της Μαρίζας Ντεκάστρο
Κοιτάζοντας πρόσφατες εκδόσεις για παιδιά με θέματα από την αρχαιότητα, στάθηκα στις εικονογραφήσεις. Είναι πράγματι θέμα πώς αποδίδεται η αρχαιότητα στα παιδικά βιβλία και συχνά δημιουργείται η εντύπωση μιας κάποιας αμηχανίας. Λοιπόν, πόσο αρχαίοι ζωγραφίζονται οι Αρχαίοι; Θυμήθηκα εικονογραφήσεις στις εκδόσεις του μυθιστορήματος Πρόας ο Νικίου, του Αντρέ Λωρί οι οποίες με τον χρόνο πέρασαν από τον ρομαντισμό στην επεξεργασία της αρχαίας εικονογραφίας επιδιώκοντας να αποδώσουν την πλαστικότητα των αγαλμάτων.
Άλλες, οι συνηθέστερες, κρατούν χαρακτηριστικά της αρχαιότητας (χλαμύδες, κίονες, κιονόκρανα, περικεφαλαίες, κλπ.) και εκμοντερνίζουν τα πρόσωπα κάνοντάς τα να μοιάζουν σχεδιαστικά με αυτά των διαφημίσεων.
*****
Σκύλοι από τους αρχαίους χρόνους
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Πάνος Βαλαβάνης (ομότιμος καθηγητής αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ) έγραψε βιβλίο για νέους. Ούτε είναι η πρώτη φορά που η Χαρά Μαραντίδου, εικαστικός, αρχιτέκτονας και designer, εικονογράφησε αρχαιολογικό βιβλίο. (Θυμίζω το βραβευμένο από τον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ Άνθρωπος ή βιολί (Μαρίνα Πλατή & Ελένη Μάρκου, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015).
Διαβάζοντας τη βιβλιογραφία που παραθέτει ο Π. Β. ανακάλυψα ότι έχουν γίνει πολλές μελέτες για τον σκύλο στην αρχαιότητα, που σημαίνει ότι αυτό το αγαπημένο ζώο συντροφιάς είχε πολλούς ακόμα ρόλους εκτός από την παρέα με τους κυρίους του.
Ο συγγραφέας, με χάρη, μοιράζεται με τους αναγνώστες αφηγήσεις, μύθους και ιστορίες για σκύλους τερατώδεις, πολεμικούς, κυνηγητικούς, πιστούς. Διαβάζουμε για τον σκύλο του Ξενοφώντα, τη Σκύλλα που συνάντησε ο Οδυσσέας και τον Άργο που ξεψύχησε μόλις τον συνάντησε όταν επέστρεψε στην Ιθάκη, τον Ηρακλή που συνέλαβε τον Κέρβερο και την Αταλάντη που εξολόθρευσε τον Καλυδώνιο κάπρο, διαβάζουμε ακόμα σ’ ένα απόσπασμα από το έργο του Άγγελου Βλάχου Ο κύριός μου Αλκιβιάδης, την εξομολόγηση του Σίλυκου, του σκύλου του στρατηγού.
Διάβασα με τρομερό ενδιαφέρον για ένα τόσο ειδικό θέμα το οποίο ανοίγεται σε πολλά πεδία, στις ανασκαφές, την αστρονομία, στο παιδικό παιχνίδι, τον πόλεμο και φυσικά στην ποικιλία των απεικονίσεών του στην αγγειογραφία.
Σταματώ εδώ και επανέρχομαι στο ερώτημα που έθεσα στην αρχή: πώς θα εικονογραφηθεί το «αρχαίο» σκυλί χωρίς να είναι βαρετό επειδή με πρώτη ματιά φαίνεται στυλιζαρισμένο πάνω στα αγγεία; Πόσο επεμβαίνει ο καλλιτέχνης σεβόμενος τις αρχαίες απεικονίσεις; Τις εξοβελίζει για να δώσει σύγχρονη όψη στο βιβλίο;
Νομίζω πως εξαρτάται από το τι θέλει να μεταδώσει στον αναγνώστη. Προσωπικά θα ήθελα να τον εξοικειώσει με τα «αρχαία», τη μελέτη τους και την αρχαιολογική έρευνα.
Είμαι βέβαιη, πως στο βιβλίο Σκύλοι από τους αρχαίους χρόνους, το διακύβευμα και η πρόκληση δεν ήταν ο σχεδιασμός ενός στενά διδακτικού αρχαιολογικού βιβλίου, αλλά ενός ενδιαφέροντος βιβλίου με σύγχρονη αισθητική όπου το κείμενο και η εικονογράφηση συνεργάζονται αρμονικά: καθένας στον τομέα του και οι δυο μαζί στο σύνολο. Προφανές; Όχι πάντοτε!
Σκαλίζοντας τη λογική της εικονογράφησης αντιλαμβάνομαι ότι ακολουθεί τα στάδια της εργασίας των αρχαιολόγων που σκάβουν, λερώνονται με χώματα, βρίσκουν, καθαρίζουν, σημειώνουν σε χαρτάκια, περιγράφουν αναλυτικά στο σημειωματάριό τους τα ευρήματα – αγγεία, αγάλματα, μέλη, επιγραφές-, σχεδιάζουν τα πάντα σε χαρτί, φωτογραφίζουν, μελετούν τα τεκμήρια, αναφέρονται σε κειμενικές και άλλες πηγές…
Με δυο λόγια, η εικονογράφος μπήκε στο ρόλο του αρχαιολόγου πάνω στη δουλειά. Εικονογράφησε και συνδύασε το τότε, δηλαδή τα πρωτότυπα έργα, με το σήμερα στα δικά της ακριβή σκίτσα!
Η Χαρά Μαραντίδου δεν κατάργησε τις καθαρές, λιτές γραμμές των αρχαίων αγγειογράφων. Τις διατήρησε και όπου επενέβη εστίασε στην πλαστικότητα που προβάλλουν. Έβαψε με χρώμα τα σκυλιά των παραστάσεων, ζωγράφισε τα είδη και τις προσωπικότητές τους και ανέδειξε τον χαρακτήρα καθενός, προσανατολίζοντας μ’ αυτό τον τρόπο το μάτι του αναγνώστη.
Αρχαιολογικό βιβλίο χωρίς εκπλήξεις θα ήταν βαρετό! Γνωρίζοντας οι δημιουργοί πόσο ενθουσιάζονται τα παιδιά να παίζουν με τα αρχαία αλφάβητα, τους προτείνει να σκεφτούν και να σχεδιάσουν το ιδεόγραμμα του σκύλου έχοντας ως οδηγό πραγματικά ιδεογράμματα κοινών ζώων (άλογο, κατσίκα, γουρούνι, πρόβατο, αγελάδα). Και σ’ ένα δισέλιδο αποτυπώνεται η κάτοψη μιας ανασκαφής με τον τάφο του σκύλου του σπιτιού σε μια άκρη ώστε να πάρουμε μια ιδέα για την τοπογραφία της.
Το βιβλίο αναπνέει, αναπνέουμε κι εμείς!
Πάνος Βαλαβάνης, Σκύλοι από τους αρχαίους χρόνους, Εικ. Χαρά Μαραντίδου, Εκδ. Πρώτη Ύλη, 2024.