της Βαρβάρας Ρούσσου
Το τελευταίο διάστημα ολοένα και συχνότερες είναι οι συζητήσεις για την queer τέχνη και λογοτεχνία, τις παραμέτρους που την προσδιορίζουν, τα στοιχεία γενικά που ορίζουν όσο το δυνατό πληρέστερα το ίδιο το queer. Η συνηθέστερη απόλυτη και αποκλειστική ταύτιση LGBTQ+ με το queer θα έλεγα ότι συσκοτίζει περισσότερο το πεδίο. Απ’ την άλλη, η ελευθερία και ταυτόχρονα η αναγκαιότητα δημόσιας έκφρασης, μέσω της λογοτεχνίας, υποκειμένων που αυτοπροσδιορίζονται queer αποδίδει έργα με έντονο βιωματικό χαρακτήρα όπου η ένταση της αδιαμεσολάβητης εμπειρίας προσδίδει αμεσότητα και αυθεντικότητα. Όμως αρκεί αυτός ο όρος για να χαρακτηριστεί λογοτεχνικό ένα τέτοιο αυτοβιογραφικό έργο; Δεν υπονοώ την τήρηση ή κατασκευή κανόνων «καλής» ή «κακής» λογοτεχνίας διότι το ζήτημα μετατοπίζεται και διακλαδίζεται πολλαπλά και επιμένω στην ιδιαιτερότητα της queer λογοτεχνίας που δείχνει, εκθέτει, διατρανώνει μια πλευρά του κόσμου ως τώρα αποσιωπημένη. Η queer λογοτεχνία δεν παίρνει «ταμπέλα» για να περιθωριοποιηθεί ως περιφερειακή, όπως συνέβαινε κάποτε με τη γυναικεία λογοτεχνία, αλλά ακριβώς για να γίνει ορατή ως χαρακτηριστικά και ανατρεπτικά διαφορετική, αντι-κανονιστική- αντιεξουασιστική. Το queer δεν είναι αποκλειστικά και μόνο το βίωμα κι η έκθεσή του ούτε μόνο ακαδημαϊκός όρος, είναι ζήτημα γλώσσας και πολιτικής. Αν η γλώσσα του δεν ανοικειώνει, δεν από-ταυτοποιεί, δεν υπονομεύει, δεν εξεγείρεται ενάντια στο ετεροκανονι(στι)κό, αν το queer δεν είναι βαθειά πολιτικό, αν αγνοεί εντελώς το ταξικό, αν δεν είναι ανοιχτό στα όριά του, τότε αγνοώ στη βάση ποιου/ων στοιχείου/ων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί queer. Ή η ανοιχτότητα του queer δε χρειάζεται κατάταξη των έργων οπότε υπάρχουν και πολλά έργα που παραλείπω και θα έπρεπε να αναφερθούν; Όμως το ερώτημα περί κριτηρίων, ή γνωρισμάτων στη βάση των οποίων θα χαρακτηρίζουμε ένα έργο queer για μένα προβάλλει διαρκώς.
Ανοίγοντας απλώς και επιφανειακά το πεδίο συζητήσεων σταματώ εδώ και προχωρώ στις προτάσεις μου τις οποίες συνοδεύω με σύντομα σχόλια επισημαίνοντας ότι τα queer βιβλία του 2021 που θα ξεχώριζα είναι ελάχιστα, ιδίως για την ελληνική λογοτεχνία, πράγμα που θέτει ποικίλα ερωτήματα. Θεωρώ σκόπιμο να διαχωρίσω βιβλία gay ή lesbian λογοτεχνίας τα οποία δε συμπεριλαμβάνω στις προτάσεις μου θέλοντας να επιτονίσω το ζήτημα των κριτηρίων βάσει των οποίων εντάσσεται ένα έργο στην queer λογοτεχνία.
Το κατεξοχήν queer βιβλίο του 2021. Εάν η ποίηση αποτελεί αναγνωστικό «ξεβόλεμα» το συγκεκριμένο βιβλίο διπλασιάζει το ξένισμα. Ιδιαίτερη ποιητική, ανοικειωτική χρήση της γλώσσας που αντλεί από ένα ευρύτατο σύγχρονο γλωσσικό φάσμα, ανατρεπτικό και υπονομευτικό σε όλα τα επίπεδα από τον τίτλο έως την τυπογραφική παρουσία, ευφάνταστο και ταυτόχρονα με έντονο συγκινησιακό φορτίο.
