Της Νίκης Κώτσιου.
Άνθρωποι σε διαρκή κίνηση και επαγρύπνηση είναι οι πρωταγωνιστές στο Παλάτι του Φεγγαριού(1989) του Πολ Όστερ( σε ρέουσα μετάφραση της Σταυρούλας Αργυροπούλου από το Μεταίχμιο). Ανειρήνευτοι, ατίθασοι, τυχοδιώκτες πάνω απ όλα μετακινούνται αδιάκοπα μέσα στο χώρο γράφοντας με την περιπετειώδη ζωή τους μια ολοδική τους προσωπική ιστορία. Ο νεαρός Μάρκο Στάνλεϋ Φογκ, αγνώστου πατρός αλλά με ένα όνομα βαρύ από συνειρμούς και συμβολισμούς, οδηγείται κατά τύχη στις οικογενειακές του ρίζες εντοπίζοντας πρώτα τον παππού του και στη συνέχεια τον πατέρα του. Όπως και η Επινόηση της Μοναξιάς, έτσι και το Παλάτι του Φεγγαριού είναι ένα ακόμη βιβλίο γενεαλογίας, που διερευνά διεξοδικά τη σχέση πατέρων και γιων μέσα στο χρόνο. Όμως εδώ η έρευνα πηγαίνει πολύ πίσω καθώς καταπιάνεται με ένα κομμάτι από την ιστορία των πατέρων του ίδιου του αμερικάνικου έθνους, την εποχή που προσπαθούσαν να δαμάσουν την άγρια ακόμη τότε δύση. Ο βασικός κορμός είναι η ιστορία του νεαρού Μάρκο, που αναλαμβάνει το ρόλο του πρωτοπρόσωπου αφηγητή και συγχρόνως αναδεικνύεται στον κατεξοχήν πρωταγωνιστή. Στη συνέχεια, η ιστορία του Μάρκο, που εκτυλίσσεται στη δεκαετία του 1960, πλαισιώνει κι έρχεται να συμπεριλάβει τις συμπυκνωμένες ιστορίες δυο ακόμη κεντρικών προσώπων και πολλών περιφερειακών.
Μετά το θάνατο της άγαμης μητέρας του, ο Μάρκο μεγαλώνει με τη φροντίδα του θείου του Βίκτορ, ενός καλόβολου κλαρινετίστα που βγάζει τα προς το ζην συμμετέχοντας σε μικρά περιοδεύοντα μουσικά συγκροτήματα με ονόματα εμπνευσμένα από το φεγγάρι. Η αφήγηση του Μάρκο αρχίζει «τη χρονιά που οι άνθρωποι πάτησαν στο φεγγάρι». Και το δωμάτιο του Μάρκο βλέπει σε μια μεγάλη φωτεινή επιγραφή κινέζικου εστιατορίου, που λέγεται Παλάτι του Φεγγαριού. Επίσης, στο Μάρκο θα λάχει ένα τυχερό μπισκότο με τη μυστηριώδη συνοδευτική σημείωση ότι «το φεγγάρι είναι το μέλλον». Το φεγγάρι επανέρχεται συχνά ως σύμβολο και σημαίνουσα παρουσία παραπέμποντας στην έννοια της επαναληπτικότητας, της αέναης διάρκειας αλλά και του χρόνου που περνά και φεύγει επιφέροντας κρίσιμες και καθοριστικές αλλαγές. Ωστόσο, όταν ο θείος Βίκτορ πεθαίνει, ο Μάρκο αποτυγχάνει οικτρά στην προσπάθειά του να τα βγάλει πέρα μόνος και καταλήγει άστεγος και άνεργος. Περνάει ένα διάστημα ζώντας σε ημιάγρια κατάσταση στο πάρκο ζητιανεύοντας και αναζητώντας τροφή στα σκουπίδια, μέχρι που τον ανακαλύπτουν δυο φίλοι του και τον σώζουν.
Μετά απ’ αυτό, ο Μάρκο συνέρχεται και βρίσκει δουλειά ως γραμματέας ενός εκκεντρικού ανάπηρου γέροντα, που, προτού πεθάνει, του διηγείται τη θυελλώδη ζωή του κάνοντας συγκλονιστικές αποκαλύψεις. Ο γέροντας έχει ζήσει μια διπλή ζωή ως Τζούλιαν Μπάρμπερ και ως Τόμας Έφινγκ και ξετυλίγει με καταιγιστικό ρυθμό τα απίστευτα γεγονότα που τον οδήγησαν στην επιβεβλημένη πλαστοπροσωπία. Η αφήγησή του αναπλάθει τις περιπέτειές του στον κόσμο της άγριας ακόμη δύσης και μοιάζει με συναρπαστικό γουέστερν, που ξεδιπλώνεται σύμφωνα με όλους τους κανόνες και τις συμβάσεις του είδους περιέχοντας σε σωστές δόσεις όλα τα απαραίτητα συστατικά, όπως παρανόμους, κυνηγητό, πυροβολισμούς, ινδιάνους, κρυμμένο θησαυρό.
