του Φίλιππου Φιλίππου
Εδώ στην Ελλάδα δεν γνωρίζουμε αρκετά καλά την ουγγρική λογοτεχνία και τους Ούγγρους λογοτέχνες, πεζογράφους και ποιητές –ένας από αυτούς, ο εβραϊκής καταγωγής Ίμρε Κέρτες τιμήθηκε με το Νομπέλ λογοτεχνίας το 2002. Επομένως, το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Άντρας Φόργκατς (Βουδαπέστη, 1952) Δεν υπάρχουν ανοιχτοί φάκελοι-Η μυστική ζωή της μητέρας μου είναι καλοδεχούμενο για πολλούς λόγους. Κυρίως για το ότι μας μεταφέρει το κλίμα που επικρατούσε στην πατρίδα του στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Στο βιογραφικό του διαβάζουμε πως είναι σημαντική προσωπικότητα «της δημόσιας σφαίρας» στην Ουγγαρία, όπου σπούδασε Ιστορία της Φιλοσοφίας. Τις δεκαετίες 1970 και 1980 ήταν εκπρόσωπος της Αντικουλτούρας. Σήμερα εργάζεται ως σεναριογράφος, μεταφραστής και σκηνοθέτης, ενώ είναι γνωστός δραματουργός και εικαστικός καλλιτέχνης.
Το παρόν βιβλίο, το τρίτο μυθιστόρημά του, άρχισε να γράφεται το 2013, όταν ο συγγραφέας δέχτηκε το τηλεφώνημα ενός ερευνητή των αρχείων της μυστικής αστυνομίας της Βουδαπέστης. Είχαν γνωριστεί στα παιδικά τους χρόνια κι όταν είδε το όνομά του σε ένα φάκελο αποφάσισε να επικοινωνήσει μαζί του. Η μελέτη των αρχείων αποκάλυψε στον Φόργκατς την άγνωστη ζωή των γονιών του στη μεταπολεμική Ουγγαρία. Οι γονείς του εργάζονταν για τις μυστικές υπηρεσίες του καθεστώτος του Γιάνος Κάνταρ, ο οποίος τοποθετήθηκε στην ηγεσία της χώρας από τους Σοβιετικούς μετά την λαϊκή εξέγερση του 1956, την εισβολή των σοβιετικών τανκς και την καθαίρεση του Ίμρε Νάγκι.
Κεντρική ηρωίδα του μυθιστορήματος είναι η κυρία Πάπαϊ, η μητέρα του συγγραφέα, που στην πραγματικότητα λεγόταν Μπρούρια. Ως πληροφοριοδότρια, δεν κατέδιδε μόνο γνωστά της άτομα αλλά και τους φίλους της, τους συγγενείς της, ακόμα και τα παιδιά της. Στην αρχή της αφήγησης, στη γιορτή των 60ών γενεθλίων της, η άλλοτε όμορφη γυναίκα συζητάει με τρεις άντρες των μυστικών υπηρεσιών και τους δίνει πληροφορίες για την κατάσταση των Ισραηλινών πρακτόρων, καθώς και για τις δράσεις του σιωνιστικού κινήματος. Κάτω από το κείμενο της αφήγησης, σαν υποσημείωση, μόνο που δεν είναι υποσημείωση, δημοσιεύονται οι καταγραφές των πρακτόρων και των αστυνομικών με τους οποίους ερχόταν σε επαφή. Στη σελίδα 20 διαβάζουμε (έτος, 1982): «Μας έφερε αυθεντικά έγγραφα που αφορούσαν το 29ο Παγκόσμιο Σιωνιστικό Συνέδριο και σχεδιάζουμε να τη στείλουμε με λειτουργικό σκοπό στο 30ό Παγκόσμιο Σιωνιστικό Συνέδριο … Εισηγούμαι την προσφορά στην κυρία Πάπαϊ ενός δώρου αξίας 1.000 φιορινιών, Δρ. Γιόζεφ Ντόρα, υπαστυνόμος Α΄».
