της Μαρίζας Ντεκάστρο
Τα παιδιά διαισθάνονται τα πάντα, συγκεχυμένα, ασύνδετα, γι’ αυτό και ρωτούν ασταμάτητα για να τακτοποιήσουν απορίες και πληροφορίες στο μυαλό τους. Τις απαντήσεις τις αναλαμβάνουν συνήθως εκπαιδευτικοί, γονείς, ειδικοί. Ενίοτε και συγγραφείς, όπως ο Ολύμπιος Δαφέρμος που σήμερα είναι γονιός και στα φοιτητικά του χρόνια δεν έμεινε αδρανής απέναντι στη λαίλαπα της Χούντας. Ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου, στρατευμένος φοιτητής λόγω της αντιδικτατορικής δράσης του και κρύφτηκε μετά την εξέγερση.
Στο πολύ πρόσφατο βιβλίο του Μιλώ στα παιδιά μου για τη Χούντα και το Πολυτεχνείο, έγραψε την προσωπική του μαρτυρία από εκείνη την περίοδο ενθαρρύνοντας τους αναγνώστες να κάνουν ερωτήσεις, που η μια θα φέρει την άλλη: τι σήμαινε χούντα, ποια ήταν η πορεία προς την εξέγερση του Πολυτεχνείου, το γεγονός της εξέγερσης. Επινόησε λοιπόν ένα μεγάλο διάλογο όπου με ειλικρίνεια δίνει απαντήσεις σε φυσιολογικές απορίες αποφεύγοντας προσεκτικά τον σκόπελο της, πιθανής και καταστροφικής για τα νεανικά μυαλά, πολιτικής προπαγάνδας.
Όταν ερωτάται «Γιατί τόσο καιρό δεν μας τα είχες πει όλα αυτά;», αποκρίνεται «Γιατί δεν ήθελα να επηρεάσω τη σκέψη σας. Αν σας ενδιαφέρουν μπορείτε να ψάξετε, να διαβάσετε, να σκεφτείτε και να σχηματίσετε δική σας γνώμη». Ή στην ερώτηση «Εσείς δηλαδή είστε ήρωες;», απαντά: «Καθόλου δεν είμαστε ήρωες. Άνθρωποι είμαστε όπως όλοι… Θέλαμε τα πράγματα να γίνουν καλύτερα για όλους τους ανθρώπους… Αισθανόμασταν ότι κατακτούσαμε την αυτονομία μας, ότι διασώζαμε την αξιοπρέπεια τη δική μας και των συνανθρώπων μας…»
Εκφράζει δηλαδή αυτό που πιστεύουμε πολλοί: την ουσία της αντίστασης στη χούντα χωρίς να χρωματίζει τις απαντήσεις του με συγκεκριμένη κομματική τοποθέτηση.
Προβάλλει μόνο αξίες και ιδανικά! Ξαναζεί τα γεγονότα που εξιστορεί γνωρίζοντας πως η δράση του εκείνων των χρόνων, αυτά που έζησε και ένιωσε, ανήκουν πλέον στην ιστορία και έτσι τα αντιλαμβάνονται οι νεαροί αναγνώστες.
Το βιβλίο του Δαφέρμου είναι μια μαρτυρία ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλες και είναι πολύτιμο επειδή δίνει πρόσωπο στην Ιστορία φέρνοντάς τη κοντά στις νεότερες γενιές. Είναι παράλληλα βιβλίο γνώσεων. Αναφέρεται σε γεγονότα (καταπίεση και καταστολή, πράξεις αντίστασης, αντιστασιακές οργανώσεις πολιτών, οργάνωση του φοιτητικού κινήματος, πραξικόπημα στην Κύπρο, κ.ά.) και εξηγεί με απλά λόγια έννοιες χρήσιμες (χούντα, πραξικόπημα, λογοκρισία, κ.ά.) ώστε να γίνουν πλήρως κατανοητά τα λεγόμενά του. Επιπλέον παρουσιάζει την ατμόσφαιρα- υπόγεια ενημέρωση, εφημερίδες, ξένοι σταθμοί, μουσική, σχολείο, και πολλά ακόμα που φωτίζουν την εποχή, μακρινή για τα σημερινά παιδιά, ακόμα ζωντανή για όσους την έζησαν.