Το ταξίδι και οι περιηγήσεις του Μπάρμπερ-Έφινγκ είναι μια αδιάκοπη πορεία όλο και πιο δυτικά σε αναζήτηση ενός άπιαστου καλλιτεχνικού οράματος και μιας βαθύτερης προσωπικής αλήθειας. Κομβικής σημασίας στην αφήγηση του αινιγματικού γέροντα είναι το υποβλητικό «Φεγγαρόφωτο», ένα ζωγραφικό έργο σπάνιας έντασης και ομορφιάς, που φαίνεται να συμπυκνώνει με τρόπο εμβληματικό τις αισθητικές αλλά και ηθικές αξίες του Έφινγκ. Η δύσκολη κι επίπονη πορεία στα δυτικά με τα επώδυνα ηθικά και υπαρξιακά διλήμματα αποδίδεται σαν μια μυητική δοκιμασία ενδοσκόπησης και υπέρβασης, ένα ταξίδι στα μύχια του εαυτού και της αυτοσυνείδησης με την πιο απρόσμενη έκβαση. Η μυθική άγρια δύση των πιονέρων, ένας τόπος μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, είναι συγχρόνως απροσπέλαστο σύνορο αλλά και Γη της Επαγγελίας για όσους τολμηρούς αποφασίσουν να τη διασχίσουν και να τη δαμάσουν. Ανάλογα με την εκάστοτε συγκυρία, το τίμημα μπορεί να ποικίλλει από περίπτωση σε περίπτωση. Άλλοι καλούνται να πληρώσουν με τη ζωή τους, άλλοι ανταμείβονται με μια εκστατική εμπειρία επιτυχίας και αναγέννησης μαζί με άφθονο πλούτο, όπως συνέβη με τον Έφινγκ.
Προκειμένου να επιβιώσει μέσα στην έρημο της Γιούτα, ο Έφινγκ διαμένει αναγκαστικά για ένα διάστημα σε μια σπηλιά, όπου προηγουμένως διαβιούσε ένας ερημίτης. Αλλά και ο ίδιος ο Μάρκο, την εποχή που ήταν άστεγος είχε βρει προσωρινό καταφύγιο σε ένα είδος σπηλιάς μέσα στο Σέντραλ Πάρκ. Αυτοί οι περίκλειστοι, απομονωμένοι χώροι μακριά από το βουητό της καθημερινότητας έχουν μια ιδιαίτερη σημασία στο έργο του Όστερ σηματοδοτώντας τις συνθήκες απομόνωσης και μοναξιάς, που εξασφαλίζουν στο δημιουργικό άτομο ένα είδος φώτισης και πνευματικής ανάτασης αποκαλυψιακών διαστάσεων. Η σπηλιά είναι μια παραλλαγή του περίφημου «κλειδωμένου δωμάτιου» από την Τριλογία της Νέας Υόρκης, που, χάρη στο σκοτάδι, την ησυχία και την περίσκεψη, οδηγεί σε μια ανώτερη μορφή αυτογνωσίας και αυτοσυνείδησης ανοίγοντας το δρόμο για μεγάλες τομές και ανατροπές. Στην Επινόηση της Μοναξιάς, το δωμάτιο μετατοπίζεται και τοποθετείται στην κοιλιά του βιβλικού κήτους που κατάπιε τον Ιωνά. Το σκοτάδι και η περισυλλογή μακριά από τους περισπασμούς της καθημερινότητας εγκυμονούν τη δημιουργία και τη φώτιση. Μετά από τη θητεία σ’ αυτόν τον προστατευμένο χώρο, ο «έγκλειστος» μπορεί να ξαναβγεί στον κόσμο και να εξελίξει τον εαυτό του απελευθερωμένος από αυταπάτες.
Η εγκατάλειψη της κανονικότητας και ο πειραματισμός με το περιθώριο είναι ένα ακόμη μοτίβο που απαντά συχνά στα μυθιστορήματα του Όστερ. Οι ήρωές του καλούνται κάποια στιγμή να ζήσουν ανέστιοι και παρατημένοι στις παρυφές μιας εχθρικής συνήθως πόλης, που θέλει να τους αποβάλλει από το σώμα της. Αναγκάζονται, λοιπόν, να διάγουν ένα βίο πλάνητα και άσκοπο αναζητώντας το νόημα μέσα στην επανάληψη μάταιων και ανώφελων διαδρομών. Είναι γνωστή η εμμονή του Όστερ με τον πρωταγωνιστή από την Πείνα του Χάμσουν. Ο Μάρκο μοιάζει ενίοτε να αντιγράφει τις συνήθειες και τις πρακτικές του περίεργου εκείνου νεαρού από τη Χριστιανία, που έπρεπε, μέσα στις πιο εξευτελιστικές συνθήκες, να αναμετρηθεί με την απόλυτη φτώχεια και την πλήρη στέρηση διατηρώντας την αξιοπρέπειά του. Το τέλος της περιπέτειας σηματοδοτεί την ψυχοσυναισθηματική ωρίμανση του Μάρκο και την επανένταξή του στην κανονικότητα, από την οποία είχε παρεκκλίνει με τρόπο τραυματικό. Η επεισοδιακή γνωριμία με τον παππού και τον μέχρι τότε άγνωστο πατέρα τον τοποθετούν σε μία άλλη προοπτική εγκαινιάζοντας καινούριους τρόπους θεώρησης του κόσμου, της τέχνης αλλά και της ίδιας της ζωής.
info: Πολ Όστερ : Το παλάτι του Φεγγαριού, μτφρ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, σελ. 416, εκδ. Μεταίχμιο,2016
