της Ελένης Σβορώνου
Αρχίζει σήμερα η πολυαναμενόμενη «COP 26», της Παγκόσμιας Συνδιάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (31 Οκτωβρίου-12 Νοεμβρίου). Ήδη στο Λονδίνο οι ακτιβιστές «Insulate Britain» έχουν κατέβει στους δρόμους και ζητάνε από την κυβέρνηση να δεσμευτεί ότι ως το 2030 όλα τα σπίτια στο Ηνωμένο Βασίλειο θα έχουν σωστή μόνωση. Και δεν είναι οι μόνοι.
Το αίτημα για δραστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της Κλιματικής αλλαγής και την προστασία της βιοποικιλότητας έχει πια βαθιές ρίζες στην κοινωνία. Δεν αφορά τους «οικολόγους». Κινήματα όπως το «Fridays for the Future» και το «Extinction Rebellion» έχουν πράγματι κινηματικό χαρακτήρα, προέρχονται από συνειδητοποιημένους πολίτες που δεν ανήκουν απαραίτητα σε μια οργάνωση ούτε φυσικά και σε μία πολιτική παράταξη. Οι «Εxtinction Rebellion» περιγράφουν τον εαυτό τους ως ένα «διεθνές κίνημα ειρηνικής ανυπακοής», ανακαλώντας στη μνήμη μας τον πρωτοπόρο της ειρηνικής ανυπακοής, τον Nτέιβιντ Θορώ, και τους επιγόνους του. Το «Fridays for the Future» δεν είναι πια μόνον η Γκρέτα, είναι μια ολόκληρη γενιά μαθητών που δεν ανέχεται να βλέπει τους μεγάλους να υποθηκεύουν το μέλλον της. Θέλει να έχει λόγο. Η 23χρονη Μίλα Φέστερ που εξελέγη με τους Πράσινους στη Γερμανία είναι η πιο νέα βουλευτής του γερμανικού Kοινοβουλίου. Η νέα γενιά φαίνεται ενημερωμένη και αποφασισμένη να διεκδικήσει έναν υγιή πλανήτη.
Αλλά πόσο εύκολο είναι να ικανοποιηθεί αυτό το αίτημα; Γιατί, ενώ γνωρίζουμε εδώ και χρόνια ότι η Κλιματική αλλαγή είναι πια πραγματικότητα, και όχι μόνο μια δυσοίωνη προοπτική (γι’ αυτό και χρησιμοποιείται πια ο ορθότερος όρος «Κλιματική κρίση»), μοιάζει να βραδυπορούμε; Γιατί ενώ οι μελέτες που περιγράφουν τη ζωή μας στο άμεσο μέλλον είναι πολλές και εξόχως ανησυχητικές, έχουμε την εντύπωση ότι κινούμαστε πιο αργά από όσο απαιτούν οι περιστάσεις;
Η παγκόσμια κοινότητα συμφωνεί πως πρέπει να μεταβούμε σε μια κλιματικά ουδέτερη κοινωνία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πράγματι θέσει αυτόν τον στόχο με χρονικό ορίζοντα το 2050. Τα κράτη θα κληθούν στη Γλασκόβη να αναλάβουν δεσμεύσεις και θα κριθούν γι’ αυτές. Αλλά ποιοι είναι οι όροι διεξαγωγής αυτής της συζήτησης; Ποιοι είναι υπεύθυνοι τελικά για την ανάληψη μέτρων; Η πολιτική ηγεσία; Οι επιχειρήσεις; Οι πολίτες; Η ευθύνη για την Κλιματική κρίση βαρύνει όλους το ίδιο; Και ποιοι «πληρώνουν τη νύφη» τελικά; Ποιοι υφίστανται εντονότερα τις συνέπειες της Κλιματικής κρίσης; Ποιες είναι οι ενδεδειγμένες λύσεις; Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ή μήπως η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας; Πώς μπορούμε να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα και να πορευόμαστε προς μια κλιματικά ουδέτερη κοινωνία ενώ ταυτόχρονα να αντιμετωπίζουμε τις άμεσες ανάγκες για φθηνή ενέργεια, για αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας καθώς, για ανάπτυξη και νέες θέσεις εργασίας; Πώς μπορούμε να οδεύσουμε προς μια πιο δίκαιη κοινωνία από όλες τις απόψεις; Πώς θα δώσουμε την ευκαιρία να αναπτυχθούν οι ασθενέστερες οικονομικά χώρες του πλανήτη χωρίς να επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα με τις δικές τους εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου; Πόσο δίκαιο είναι να τους ζητάμε κάτι τέτοιο;
Όταν αρχίζουμε να σκάβουμε κάτω από την επιφάνεια του εύλογου αιτήματος «δράση για την Κλιματική κρίση τώρα», ερχόμαστε προ σύνθετων ζητημάτων που δεν επιδέχονται μονοδιάστατων λύσεων. Στην ουσία μιλάμε για ένα πρόβλημα όχι αμιγώς περιβαλλοντικό, αλλά οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και ηθικό.