Ο διάλογος που επέλεξε ως φόρμα είναι δοκιμασμένος και αποδοτικός ως προς τον σκοπό του γιατί είναι άμεσος. Είναι ο τρόπος με τον οποίο έγραψαν, απευθυνόμενοι σε παιδιά και νέους, σημαντικοί πολιτικοί επιστήμονες, κοινωνιολόγοι, φιλόσοφοι, ιστορικοί. Ενδεικτικά αναφέρω τους Ανέτ Βιβιορκά, Φερνάντο Σαβατέρ, Ανρί Βεμπέρ, Μαρκ Φερρώ, Ζαν-Ντιντιέ Βενσάν, Ζερόμ Κλεμάν, οι οποίοι πραγματεύονται θέματα όπως το Άουσβιτς, την Ιστορία του 20ου αιώνα, την Αριστερά, την Πολιτική και τη Δημοκρατία, την Ηθική και την Ελευθερία, το Σεξ, τον Πολιτισμό, τον Έρωτα… (Βιβλία τους στις εκδ. Πόλις, Μεταίχμιο, Πατάκης, Πολύτροπον).
[Ανάμεσα στα διαβάσματα των ημερών, έπιασα το Μεγάλες συζητήσεις με μικρά παιδιά της Δρ. Lauren Starnes, παιδαγωγού προσχολικής ηλικίας η οποία ειδικεύεται στην παιδική ανάπτυξη και την κοινωνική και συναισθηματική μάθηση. Στο έργο της παρουσιάζει λεπτομερειακά μια μέθοδο ώστε να προετοιμαστούν οι ενήλικοι να συζητήσουν με επάρκεια τα ιδιαίτερα δύσκολα ερωτήματα που θέτει η σύνθετη πραγματικότητα που βιώνουμε άπαντες, παίρνοντας υπόψη της τα χαρακτηριστικά της ηλικίας των παιδιών που αποτελούν τους συνομιλητές της.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου η συγγραφέας δίνει απαραίτητες πληροφορίες για το πώς να διεξάγονται ατομικές συζητήσεις με παιδιά, στη σχολική τάξη ή μεταξύ ενηλίκων, πώς να διαχειριστούν οι ενήλικοι συνομιλητές παιδικές αντιδράσεις, πώς να συνεχιστεί η συζήτηση. Στο δεύτερο μέρος εξειδικεύει τη μέθοδό της με προτάσεις επεξεργασίας σε ενότητες- Οικογενειακά θέματα, Θέματα για την ασθένεια και τον θάνατο, Κοινωνικά θέματα, Θέματα καταστροφών, αναταραχών και βίας, παραθέτοντας ζωντανά και πολύ συνηθισμένα παραδείγματα ερωτήσεων ανησυχίας και φόβου, και προτείνει μια μέθοδο διαχείρισής τους για το πριν, το κατά τη διάρκεια και το μετά της συζήτησης.
Αποφάσισα να συνδέσω αυτά τα δύο τόσο διαφορετικά βιβλία (απευθύνονται σε διαφορετικό κοινό και έχουν άλλη δομή και φυσιογνωμία- για παιδιά του Δαφέρμου, για ενηλίκους της Starnes) όχι μόνο επειδή κάποια από τα περιεχόμενά τους τέμνονται, ειδικά στα θέματα της βίας και των κοινωνικών αναταραχών. Τα συνδέω γιατί είναι κοινός ο τρόπος με τον οποίο θέτουν και διαχειρίζονται τα ζητήματα που απασχολούν παιδιά και νέους.
Το διατυπώνει σαφέστατα η παιδαγωγός Δρ. Starnes, λέγοντας ότι …για να επιβιώσουν οι ανθρώπινες σχέσεις χρειάζονται δύο συστατικά: επικοινωνία και εμπιστοσύνη… ειλικρινείς απαντήσεις… Για τα πάντα προσθέτω, είτε οι ερωτήσεις μαρτυρούν φόβο, ανασφάλεια, απορίες, ανησυχίες, περιέργεια ή οποιοδήποτε άλλο ζήτημα.]
*****
Ο Δαφέρμος εξιστορεί τα γεγονότα που οδήγησαν στον Νοέμβρη. Η Αλεξάνδρα Μητσιάλη βασίστηκε σ’ αυτό τον καμβά και έγραψε, στο νεανικό μυθιστόρημα Οι μέρες που δακρύζουν, την ιστορία ενός νεανικού έρωτα και νεανικών αναζητήσεων με φόντο τη χούντα, την καθημερινότητα καχυποψίας και φόβου, τα πολιτικά δρώμενα και τα πεπραγμένα των δημόσιων προσώπων- χουντικών και αντιστασιακών.
