Προσυνεδριακά Σχόλια και Απορίες (του Αλέξη Σ. Ζήρα)

του Αλέξη Σ. Ζήρα

Το αμέσως προσεχές Σαββατοκύριακο, 9 και 10 Απριλίου, διοργανώνεται από το τμήμα ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, τη Σχολή Μωραϊτη και την ένωση εκπαιδευτικών «Νέα Παιδεία», ένα διήμερο «Διεθνές» συνέδριο «Λόγου και Σκέψης» που, όπως, λέει η σχετική ανακοίνωση η οποία αναρτήθηκε στη συνέχεια δεκάδες φορές από διάφορα ιδρύματα και φορείς σχετικούς με την εκπαίδευση, «θα κινηθεί σε δυο άξονες: 1) Ιστορία και Λογοτεχνία, μια αμφίδρομη σχέση, και 2) Η λογοτεχνία στην Εκπαίδευση: αναστοχασμοί και σύγχρονες προσεγγίσεις». Ακολουθεί το αναλυτικό πρόγραμμα με εισηγήσεις από ιστορικούς, συγγραφείς, εκπαιδευτικούς, φιλολόγους, ή συχνά με ομιλητές που είναι και το ένα και το άλλο… Ωραία, όλα αυτά, θα πει ο καλοπροαίρετος περαστικός που συνήθως μένει ικανοποιημένος από τους τίτλους των ειδήσεων και σπανίως νοιάζεται να ρίξει μια δεύτερη, πιο προσεκτική ματιά.  Ωραία, υποθέτω ότι ήδη έχει πει σε διάφορους τόνους και εκείνος που έσπευσε να «κλείσει» θέση στο μικρό αμφιθέατρο της Σχολής ή στο παμμέγιστο αμφιθέατρο του διαδικτύου. Για να δούμε λοιπόν, αν είναι έτσι ακριβώς «ωραία» τα πράγματα.

Απορία πρώτη: Αρκεί, άραγε, να αναφέρεται γενικώς και αορίστως στην ανακοίνωση ο τριαδικός φορέας της διοργάνωσης; Δεν υπήρξε κάποια οργανωτική επιτροπή που συσκέφθηκε, πήρε αποφάσεις, χάραξε τομείς, ενότητες και όλα τα σχετικά; Και ποια ήταν τα μέλη αυτής της απόκρυφης οργανωτικής επιτροπής που δεν θέλουν να εμφανίζονται (ίσως από αιδημοσύνη!) τα ονόματά τους;

Απορία δεύτερη: Φοβάμαι πολύ ότι από τον τίτλο ακόμα αρχίζουν να μας κυνηγούν οι ακυριολεξίες! Γιατί άραγε προβάλλεται ως Διεθνές ένα συνέδριο στο οποίο συμμετέχουν αποκλειστικά και μόνο `Ελληνες και Ελληνίδες; Για να είναι πιο ηχηρή και επιβλητική η  είδηση, δημιουργώντας την εντύπωση ότι, βρε αδελφέ, έχουμε ξεφύγει από το local  και περάσαμε στο international;  Και να συμπεριελάμβανε, έστω, κάποια αναφορά στην ξένη λογοτεχνία; Μπα, ούτε αυτό!

Απορία τρίτη:  Για να μην παίζουμε με τις λέξεις και να μην προστίθεται και άλλη σύγχυση στην ήδη υπάρχουσα, η λογοτεχνία, αγαπητοί σύνεδροι και σύνεδρες, ως κατεξοχήν υποκειμενική ενασχόληση ουδέποτε στο παρελθόν σχετίστηκε με την Ιστορία! Εννοώ, με την Ιστορία ως επιστήμη που ελέγχει και διασταυρώνει δεδομένα και εξάγει πορίσματα. Η λογοτεχνία συνδέεται ενίοτε με γεγονότα, τα αναπαριστά και τα αναδημιουργεί με τον δικό της λόγο και τρόπο. Το ότι κάποια από αυτά τα γεγονότα ενδιαφέρουν και την επιστήμη της Ιστορίας, για τους δικούς της λόγους, αυτό δεν σημαίνει ότι η λογοτεχνία συζητά απευθείας με την Ιστορία! Εκτός και αν δεχτούμε ότι η Ιστορία, κουρασμένη από το κυνήγι του αποδεικτέου προσφεύγει και αυτή στη μυθοπλασία ή στη δημιουργική φαντασία. Πράγμα για το οποίο δεν έχω και πολλές αντιρρήσεις, διαβάζοντας λ.χ. πρόσφατα τα όσα ανήκουστα ισχυρίζονται ορισμένοι για το 1821 ή την μικρασιατική περιπέτεια του 1920-1922. Αλλά υποθέτω ότι κανείς από τους ιστορικούς μας δεν πρόκειται να δεχτεί κάτι τέτοιο, ακόμα κι αν μαρτυρήσει από μια νέα Ιερά Εξέταση! Ακόμα και οι όροι «ιστορικό μυθιστόρημα», «ιστορική αφήγηση» ή ακόμα και «ιστορική ποίηση» (γιατί υπάρχει και ποίηση που αναδημιούργησε γεγονότα και θέματα τα οποία είχαν ή μετέπειτα απέκτησαν ιστορικό νόημα, όχι όμως ότι ταυτίζονται με την Ιστορία ως επιστήμη) που πολλοί και πολλές τους πιπιλίζουν χωρίς να εννοούν το ίδιο, είναι όροι εντελώς ασαφείς, κατά συνθήκην ή κατά προσέγγιση. Γι΄ αυτό όμως το θέμα που το θεωρώ μείζονος σημασίας θα επανέλθω, δοκιμάζοντας να τοποθετηθώ πάνω στις απιθανότητες και τους ετσιθελισμούς των τελευταίων επιτροπών των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, που βέβαια γίνονται με τη σύμπραξη της διεύθυνσης γραμμάτων του ΥΠΠΟ, καθώς αυτή ορίζει υπευθύνως τα μέλη.