Όλες αυτές τις πτυχές του ζητήματος θέτει με εξαιρετικό τρόπο το βιβλίο για παιδιά 9+ των Άλις Χάρμαν και Αντρές Λοθάνο Κλιματική αλλαγή. Θέλουμε λύσεις. Δράση τώρα. Οι υπότιτλοι δίνουν έμφαση στη δράση και αδικούν αυτό που είναι το μεγάλο πλεονέκτημα αυτού του βιβλίου σε σχέση με άλλα της ίδιας θεματολογίας. Ωθεί στη σκέψη πριν τη δράση. Καλεί τον αναγνώστη και επίδοξο ακτιβιστή να σκεφτεί, να αμφισβητήσει, να προβληματιστεί, να συζητήσει, να αναθωρήσει τις βεβαιότητές του, να μπει στη θέσου του άλλου, να συνθέσει αντιθέσεις και μετά να αναλάβει δράση.
Στο πρώτο μέρος του βιβλίου παρουσιάζεται το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου και τεκμηριώνεται επιστημονικά η Κλιματική αλλαγή μέσα από εύληπτα σχήματα και καίριες πληροφορίες και δεδομένα. Αυτά όμως τα βρίσκει κανείς και σε άλλα βιβλία.
Τη διαφορά κάνει το δεύτερο μέρος. Σε 11 κεφάλαια, το καθένα από το οποίο καταλαμβάνει ένα δισέλιδο, παρουσιάζονται, μέσα από ένα διάλογο, τα προβλήματα που υπάρχουν και εμποδίζουν την άμεση ανάληψη δράσης από τους βασικούς «παίκτες». Ένας ακτιβιστής για το κλίμα συνομιλεί με τον επικεφαλής μιας μεγάλης αλυσίδας μόδας και, στη συνέχεια, με έναν εκπρόσωπο αεροπορικής εταιρείας. Ένας ηγέτης πλούσιας χώρας συνομιλεί με τον ομότιμό του μιας φτωχής χώρας. Ένας εκπρόσωπος τύπου βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων δίνει μια τηλεοπτική συνέντευξη, ένας πολιτικός συζητά με ομάδα δράσης για το κλίμα, δυο αδέρφια, ένα ζευγάρι, δυο φίλοι αντιπαρατίθενται για τον τρόπο ζωής τους. Όλοι αυτοί οι διάλογοι είναι θαυμάσια στημένοι ώστε να μην προκύπτουν εύκολα οι «αθώοι» και οι «φταίχτες». Στην ουσία όλοι έχουν έναν ρόλο να παίξουν στην προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής αλλά κανείς δεν μπορεί να το κάνει μόνος του. Όσο το σύστημα μετράει την ανάπτυξη και την επιτυχία με δείκτες μεγέθυνσης, κέρδη και ΑΕΠ, η προστασία του περιβάλλοντος θα έρχεται δεύτερη. Η αλλαγή παραδείγματος θα προκύψει από ένα συνδυασμό άσκησης πίεσης, γενναίων αποφάσεων, αλλαγής συμπεριφοράς, αλλαγής αξιών, προόδου της τεχνολογίας (αν και η εναπόθεση των ελπίδων μας αποκλειστικά στην τεχνολογία κατακρίνεται ως επιφανειακή και ριψοκίνδυνη προσέγγιση) και από τη δύναμη της φαντασίας, από την τόλμη να φανταστείς ένα διαφορετικό κόσμο. Από την τόλμη να αμφισβητήσεις τα κοινώς παραδεδεγμένα. Όπως κάποτε η κατάργηση της δουλείας, η ψήφος της γυναίκας και ο γάμος μεταξύ των δύο φύλων ήταν ουτοπία, έτσι και με την κλιματικά ουδέτερη κοινωνία μας…Είναι τόσο μακριά αλλά και τόσο κοντά!