Κάθε πτυχή του ταραγμένου Νοέμβρη ντύθηκε με ενήλικες και νεανικές σκέψεις, αγωνίες, συναισθήματα. Οι νέοι του ‘73 θα αναγνωρίσουν κομμάτια του τότε εαυτού τους στο μυθιστόρημα: στους ανώνυμους φοιτητές, στις οικογένειες, στη φανταστική Μυρσίνη, φοιτήτρια της αρχιτεκτονικής, στο αμόρε της τον στρατευμένο φοιτητή Κώστα, στις φίλες της και τις παρέες, στον τελειόφοιτο αδελφό και τους συμμαθητές του στο φροντιστήριο και το σχολείο, στα δευτερεύοντα πρόσωπα. Τα αμπέχονα από το Μοναστηράκι, τα ακούσματα των πειρατικών ραδιοσταθμών και τα τραγούδια που έπαιζε ο σταθμός της αμερικάνικης βάσης, τα λογοκριμένα βιβλία. Η αναζήτηση του «απαγορευμένου» ήταν καθημερινότητα!
Κάποιοι θα διαβάσουν αποσπάσματα από γραπτά τους, τα οποία έδωσαν φωνή σε πρόσωπα του μυθιστορήματος. Η συγγραφέας τα ενέταξε στο βιβλίο ως διακριτικές μαρτυρίες, και καθόλου για λόγους αληθοφάνειας. Σημειώνει στο επίμετρο …είναι πολύ χαρακτηριστικές του πνεύματος και των γεγονότων τις μέρες της εξέγερσης αλλά και του τρόπου που τα γεγονότα επηρέασαν τις ζωές πολλών από αυτούς και αυτές που τα έζησαν (εδώ συναντάμε και τον Ολύμπιο Δαφέρμο ανάμεσα τους).
Μεγάλος συμπρωταγωνιστής είναι βεβαίως η Αθήνα, οι δρόμοι και τα κτήρια. Ο χάρτης στις πρώτες σελίδες του βιβλίου προσκαλεί τους αναγνώστες να περπατήσουν στη σκηνή των γεγονότων του Πολυτεχνείου, να καταλάβουν τις αποστάσεις, τις κινήσεις ένθεν και ένθεν, να δουν πώς ήταν η πόλη το ’73.
Μέρες που είναι, ο Ολύμπιος Δαφέρμος και η Αλεξάνδρα Μητσιάλη προσφέρουν στο νεανικό αναγνωστικό κοινό καθένας από το πόστο του δυο σημαντικά βιβλία!
Ελπίζω, ότι οι νεότεροι θα νιώσουν μέσα από την εξιστόρηση και τη λογοτεχνική γραφή την ένταση που έζησαν οι σημερινοί παππούδες πενήντα χρόνια πριν. Γιατί σαν μυθιστόρημα ήταν οι μέρες του Πολυτεχνείου!
*****
Νεανικά μυθιστορήματα με φόντο την επταετία της χούντας και το Πολυτεχνείο προτείνω τα τρία, κλασικά πλέον: Μαρούλα Κλιάφα, Οι πελαργοί θα ξανάρθουν, (εκδ. Κέδρος, 2019), Μάνος Κοντολέων, Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι (εκδ. Πατάκη, 2018), Ζωρζ Σαρρή, Τα γενέθλια (εκδ. Πατάκη, 2012). Επίσης το Όνειρο δεύτερο. Η εξέγερση (εκδ. Πατάκη, 2022) του νεότερου Γιώργου Χατζόπουλου. Ταπεινά προτείνω και το 2651 ημέρες δικτατορίας (εκδ. Μεταίχμιο, 2018), δικό μου βιβλίο γνώσεων/μαρτυρία.
Ανάμεσα στα εικονογραφημένα βιβλία, τα οποία κάνουν θραύση στα νηπιαγωγεία και τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, δεν βρήκα κάποιο άξιο λόγου και άρα δεν συστήνω κανένα!
INFO
Ολύμπιος Δαφέρμος,Μιλώ στα παιδιά μου για τη Χούντα και το Πολυτεχνείο., εκδ. Τόπος, 2023.
Αλεξάνδρα Μητσιάλη, Οι μέρες που δακρύζουν,Εκδ. Πατάκη, 2023.
και τίτλοι γενικά για την δικτατορία...
Μαρούλα Κλιάφα, Οι πελαργοί θα ξανάρθουν, (εκδ. Κέδρος, 2019), Μάνος Κοντολέων, Ο Φωκίων δεν ήταν ελάφι (εκδ. Πατάκη, 2018), Ζωρζ Σαρρή, Τα γενέθλια (εκδ. Πατάκη, 2012). Γιώργος Χατζόπουλος Όνειρο δεύτερο. Η εξέγερση (εκδ. Πατάκη, 2022). Μαρίζα Ντεκάστρο 2651 ημέρες δικτατορίας (εκδ. Μεταίχμιο, 2018)