Παρακάτω, σε άλλη έκθεση, διαβάζουμε ότι η κυρία Πάπαϊ «στρατολογήθηκε το 1975 … Συγκεκριμένα, κληρονόμησε τη θέση από τον σύζυγό γης, που είχε επαφές με την υπηρεσία από τη δεκαετία του 1950, ο οποίος όμως επί του παρόντος πάσχει από βαριά κατάθλιψη και έχει καταστεί ακατάλληλος για την εκτέλεση των καθηκόντων του».
Στο έγγραφο που αφορά τον γιο της κυρίας Πάπαι, τον συγγραφέα Άντρας Φόργκατς, ο οποίος είχε υποβάλλει αίτηση για έκδοση διαβατηρίου με σκοπό να ταξιδέψει μαζί με τον αδελφό του –υπήρχε και μια αδελφή–, για να συμμετάσχουν στον εορτασμό των γενεθλίων του παππού τους που έμενε στο Ισραήλ. Διαβάζουμε πως «Είναι μέλος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών. Δηλώνει κομμουνιστής αλλά δεν μπορεί να αποδεχτεί τις ευθύνες που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους του Κόμματος».
Τόσο η Μπρούρια όσο και ο σύζυγός της, ο Μαρσέλ, ήταν Εβραίοι και φανατικοί κομμουνιστές. Όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ, βρέθηκαν στην Παλαιστίνη, όπου συμμετείχαν με ενθουσιασμό στην οικοδόμηση του θαυμαστού καινούργιου κόσμου που οραματίζονταν οι νέοι Εβραίοι της Ευρώπης που είχαν αγωνιστεί κατά του ναζισμού. Αργότερα, φοβούμενοι τον πόλεμο που ξέσπασε εκεί, πήγαν στην Ουγγαρία –στο Ισραήλ χαρακτηρίστηκαν προδότες– και υπηρέτησαν με πίστη το κομμουνιστικό καθεστώς. Όχι, δεν υπέστησαν καμία δίωξη, ωστόσο, ο κύριος Πάπαϊ αρρώστησε σοβαρά εξαιτίας του ρόλου του διπλού πράκτορα και της παράνοιας στην οποία είχε εμπλακεί –υπέστη ψυχικά τραύματα.
Μια από τις τελευταίες φράσεις του συγγραφέα, καθώς ολοκληρώνει τη δραματική αφήγηση των παθών των γονιών του, αφορά τον λαβύρινθο μέσα στον οποίο αυτοί «έχασαν τον προσανατολισμό τους στην πρώτη νεότητα τους, και από τον οποίο, δυστυχώς, δεν κατάφεραν ποτέ να βγουν». Το Δεν υπάρχουν ανοιχτοί φάκελοι –στην ουσία πρόκειται για την Οδύσσεια μιας οικογένειας Εβραίων της Ουγγαρίας–, είναι ένα βιβλίο (εκδόθηκε το 2015) για τις οικογενειακές προδοσίες, αλλά και τα εθνικά τραύματα και θυμίζει την ταινία του Φλόριαν Χέγκελ φον Ντόνερσμαρκ Οι ζωές των άλλων που διαδραματίζεται στο Ανατολικό Βερολίνο την εποχή του Έριχ Χόνεκερ. Έγραψε ο Άντρας Φόργκατς σχετικά με το βιβλίο του, «Η τραγωδία σκάει πάνω στο κεφάλι σου σαν βράχος.. . Η μητέρα μου πέθανε στα 63 της κι εγώ τώρα στα 63 μου έχω το προνόμιο να είμαι ο γιος που δίνει ζωή στην αγαπημένη του μητέρα».
Άντρας Φόργκατς, Δεν υπάρχουν ανοιχτοί φάκελοι-Η μυστική ζωή της μητέρας μου,Μετάφραση Νίνα Μπούρη, Εκδόσεις Πατάκη
Βρες το εδώ
