της Μαρίζας Ντεκάστρο
Δυο εισαγωγικές παρατηρήσεις: Την τελευταία διετία άνοιξε διεθνώς η συζήτηση και οι διαξιφισμοί για τη «μεταγλώττιση» κλασικών λογοτεχνικών έργων, την απάλειψη χαρακτηρισμών που θεωρούνται προσβλητικοί (π.χ. νέγρος), διορθώθηκαν εκφράσεις και τίτλοι άλλαξαν ώστε να γίνουν συμβατοί με μια νεφελώδη πολιτική ορθότητα. Υποφέρει ο Ρόαλντ Νταλ, η Άγκαθα Κρίστι, μέχρι και ο Σαίξπηρ για τη Δωδέκατη νύχτα! Και αναρωτιέμαι λοιπόν τι θα κάνουν οι Γάλλοι με τον βωμολόχο Περγκώ του Πολέμου των κουμπιών και οι Βέλγοι με τον αποικιοκράτη ρατσιστή Τεν Τεν…
Η δεύτερη παρατήρηση αφορά την ολοένα και μεγαλύτερη επέμβαση των γονιών στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Οι γονείς έγιναν εξπέρ στη διδακτική και στα περιεχόμενα του σχολικού curriculum! Διαφωνούν, ζητούν, ενοχλούν. Συμβαίνει και στην Ελλάδα, όπως δηλώνουν οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι, φαντάζομαι, δεν ενδίδουν στις πιέσεις και κάνουν τη δουλειά τους.
Περνάω στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού και ομολογουμένως αυτά που συμβαίνουν στις ΗΠΑ είναι πολύ πιο προχωρημένα!
Οι μεσαιωνικών αντιλήψεων Moms for Liberty, καθώς και σύλλογοι γονέων ανάλογων απόψεων, ξεσπαθώνουν τα τελευταία χρόνια εναντίον παντός είδους βιβλίων, εκδοτών, βιβλιοθηκών και εκπαιδευτικών. Εν ολίγοις, δεν εμπιστεύονται τις βιβλιοθήκες και κανέναν άλλο πέρα από τα δικά τους πιστεύω και απαιτούν την απόσυρση βιβλίων εμπλέκοντας και τα πολιτειακά δικαστήρια που με τις αποφάσεις τους επιβάλουν λογοκρισία. Συμβαίνει στο Κολοράντο, το Οχάιο, την Αϊόβα, το Γουισκόνσιν, το Τέξας, τη Φλόριντα, την Ιντιάνα, Βιρτζίνια και αλλού.
Σκοπός τους είναι η «προστασία των ανηλίκων», κυρίως από την ΛΟΑΤΚΙ+ και την Queer κουλτούρα, ενοχλούνται με την καταγγελία του ρατσισμού από την ανάποδη, τις διεκδικήσεις των γυναικών και των μαύρων, τα θέματα φύλου. Με δυο λόγια, κάθε βιβλίο το οποίο μιλάει για κοινωνικά φαινόμενα είναι επικίνδυνο. Υπέρμαχοι του συντηρητισμού, προβάλουν τα συνταγματικά κατοχυρωμένα ατομικά δικαιώματα του πολίτη και την ελευθερία της γνώμης, όμως κομμένα και ραμμένα στα μέτρα τους. Ιδρύθηκαν επίσης ο φορέας Save our schools και το Bookslook οι οποίοι εξέδωσαν έναν οδηγό αξιολόγησης των βιβλίων- ποιος επιτρέπεται να διαβάζει τι!
Ενδεικτικά μερικοί τίτλοι που απευθύνονται σε ενηλίκους/νεαρούς ενηλίκους οι οποίοι εξοβελίστηκαν από τις αμερικανικές σχολικές βιβλιοθήκες και τα γυμνάσια/λύκεια λόγω του περιεχομένου τους. Προς τιμή μας, κυκλοφορούν και μπαίνουν στις βιβλιοθήκες στην Ελλάδα και τις ευρωπαϊκές χώρες!