Νικόλας Κουτσοδόντης, Μόνο κανέναν μη μου φέρεις σπίτι, εκδ. θράκα
Η δεύτερη κατάθεση του ποιητή, φωνή που συγκεντρώνει πολλά από τα γνωρίσματα των ομότεχνων συνομηλίκων του. Η συλλογή αποτελεί την αποτύπωση του ερωτήματος «πώς ορίζεται ένα βιβλίο ως queer;». Στοιχεία της ταξικής κοινωνικής διαπάλης, επομένως έντονο το πολιτικό στοιχείο, η σεξουαλικότητα δίνουν το στίγμα του queer.
Πέδρο Λεμεμπέλ, Φοβάμαι ταυρομάχε, μτφ. Κώστας Αθανασίου, εκδ. Καστανιώτης
Επαναστάτης, ανατρεπτικός, αντικαθεστωτικός στη δικτατορία του Πινοτσέτ, ανοιχτά ομοφυλόφιλος, ή μάλλον queer, περφόρμερ ο Χιλιανός Λεμεμπέλ καταγράφει την πολλαπλή αντίσταση σε κάθε υποταγή και φίμωση του αντιεξουσιαστικού λόγου της εθνοετεροκανονικότητας συνδυάζοντας πολιτική και σεξουαλικότητα. Το ζοφερό σκηνικό της δικτατορίας σε αντίστιξη με τον κεντρικό χαρακτήρα, η δυναμική της γλώσσας, η αίσθηση της φωνής που διατρανώνει το αλλότριο, μέσα σε ακραία καταπιεστική συνθήκη, συνθέτουν ένα εξαιρετικό βιβλίο του οποίου την απαιτητική μετάφραση φέρνει σε πέρας επάξια ο Κώστας Αθανασίου που έχει εξάλλου μεταφράσει σημαντικούς ισπανόφωνους -Μπολάνιο, Παδούρα, Ρονκαλιόλο κ.ά.
Μάγκι Νέλσον, Οι Αργοναύτες, εκδ. αντίποδες
Οι γλωσσικές επιλογές, κυρίως ο ρευστός τρόπος με τον οποίον αλλάζει το α΄ ενικό σε β΄, η κύρια θεματική, η μητρότητα, το θεωρητικό υπόβαθρο δηλαδή η φεμινιστική βάση του προσωπικού ως πολιτικό, η αμφισβήτηση της κανονικότητας, φέρνουν το βιβλίο κοντά στη φεμινιστική θεωρία και το queer.
Ανθολογία φεμινιστικής και queer λογοτεχνίαςΗ πρόσφατη διαδικτυακή Ανθολογία φεμινιστικής και queer λογοτεχνίας -όχι μόνον ποίησης αφού περιέχει και άλλα είδη διευρύνοντας έτσι το φάσμα συμμετοχών- προήλθε από ανοιχτό διαγωνισμό που οργάνωσε φοιτητική ομάδα AUThors. Μπορεί να την αναζητήσει κάποιος στο διαδίκτυο όπου υπάρχει και το σκεπτικό του διαγωνισμού και της έκδοσης. Αν και δεν είναι μια αμιγώς queer ανθολογία αλλά περιλαμβάνει και έργα που κρίνονται ως φεμινιστικά (μια επιστροφή στην πλησιέστερη πηγή του queer) και κυρίως αν και μπορεί κανείς να διατυπώσει ενστάσεις και αντιρρήσεις για τη βάση και τα κριτήρια ένταξης των περιεχομένων κειμένων, είναι δύσκολο να μην αντιμετωπίσει το αποτέλεσμα θετικά μιας και αφορά στην απόδοση φωνής σε υποκείμενα ευάλωτα και εν πολλοίς περιορισμένα σε αορατότητα και αφωνία, πράγμα εξάλλου εμφανές και από τη χρήση ψευδωνύμων. Η συγκρότηση μιας τέτοιας ανθολογίας που προήλθε από ένα ανοιχτό διαγωνιστικό κάλεσμα ίσως μαρτυρεί εξάλλου την αναγκαιότητα τέτοιων χαρτογραφήσεων μέσω ανοιχτών διαδικασιών (υπό όρους, όσο κι αν αυτό φαίνεται περιοριστικό).
