του Νίκου Μοσχοβάκου(*).
Ο Πάνος Χριστοδούλου, με ύφος δόκιμου παραμυθά, με το πρόσχημα μιας αφήγησης γεγονότων που αναφέρονται στο μέλλον, στο μυθιστόρημά του «Πως έμπλεξα με τη δικαιοσύνη και άλλες άγνωστες λέξεις» καταγράφει με οξυδέρκεια και νομική γνώση, ζητήματα που αφορούν τη δικαιοσύνη της σημερινής εποχής, όπως είναι η λειτουργία και η απονομή της. Με τρόπο εύστοχο και ευφυή, το βιβλίο αναφέρεται σε μια χρονική περίοδο -εξήντα χρόνια μετά-, καταγράφοντας όμως στην πραγματικότητα μέσα από μια κριτική και ενημερωτική θεώρηση, αυτά που ζούμε και εν πολλοίς μας ταλανίζουν στο παρόν.
Κεντρικά πρόσωπα της διήγησής του, ένας 92χρονος παππούς του τότε, που κάποτε υπήρξε Δικαστής, κι ένας μαθητής-εγγονός του σήμερα που ζει σε μια εποχή οι συνθήκες της οποίας, με την ευφάνταστη ματιά του, αποδίδονται και παρουσιάζονται συναρπαστικά. Στην εποχή αυτή, η δικαιοσύνη από πολλά χρόνια, -σαράντα έχουν περάσει- απονέμεται ήδη από το σύστημα I.M. Right που ονομάζεται «Η Λύση»: έναν υπολογιστή που έχει προγραμματιστεί έτσι ώστε να αναλύει τα δεδομένα των υποθέσεων και να βγάζει τις αποφάσεις. Μάλιστα, «η Λύση» έχει σαν σύμβολο ένα γουρλωμένο μάτι. Η αντιπαράθεση και ο αποτροπιασμός του παππού με τον «νέο» τρόπο απονομής της δικαιοσύνης εκφράζονται άμεσα, αφού αυτός θυμάται πως στον δικό του καιρό, η δικαιοσύνη είχε σα σύμβολο μια γυναίκα με τα μάτια δεμένα για να μη βλέπει και να μην επηρεάζεται από κανέναν, προκειμένου να διασφαλίζεται ο αντικειμενικός τρόπος απονομής της. Έτσι, αρχίζουν σιγά-σιγά να ξετυλίγονται η λειτουργία και τα προβλήματα της δικαιοσύνης του σήμερα, αφού προηγουμένως ο συγγραφέας προχωρά σε μια ενημέρωση εν πολλοίς δικονομική και διαδικαστική, ιδιαίτερα κατατοπιστική για αυτούς που δεν είναι μυημένοι με τον κόσμο της νομικής πραγματικότητας. Αναφέρονται τα δικαστήρια -τα είδη των δικαστηρίων και οι βαθμοί τους-, οι δικαιοδοσίες και άλλοι νομικοί όροι, σε σημείο που ο αναγνώστης αποκτά μια σαφή και γλαφυρή εικόνα για το τι ακριβώς συμβαίνει. Ο συγγραφέας δεν παραλείπει να δώσει και έναν ορισμό της δικαιοσύνης ως «την αίσθηση του δικαίου που πρέπει να υπάρχει στη ζωή μας». Ακόμα, θέλοντας να υπογραμμίσει το δικαίωμα που έχει ο κάθε πολίτης να καταφεύγει στα δικαστήρια, ο Π. Χριστοδούλου παραθέτει εύστοχα τη βασική συνταγματική επιταγή του άρθρου 20 του ισχύοντος Συντάγματος λέγοντας χαρακτηριστικά «πως κάθε άνθρωπος που θεωρεί ότι προσβάλλεται κάποιο δικαίωμά του, μπορεί να ζητήσει προστασία από τα δικαστήρια και να αναπτύξει εκεί τις απόψεις του για τα δικαιώματά του ή τα συμφέροντά του».
Η αντιπαράθεση του παππού Δικαστή που λειτουργεί με τη μνήμη, και του εγγονού που λειτουργεί με την ‘σύγχρονη’ γνώση του 2075, έχει πολλά επεισόδια που με χιούμορ και επινοητικότητα σκιαγραφούν πρόσωπα και γεγονότα, και αναδεικνύουν το ταλέντο του συγγραφέα και την ιδιαιτερότητα της αφήγησής του. Είναι στ’ αλήθεια ξεχωριστό να γράφεται ένα μελλοντολογικό παιδικό μυθιστόρημα για τη δικαιοσύνη. Με αφορμή τις συναρπαστικές ιστορίες που διαδραματίζονται στις αίθουσες των δικαστηρίων, ο Πάνος Χριστοδούλου επινοεί ευτράπελες υποθέσεις, αληθοφανείς για τον αναγνώστη, αλλά και απολύτως «αληθινές» για όσους είναι εξοικειωμένοι με τις αίθουσες των δικαστηρίων. Για παράδειγμα, ο συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί σε μια υπόθεση εξαπάτησης, όπως αυτή του δικηγόρου Ισαάκ Δικολαμπίδα που υπερασπίζεται τον πελάτη του Μαλλιαρό, ο οποίος παραπλανήθηκε αγοράζοντας ένα αναποτελεσματικό προϊόν που υποσχόταν λύση κατά της φαλάκρας. Ακόμα και η υπόθεση του κλέφτη με το παρατσούκλι «Πικάσο» που είχε κατηγορηθεί και δικαστεί οχτώ φορές για κλοπή τριάντα δύο ξακουστών πινάκων ζωγραφικής και σε όλες είχε αθωωθεί λόγω αμφιβολιών και έλλειψης επαρκών αποδείξεων, έχει τη γοητεία της και την ξεκαρδιστική της πλευρά.