- Τόνι Μόρισσον: Αγαπημένη (Παπαδοπουλος, 2019)- δουλεία, φυλετική βία.
- Τζόναθαν Σάφραν Φόερ: Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά (Κέδρος, 2018) – τραύμα, θάνατος, θλίψη μετά το 9/11.
- Μάργκαρετ Άτγουντ: Η ιστορία της θεραπαινίδας, (Ψυχογιός, 2018)- δυστοπικό περιβάλλον πατριαρχίας, θεοκρατίας και ολοκληρωτισμού.
- Τζέι Άσερ: Τα 13 γιατί- αυτοκτονία, βιασμός, ναρκωτικά, αλκοόλ (Πατάκης, 2013).
- J. Rowlings, σειρά Χάρι Πότερ (Ψυχογιός, 1988-)- μαγεία, ανάρμοστα μέσα για την επιτυχία του σκοπού.
- Αρτ Σπίγκελμαν, Μάους (ZOOBOOS, 2003)- εικόνα γυμνής γυναίκας, προκλητικό λεξιλόγιο.
- J. R. Palacio, Το λευκό πουλί -graphic novel (Παπαδόπουλος, 2022)- εφηβικός έρωτας.
- Sid Jacobson /Ernie Colon, Ένα κόμικ-βιογραφία της Άννας Φρανκ (Πατάκης, 2017)- ανορθόδοξος ερωτισμός (σ. 65, ελλ. εκδ.).
- Στο Ημερολόγιο Graphic Diary των Άρι Φόλμαν / Νταβίντ Πολόνσκυ τους ξέφυγε η καταχώρηση της 24ης Μαρτίου 1944 όπου η ΑΦ περιγράφει τα γεννητικά όργανα (σ. 122, ελλ. εκδ.)
- Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, Λολίτα (Πατάκης, 2012)- παιδοφιλία, σεξ.
Ανάμεσα στα εκατοντάδες απαγορευμένα παιδικά εικονογραφημένα:
- J.J. Austrian, Σκουλήκι αγαπάει σκουλήκι (Κλειδάριθμος, 2020)- ΛΟΑΤΚΙ+
- Mary Hoffman/Ros Asquith, Το πιο μεγάλο βιβλίο για τις οικογένειες (Ίκαρος, 2016)- μορφές οικογένειας ( ακούστηκαν και εδώ διάφορα, όμως κόπασαν γρήγορα).
- Μώρις Σέντακ, Στη χώρα των τεράτων (Παπαδόπουλος, 2023)- υπερφυσικό, ο ήρωας τιμωρείται να μη φάει βραδινό φαγητό!
- Σελ Σίλβερσταϊν, Το δέντρο που έδινε (Διόπτρα, 2023- εγωισμός, σεξισμός.
- Σεμπέ-Γκοσινύ, Αστερίξ– το μαγικό φίλτρο = ναρκωτικό.
- Λιούις Κάρρολλ, Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων- το υγρό που πίνει η Αλίκη και γίνεται μικρή = ναρκωτικό.
- Ρόαλντ Νταλ, Ο Τζίμυ και το γιγαντοροδάκινο (Ψυχογιός)- αναφέρονται καπνός και ουίσκι, ενώ μια αράχνη που γλύφει τα χείλια της προδίδει ερωτισμό!
- Τάυλερ Φέντερ, Όλα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω (Πουά, 2023)- γυμνισμός, ταυτότητες.
Δεν γλίτωσε ούτε ο κλασικός ελέφαντας Μπαμπάρ του Ζαν ντε Μπρυνόφ- δολοφονία…
Παραμύθια
Σύμφωνα με τις αρχές της «επιτρεπτής καθαρότητας», τα κλασικά παραμύθια των Γκριμ και Άντερσεν θα έπρεπε να εξαφανιστούν από τα ράφια. Αποσύρθηκαν:
- Χάνσελ και Γκρέτελ- ανθρωποφαγία.
- Τα τρία γουρουνάκια– ενοχλούν τους μουσουλμάνους
- Κοκκινοσκουφίτσα– παραβατικό παιδί, μεταφέρει κρασί στο καλάθι της= αλκοολισμός.
