της Μαρίας Τσάτσου
Στερεότητα είναι ίσως η κυρίαρχη αίσθηση που αποκομίζει κανείς από τις “Φαιδριάδες, Τροπές του έρωτα” του Θεοδωρή Σαμαρά. Σπονδυλωτό κείμενο με εναλλασσόμενο τον πεζό και τον ποιητικό λόγο: επιστολές, ταξιδιωτικές εντυπώσεις που δίνουν αφορμή σε αναφορές στην αρχαία Ελληνική γραμματεία και στην Βυζαντινή, τοπογραφικά, ποιήματα, αποσπάσματα από την Καινή Διαθήκη, Επιστολές του Αποστόλου Παύλου, ύμνοι, ανάλυση ποιημάτων, πληθώρα υποσημειώσεων παιδευτικού και εγκυκλοπαιδικού περιεχομένου. Η απαρίθμηση όμως αυτή δεν συνεπάγεται απαραιτήτως στερεότητα. Η συνέχουσα ύλη, το υλικό που χαρίζει στερεότητα σε αυτήν την ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική είναι η θρησκευτική πίστη, η πίστη στην Ορθοδοξία και την στενή σχέση που έχει με την Αρχαία Ελλάδα.
Η Χριστιανική θρησκευτική πίστη του Θοδωρή Σαμαρά έχει σεμνότητα και απλότητα. Ο συγγραφέας είναι ένα έκθαμβο παιδί συντονισμένο με το θαύμα της Δημιουργίας. Αυτόν τον συντονισμό του προσπαθεί να αποδώσει με τις λέξεις. Λέξεις από πολλά διαφορετικά πεδία και εποχές. Τον βοηθάνε σε αυτό οι τεράστιες γνώσεις και η μνήμη του, καθώς και το ισχυρό του ταλέντο και η διεισδυτικότητά του. Στα μάτια του ζωντανεύουν τα πάντα. Αποκτούν όνομα και στίγμα πάνω στη γη. Με τον τρόπο του ο Θοδωρής Σαμαράς είναι μεγάλος ταξιδευτής. Μπορεί να μην ταξιδεύει ανάμεσα στις ηπείρους, αλλά ταξιδεύει εις βάθος στον τόπο που τον γέννησε μέσα από τον χρόνο και την γλώσσα. Μ’ έναν τρόπο ρομαντικό, λυρικό, τρυφερό, χωρίς την άσαρκη λόγια αρχαιοπληξία των παθιασμένων νεοελληνομανών. Χωρίς μπουρζουάδικους ευπρεπισμούς, με μια ερωτολογία ωμά ειλικρινή, απογυμνωμένη, ενδοσκοπική αλλά και βουαγιερίστικη. Περίπλοκα μπαρόκ συμπλέγματα στην οροφή, αρχαία ανάγλυφα στο αίθριο, βαριές βυζαντινές ενδυμασίες στις προθήκες, αποτσίγαρα από ερωτόληπτους στρατιώτες στα ρείθρα των δρόμων όλα συμποσιάζονται. Ύμνοι παντού. Άγιοι ή όσιοι παραστέκονται. Υλικό για πολλές θεατρικές παραστάσεις, νουβέλες, μυθιστορήματα. Συγκεντρωμένα όλα εδώ: ένα δείπνο πνευματικό και σαρκικό μαζί για connaisseurs, για cordons bleus των συσχετισμών, μέσα στην περίπλοκη αυτή αλλά και ενιαία λογοτεχνική σύνθεση:
- ii. Φυλή
Το φοβούνται το «εγώ». Το φοβούνται.
Νομίζουν πως θα τους καταρρακώσει,
θα τους κατακυριεύσει σαν κι εγώ δεν ξέρω τι.
Το φοβούνται σαν τον διάολο, το μάτι και το δάχτυλο.
Κύριος οίδε…
Επήρα την απόφαση να κατοπτεύσω τον γκρεμνό
και ιδού, κρεμάστηκα από μιάν αραποσυκιά
και ιδού κάτω οβλέπω τα αλμυρά της θαλάσσης
κύματα και δάσος κέδρων
ού η ακμή στον ορίζοντα!
Ίδωμεν! Ότι ξηρά ο θάνατος. (σ. 173)
Ή:
Το Μπέλλες
Αρχαία Δόβηρος
Σεπτέμβρης μήνας
το Μπέλλες καταπράσινο
ευωδιαστό. Οι ψηλές μόνον
κορφές είν’ γυμνές, ψηλά
κατά τα δύο χιλιάδες μέτρα (σ. 115)
Κι είναι τόσον ωραία.
Δυο εδώ, δυο εκεί συννεφάκια μικρά
μικρά και λευκά μπουμπουκάκια το σημαδεύουνε.
Κι είναι τόσον ωραία.
Μα από πάνω ο ουρανός είν’ βαριά
βαριά συννεφιασμένος
κι εγώ ανάσκελα από κάτω.
Μπέλλες, Σεπτέμβριος 1996
Μέσα στην πτωχευμένη, κλινικώς νεκρή χώρα, ο Θοδωρής Σαμαράς προσφέρει ένα εγκόλπιο άδολης ελπίδας, σχεδόν χαράς. Όλα όσα προσφέρει στους αναγνώστες του, οι γνώσεις, οι εξάρσεις, οι συσχετισμοί, κόντρα στον χρόνο και τον χώρο, θα μπορούσαν να αναπτυχθούν σε όλα σχεδόν τα είδη του λόγου και να δώσουν αξιόλογους καρπούς. Αγγέλματα αισιοδοξίας μιας ερωτικής και πνευματικής προσμονής που προσβλέπει σε κάτι πέραν της γεωγραφικής και ιστορικής καταγραφής, ίσως στην ολοκλήρωση. Ως μια γόνιμη περιήγηση, φυτώριο μελλοντικής δημιουργίας, έξω από τα δεσμά της νεορθοδοξίας και της νεοελληνομανίας που πλήττουν την χώρα, προς ένα μέλλον πολυσήμαντο, ευρύ, πλούσιο, αν και ίσως ακόμη άδηλο, οι “Φαιδριάδες” θα μπορούσαν να αποκτήσουν το νόημά τους, να γίνουν μαγνήτης, πόλος έλξεως. Σύμβολο σύγχρονο, φαιδρό, με παγκοσμιότητα. Να ταξιδέψουν πολύ, μα πολύ μακριά.
(*) Η Μαρία Τσάτσου είναι Ποιήτρια – Δημοσιογράφος
Θεοδωρής Σαμαρά, Φαιδριάδες,Το Ροδακιό, (2017)
Βρες το εδώ