Το δύσκολο εγχείρημα του συγγραφέα να συνδέσει δύο κόσμους – αυτόν της νομικής επιστήμης με αυτόν της παιδικής λογοτεχνίας- που αρχικά φαντάζουν τόσο ασύμβατοι, επιτυγχάνεται απολύτως και παράλληλα με πρωτότυπο τρόπο, αφού ο Π. Χριστοδούλου έχοντας υποδειγματικά χρησιμοποιήσει την οικονομία της αφήγησης, καταλήγει σ’ ένα λαμπρό αποτέλεσμα. Ξεκινώντας την ανάγνωση του βιβλίου με την απορία «πώς να εξηγήσεις σε ένα παιδί τον πολύπλοκο και δυσνόητο κόσμο της δικαιοσύνης;», ο ενήλικος αναγνώστης εντυπωσιάζεται από την απλότητα που δίνονται οι σχετικές εξηγήσεις, οι οποίες δεν εστιάζονται μόνο στις δυσνόητες έννοιες που σχετίζονται με τις νομικές και δικονομικές διαδικασίες, αλλά προχωρούν και σε ζητήματα αξιών και αρχών που διέπουν -ή που πρέπει να διέπουν- τη δικαιοσύνη, παρέχοντας ουσιαστική πληροφόρηση στα παιδιά για θέματα που άπτονται των δικαιωμάτων τους ως πολιτών μιας οργανωμένης κοινωνίας. Εξάλλου, ο συγγραφέας με ιδιαίτερη επιτυχία –και χωρίς διδακτισμό- καταφέρνει και σε προγενέστερες δουλειές του ως συγγραφέας παιδικών βιβλίων, να προσεγγίσει κοινωνικά ζητήματα και να ευαισθητοποιήσει τα παιδιά στο πεδίο των δικαιωμάτων, του αντιρατσισμού και της ισότητας, με γλώσσα απλή και σαφή χωρίς εκζήτηση και υπερβολή.
Με βάση την παραδοχή ότι η παιδική λογοτεχνία οφείλει να ακολουθεί την εξέλιξη της κοινωνίας, να αφουγκράζεται σύγχρονα προβλήματα και να τολμά να αγγίζει ακόμα και ζητήματα που μοιάζουν ασύμβατα με τον κόσμο των παιδιών, το εν λόγω βιβλίο συνιστά ένα εγχείρημα που ακολουθεί πιστά αυτήν την παραδοχή.
Τέλος, θα ήταν παράλειψη εάν δεν αναφερθούμε στο ευφάντατο on line ηλεκτρονικό παιχνίδι «Ο μικρός δικαστής» (που συνοδεύει την έκδοση και βοηθά τα παιδιά να εμπεδώσουν διασκεδαστικά τις νομικές έννοιες που έμαθαν κατά την ανάγνωσ του ﷽﷽﷽﷽η του βιβλίου), αλλά κυρίως στην εξαιρετική εικονογράφηση του βιβλίου από τη Λίλα Καλογερή που αναπλάθει σε εικόνες πρόσωπα και περιστατικά αυτού του θαυμάσιου βιβλίου, που -εκφράζοντας μελλοντικούς φόβους- παρουσιάζει το ζοφερό σήμερα στον χώρο της δικαιοσύνης.
Στα παιδικά βιβλία πάντοτε υπάρχει ελπίδα. Αυτήν την ελπίδα αφήνει απροσδιόριστα στο τέλος ο Πάνος Χριστοδούλου στο ωραίο του βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από μικρούς και μεγάλους, γιατί, δίχως άλλο, όλοι χρειάζονται τον παραμυθά τους.
(*) Ο Νίκος Μοσχοβάκος είναι δικηγόρος και ποιητής. Η τελευταία του ποιητική συλλογή, με τίτλο «Απριλίου ξανθίσματα» κυκλοφορεί σύντομα από τις εκδόσεις «Μελάνι».
INFO
Πάνος Χριστοδούλου
Πώς έμπλεξα με τη δικαιοσύνη και άλλες άγνωστες λέξεις
Εικ. Λίλα Καλογερή
Εκδ. Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη, 2015