Υποθέτω ότι θα συμπεριληφθούν, αν δεν έχει γίνει ακόμα, ο Κυανοπώγωνας του Περρώ που ωθεί στη δολοφονία , Η Χιονάτη και η Σταχτοπούτα λόγω της κακής μητριάς, Το ασχημόπαπο που δέχεται μπούλινγκ, κι ένα σωρό άλλα.
Είναι προφανές ότι, όσο χαριτωμένα έως ανόητα είναι τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι θεματοφύλακες της ορθότητας, βρίσκουμε συνεχώς μπροστά μας αυτά τα φαινόμενα. Το ζήτημα λοιπόν είναι πώς θα τα διαχειριστούμε χωρίς να τα αποκρύψουμε. Είναι επίσης γεγονός ότι τα παιδιά και οι έφηβοι εκ των πραγμάτων δε ζουν στη γυάλα. Δέχονται ερεθίσματα, προβληματίζονται ή και προσωρινά παρασύρονται και άρα θα τους έκανε μεγάλο καλό να συζητήσουν υπεύθυνα βιβλία είναι ένα από τα μέσα.
Στην Ελλάδα η λογοκρισία βιβλίων αφορούσε ως επί το πλείστον την ιδεολογία των κρατούντων, όπως συνέβη κατά τις περιόδους των δικτατοριών- Μεταξάς, Χούντα- αλλά και αργότερα σε ορισμένες περιπτώσεις μετά τη Μεταπολίτευση (πιο πρόσφατη η απόσυρση το σχολικό έτος 2007-2008 του εγχειριδίου Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια, Ιστορία της ΣΤ δημοτικού, της Μαρίας Ρεπούση και των συνεργατών της).
Η λογοκρισία των δικτατοριών είχε στόχο κάθε σοβιετικό, σοβιετόφιλο, μαρξιστή, συγγραφέα, ποιητή, δοκιμιογράφο, φιλόσοφο, υποστηρικτή των δικαιωμάτων και της ελευθερίας ή ελευθεριάζοντα παραβάτη των χρηστών ηθών, αρχαίο ή νεότερο που έβαζε λόγια στους αναγνώστες του.
Έτσι απαγορεύτηκαν το Καπλάνι στη βιτρίνα της Ζέη, ο Επιτάφιος του Περικλέους, η Αντιγόνη του Σοφοκλή, τα Καλιαρντά του Πετρόπουλου, βιβλία των Δελμούζου, Μίλλερ, Φρόιντ, Μπρεχτ, Μαρξ, Ένγκελς, Ρίτσου και πολλών άλλων.
Συγκεκριμένα για τα σχολικά βιβλία, παραπέμπω στη μελέτη του Χάρη Αθανασιάδη, Τα αποσυρθέντα βιβλία, Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα 1858-2008 (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2015) όπου μεταξύ άλλων, αναφέρεται στην απόσυρση, το σχολικό έτος 1920-1921, των «μαλλιαρών αναγνωστικών» ( βλ. Τα ψηλά βουνά του Ζαχαρία Παπαντωνίου), του εγχειριδίου Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική, Β’ γυμνασίου, του Κώστα Καλοκαιρινού, το 1965, κ.α.
Αν εξαιρέσουμε την πολύ πρόσφατη απόσυρση το έργου της Γεωργίας Λαλέ, Neighborhood Guilt, γνωστότερο ως ροζ γυναικεία σημαία, η οποία συζητήθηκε έντονα, πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι για τα βιβλία που υπάρχουν για παιδιά και νέους στις κατά τόπους παιδικές βιβλιοθήκες!
Αναφορές
https://pen.org/report/banned-in-the-usa-state-laws-supercharge-book-suppression-in-schools/
https://booklooks.org/book-reports-b
Στο Google άρθρα των New York Times, Wall Street Journal κ.α. καθώς και στο λήμμα Banned children books, USA το οποίο παραπέμπει σε πολλές ενδιαφέρουσες ιστοσελίδες.