Απορία τέταρτη: Τίνι τρόπω το συνέδριο αυτό προβάλλει περήφανα ότι θα ασχοληθεί με τη Λογοτεχνία, όταν όπως βλέπω ασχολείται μόνο με ένα από τα είδη της, το μυθιστόρημα; Ούτε διήγημα, ούτε ποίηση, ούτε δοκίμιο, ούτε βιογραφία, ούτε τίποτε άλλο. Ξεχώρισα μόνο μια και μοναδική εισήγηση, ως σπάνιο δείγμα προφανώς, που ασχολείται με την ποίηση, αλλά και αυτή ασύνδετη με το γενικότερο θέμα του συνεδρίου: την Ιστορία- με μικρό ή μεγάλο γιώτα… Ξέρω βέβαια ότι υπάρχουν μεταξύ των «αφανών διοργανωτών» κάποιοι και κάποιες, της ιστορίας, της φιλολογίας αλλά και της κριτικής, που τους πιάνει πανικόβλητο ίδρωμα όταν χρειαστεί να κρίνουν ποιητικά κείμενα. Και δεν μπορώ να μην αναφέρω εδώ ότι στην σχεδόν πενταετή προεδρία μου στην επιτροπή των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, μόνο δυο (2) των Πανεπιστημίων δέχτηκαν να συμμετάσχουν στις ομάδες που θα έκριναν τα βιβλία ποίησης! Οι άλλοι και οι άλλες έσπευδαν να επιλέξουν εν χορώ μυθιστόρημα και δοκίμιο-μα και ως προς αυτό το τελευταίο  λίγοι ήταν όσοι και όσες καταλάβαιναν τι είναι δοκίμιο και ποιες οι συστατικές διαφορές του με τις θεωρητικές και τις επιστημονικές μελέτες. Συγγνώμη λοιπόν, dear colleagues, αλλά λογοτεχνία δεν είναι μόνο το μυθιστόρημα. Αφήστε τα πονηρά των αλληλοεξυπηρετήσεων. Η συστηματική αυτή άγνοια είναι μια ακόμα ελληνική πρωτοτυπία του τύπου: παρακάμπτω ό,τι αγνοώ ή παρακάμπτω ό,τι βάσει του ισχύοντος αγοραίου κανόνα δεν βοηθά στην εξέλιξή μου.

Απορία πέμπτη: Τι πάει να πει συνέδριο Λόγου και Σκέψης; Είναι ασύμβατες αυτές οι δυο έννοιες; Είναι δυνατόν μια εισήγηση σε ένα τέτοιο συνέδριο να σχετίζεται με τον λόγο και όχι με τη σκέψη; Μήπως είναι απλώς μια αμήχανη ταυτολογία που προτίθεται να καλύψει τους δυο σχεδόν πλήρως αποκλίνοντες άξονες των εισηγήσεων του διημέρου; Και πράγματι η δεύτερη μέρα αποστρέφει το πρόσωπό της από την ιστορία, εννοώ και πάλι την επιστημονικοφανή ή επιστημονική, και περιορίζεται στα πολύτιμα μεν αλλά διαφοροποιημένα και ασύμπτωτα εξ υπαρχής ρεάλια της εκπαίδευσης. Και σε συνδυασμό με τα όσα  προηγήθηκαν: αν, όπως λένε τα δεδομένα του συνεδρίου μας, πανεπιστημιακοί και λοιποί ή λοιπές του γίγνεσθαι της βιβλιαγοράς συναινούν εσκεμμένα ως προς την απόλυτη μονοκαλλιέργεια του δεσπόζοντος μυθιστορήματος, εξορίζοντας κάθε άλλο λογοτεχνικό είδος στα «αζήτητα», τότε γιατί και οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων να μη προσαρμόζουν ανάλογα τις διδακτικές επιλογές τους στα σχολεία;

Επιμύθιο:

Το αστείο σ΄ αυτή την αντιφατική διημερίδα είναι ότι παρά τις σύντονες προσπάθειες όλων να επινοηθεί και να προβληθεί μια μονοκόκαλη λογοτεχνία, ένα από τα μικρά ευαγγέλια των φοιτητών των τμημάτων φιλολογίας μα και των εκπαιδευτικών, όλων των βαθμίδων, η Γνωριμία με τη Θεωρία του Πήτερ Μπάρρυ (Barry) που χρησιμοποιείται ευρέως στα καθ΄ ημάς ως εισαγωγή στις θεωρίες του μεταμοντέρνου, παρέχει αφθονία παραδειγμάτων αντλημένων από την ποίηση του 20ού αιώνα!  

6 Απρ. 2022