Της Πολυξένης Πέσχου.
Στη λογοτεχνία, η λέξη “φάλαινα” φέρνει στο νου μας σκηνές από το γνωστό μυθιστόρημα Mόμπι Ντικ. Και μπορεί να έχουν περάσει πάνω από εκατόν πενήντα χρόνια από την έκδοση του περίφημου αμερικανικού μυθιστορήματος του Χέρμαν Μέλβιν αλλά φαίνεται πως οι φάλαινες συνεχίζουν να εμπνέουν τους συγγραφείς.
Στην ελληνική παιδική λογοτεχνία γνωστή είναι Η λαίμαργη φάλαινα του Ευγένιου Τριβιζά η οποία περιλαμβάνεται και στο σχολικό εγχειρίδιο της ΣΤ’ δημοτικού (Γλώσσα: α’ τεύχος, σελ. 47, ενότητα 4: Διατροφή, με διαφοροποιημένο τίτλο: “Η πολύ λαίμαργη φάλαινα που κατάπιε τη θάλασσα”). Πρόκειται για ένα αλληγορικό παραμύθι που πραγματεύεται το θέμα της “λαιμαργίας” του ανθρώπου και της απερίσκεπτης στάσης του απέναντι στο φυσικό περιβάλλον. Ο λόγος είναι έμμετρος με ομοιοκαταληξία και χιουμοριστικό περιεχόμενο.
Ποιητική διάσταση, κινούμενη σε διαφορετικό πλαίσιο, χαρακτηρίζει και το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο Αν θέλεις να δεις φάλαινα της Julie Fogliano. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο βιβλίο καθώς η ποιητική υπόσταση που διατρέχει το κείμενο διακατέχεται από στοιχεία της μοντέρνας ποίησης όπως η αστιξία, ο ελεύθερος στίχος αλλά και η χρήση εικόνων που με την άλογη ακολουθία τους προκαλούν το ξάφνιασμα. Η χρήση της δευτεροπρόσωπης αφήγησης επίσης προσδίδει ξεχωριστό χαρακτήρα στο κείμενο καθώς ενισχύει την εμπλοκή των μικρών αναγνωστών-θεατών. Ο αφηγητής στρέφεται στο “εσυ” προσφέροντας συμβουλές σε αυτόν που θέλει να δει φάλαινα.
Σύμφωνα με το βιβλίο, το να δεις φάλαινα δεν είναι εύκολη υπόθεση αφού “χρειάζεσαι πρώτα ένα παράθυρο / χρόνο για να αναρωτιέσαι / και μια μεγάλη θάλασσα/ και χρόνο, για να περιμένεις/ χρόνο, για να κοιτάς/ χρόνο, για να αναρωτιέσαι «αυτό, είναι φάλαινα;». Δεν είναι εύκολη υπόθεση καθώς θα πρέπει να “μη δίνεις σημασία στα τριαντάφυλλα/ που σου γνέφουν” και να “μην κοιτάς τα σύννεφα/ που ταξιδεύουν/που αιωρούνται/ στον πλατύ ουρανό”.
Σε αντίθεση με τα περισσότερα βιβλία που εμπεριέχουν το υγρό στοιχείο, εδώ η θάλασσα δεν αποτελεί αφετηρία επικίνδυνων περιπετειών αλλά μέσο ονειροπόλησης. Η εικονογράφηση παρουσιάζει την θάλασσα ήρεμη και γαλήνια. Η καλλιέργεια της εγκαρτέρησης και της υπομονής είναι αυτή που τελικά θα φανερώσει τη φάλαινα και θα οδηγήσει στην επίτευξη του στόχου αφού “αν θέλεις να δεις φάλαινα/ έχε τα μάτια σου στη θάλασσα/ και περίμενε…/ και περίμενε…/και περίμενε…” .
Το Αν θέλεις να δεις φάλαινα αποτελεί απόδειξη ότι η απλότητα της ιστορίας και η ανυπαρξία ενός ευδιάκριτου νοήματος δεν είναι απαγορευτικά συστατικά για ένα εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Η ποίηση, ακόμα και όταν στερείται ομοιοκαταληξίας και χιουμοριστικής διάθεσης, μπορεί μέσα από την υποβλητική και ονειρική διάσταση του κειμένου και της εικονογράφησης να αγγίξει τα παιδιά. Σίγουρα απαγορευτικό για τους λάτρεις του διδακτισμού και για όσους αναζητούν κάποιο ξεκάθαρο νόημα.
Julie Fogliano, Αν θέλεις να δεις φάλαινα, μετ: Θεόφιλος Μπαχτσεβάνης, εικονογράφηση:Erin E.Stead,
Νεφέλη, 2015. – 34σ. (Τσαλαπετεινός)
