του Χάρη Δ. Ραϊτσίνη(*)
Οι εορτασμοί για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 διέφεραν αρκετά από τους προηγούμενους καθώς πραγματοποιήθηκαν μέσα σε ένα τελείως διαφορετικό πλαίσιο. Η επέτειος της εκατονταετηρίδας, που σημαδεύτηκε από την ετεροχρονισμέ-νη έκδοση της ανάλυσης του Κορδάτου, συνέπεσε με την Μικρασιατική Εκστρατεία και εκείνη των 150 ετών με την επτάχρονη στρατιωτική δικτατορία.
Η διακοσιετηρίδα, που ανέδειξε επιτέλους την οθωμανική οπτική, εορτάστηκε με αρκετές (επίσημες ή ανεπίσημες) εκδηλώσεις, ιστορικές ημερίδες, επιστημονικά συνέδρια κτλ. Παράλληλα προκάλεσε μία ευπρόσδεκτη και αναμενόμενη «εκδοτική έκρηξη» αφού κυκλοφόρησαν δεκάδες βιβλία που επανεξέτασαν τις αιτίες, τα γεγονότα και τις συνέπειες της Εθνεγερσίας.
Οι Ανταμοιβές των Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης της Σωτηρούλας Βασιλείου είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έργα της συγκεκριμένης εκδοτικής παραγωγής γιατί πραγματεύεται ένα πρωτότυπο θέμα που δεν είχε απασχολήσει αρκετά τη σχετική βιβλιογραφία. Η μελέτη αυτή, που βασίζεται στη διδακτορική διατριβή της συγγραφέως, συμπληρώνει, επομένως, ένα σημαντικό ιστορικό κενό.
Η Βασιλείου αναλύει, καταρχάς, τα στρατιωτικά ζητήματα της εποχής και τους σκληρούς ανταγωνισμούς μεταξύ των ομάδων που διεκδικούσαν ηθικές ή υλικές ανταμοιβές για τη συμμετοχή στον Αγώνα. Ταυτόχρονα αναδεικνύει τη σημασία των προαγωγών, των παρασήμων και των μεταλλίων που επηρέασαν επίσης τα κινήματα και τα πραξικοπήματα του 20ου αιώνα.
Το βιβλίο δεν περιορίζεται, ωστόσο, εκεί καθώς αφορά μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα και θεσμούς που συμπλέκονται συνεχώς με το κεντρικό θέμα: την πολιτική και την πολιτειακή κατάσταση, το διπλωματικό σώμα, τις ξένες δυνάμεις, τα δημόσια οικονομικά, την δικαστική εξουσία, την εκκλησία, την τοπική αυτοδιοίκηση, τη διαμάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων, τα εξωτερικά δάνεια, τους περιφερειακούς ανταγωνισμούς, τις συγκρούσεις στρατιωτικών-πολιτικών, τους ανάπηρους της Επανάστασης, τις χήρες, τις θυγατέρες και τα ορφανά των αγωνιστών.
Παράλληλα αναδεικνύει ανάγλυφα τις πελατειακές σχέσεις της εποχής αφού περιγράφει ανθρώπους που «επιστράτευαν ευγλωττία, άθλα, πιστοποιητικά και σχέ-σεις με ισχυρούς των ημερών» προκειμένου να ζητήσουν γαίες, βαθμούς και διορι-σμούς σε υπουργεία, διοικήσεις ή προξενεία. «Οι παλαιοί επί σταυρών κρεμούσαν τους κακούργους», σημείωνε μια εφημερίδα. «Οι νέοι σήμερον κρεμούν σταυρούς επί κακούργων».
Ακόμα προσφέρει αρκετά στοιχεία για το ρόλο και τη σημασία του Τύπου, τις επιθέσεις στους εκδότες και τους δημοσιογράφους της εποχής, τις δικαστικές διώξεις εναντίον των αντικυβερνητικών εφημερίδων και την αλλαγή της πολιτικής στάσης ορισμένων εντύπων που υπαγορευόταν από τις σχέσεις τους με την εξουσία, τις υποσχέσεις της τελευταίας, τις παρασκηνιακές συναλλαγές κτλ.
Η συγγραφέας κάνει επιπλέον τους απαραίτητους διαχωρισμούς και τις αναγκαίες κατηγοριοποιήσεις που βοηθούν τον αναγνώστη να κατανοήσει τις ισορροπίες της εποχής και να αποκτήσει μια ευρεία εικόνα. Παράλληλα προσπαθεί να αποφύγει τον εθνοκεντρισμό αφού προχωρά σε ορισμένες συγκρίσεις με τις ανταμοιβές των γάλλων και των άγγλων πολεμιστών των ναπολεόντειων πολέμων.
Πάνω από όλα, ωστόσο, προσφέρει τροφή για σκέψη και προβληματισμό καθώς γεννά διάφορα ερωτήματα που αφορούν τη σχέση των πολιτών, των στρατιωτών και των αξιωματικών με το κράτος, τα κίνητρα των αγωνιστών κτλ. Πως ανταμείβεις, για παράδειγμα, έναν ήρωα; Ηθικά ή υλικά; Υπάρχουν υποχρεώσεις της πολιτείας προς εκείνους που προσφέρουν έκτακτο έργο; Ή μήπως όχι επειδή πρόκειται για ένα χρέος του υπεύθυνου και ενεργού ανθρώπου προς το κοινωνικό σύνολο;
Η προσφορά προς την πατρίδα έπρεπε να ανταμείβεται μόνο με ευγνωμοσύνη και επαίνους, σύμφωνα με μια εφημερίδα της εποχής, επειδή συνιστούσε ένα πολιτικό καθήκον. «Αειθαλή παράσημα είναι μόνο οι θυσίες, οι πληγές κι η κοινή υπόληψη», έγραφε μια άλλη. «Οι σταυροί είναι βανδαλικά λείψανα…».
(*) Χάρης Δ. Ραϊτσίνης είναι Δρ. Ιστορίας των Μ.Μ.Ε. του Α.Π.Θ.
Σωτηρούλα Βασιλείου, Οι Ανταμοιβές των Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, εκδ.Παπαδόπουλος
Βρες το εδώ
