της φράσης σ αγαπώ…. σε ένα μείγμα συναισθημάτων, γεύσεων, και γλυκιάς μυρωδιάς βασιλικού…
Και η σχέση κειμένου εικόνας είναι απίστευτα δημιουργική, καθώς επεκτείνει το κείμενο, το συμπληρώνει και πολλαπλασιάζει τις πιθανές νοηματοδοτήσεις
(*) O Ανδρέας Καρακίτσιος είναι Ομ.καθηγητής ΤΕΠΑΕ, ΑΠΘ
Έλενα Αρτζανίδου, Θα έδινα τα πάντα, εικ. Έφη Λαδά, Ψυχογιός 2022
Βρες το εδώ