Το μυαλό ανοίγει, ο αναγνώστης παιδεύεται! Επί παραδείγματι: ποιος πρέπει να χρεώνεται τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα: η χώρα που φιλοξενεί τα εργοστάσια που παράγουν αγαθά ή η χώρα που καταναλώνει αυτά τα αγαθά; Είναι εύκολο να λέμε στις χώρες όπου μετακομίσαμε τα εργοστάσιά μας να μειώσουν τις εκπομπές τους. Αλλά αυτές παράγουν αγαθά που εξάγουν στις δικές μας χώρες. Εμείς τα καταναλώνουμε. Δεν μπορούμε να νίπτουμε τας χείρας μας.
Όταν αγοράζουμε φαγητό απέξω, δε σημαίνει ότι δεν καταναλώνουμε ενέργεια για την παρασκευή αυτού του φαγητού, μόνο και μόνο επειδή μεταθέσαμε τις εκπομπές στο εστιατόριο!
Το μυαλό ανοίγει σε λύσεις πιο απαιτητικές και ριζικές. Αντί να ζητάς από δέκα φίλους σου να πηγαίνουν με το ποδήλατο στο σχολείο, καλύτερα να συνασπιστείτε και να ζητήσετε από τις αρχές να φτιάξουν καλό δίκτυο ποδηλατόδρομων ή καλές συγκοινωνίες.
Αυτό το βιβλίο μπορεί να γίνει μία σειρά από παιχνίδια ρόλων και debate που δεν οδηγούν όμως σε «νικητή», σε αυτόν που κατάφερε να είναι πιο πειστικός. Οδηγούν στην εμβάθυνση στο θέμα, στη σκέψη, στην περαιτέρω έρευνα και κατόπιν σε συναίνεση για ένα σχέδιο δράσης στα μέτρα των παιδιών. Το βιβλίο είναι χρυσό εγχειρίδιο για την ενορχήστρωση πολλών «COP 26» στην τάξη που μπορεί να οδηγήσουν σε λύσεις με καθόλου αμελητέο αντίκτυπο σε επίπεδο σχολικής κοινότητας, γειτονιάς και κουλτούρας και αντίληψης του «ευ ζην».
Στα συν του βιβλίου, το γλωσσάρι, που εξηγεί όχι μόνο τις σχετικές με την Κλιματική αλλαγή έννοιες, αλλά τις διόλου αυτονόητες έννοιες «κέρδος», «μέτοχος», κλπ. Η εικονογράφηση όμως και το όλο στήσιμο του βιβλίου αδικούν λίγο το περιεχόμενο.
Η Κλιματική αλλαγή συνδυάζεται θαυμάσια με το Αν η Γη είχε 100 ανθρώπους, των Jackie McCann και Aaron Cushley Για να κατανοήσει ο αναγνώστης τα μεγάλα ζητήματα της ανθρωπότητας σήμερα, οι δημιουργοί του βιβλίου μεταφέρουν τα 8 περίπου δισεκατομμύρια του πλανήτη μας στην κλίμακα ενός χωριού με 100 ανθρώπους.
Η ιδέα της απόδοσης μεγεθών που είναι δύσκολο να τα συλλάβει ο νους σε μικρή κλίμακα, για να μπορεί να γίνει προσιτό «εν σμικρώ το μέγα» δεν είναι καινούργια. Η ιστορία της ζωής στη Γη σε ένα εικοσιτετράωρο, με την εμφάνιση του Homo sapiens τα τελευταία μόλις λεπτά της ημέρας, είναι γνωστή. Υποβάλλει δέος το πρόσφατο της ιστορίας τους είδους μας στον πλανήτη και ντροπή το τεράστιο οικολογικό του αποτύπωμα στο τόσο σύντομο χρονικό διάστημα της παρουσίας του στη Γη.
Εδώ η ιδέα της μεταφοράς του ανθρώπινου πληθυσμού σε χωριό των 100 ανθρώπων δίνει την ευκαιρία για την απεικόνιση πολλών κρίσιμων ζητημάτων. Η κατανομή πλούτου, η πρόσβαση σε τροφή, νερό, εκπαίδευση, ενέργεια, διαδίκτυο αποκαλύπτουν τις μεγάλες ανισότητες εντός του πολύχρωμου χωριού μας. Αποκαλύπτονται όμως και οι βασικές ομοιότητες. Το DNA, η αλυσίδα της ζωής, καταλαμβάνει ένα από τα πρώτα σαλόνια του βιβλίου και καταδεικνύει πως παρά τις διαφορές στην όψη των ανθρώπων, ο γενετικός κώδικας είναι κοινός για όλους. «Το 99,9% του γενετικού σου κώδικα είναι το ίδιο με οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου», έτσι λοιπόν απομένει ένα 0,1% που μας κάνει διαφορετικούς! Με αυτό το μήνυμα ενότητας ξεκινά αυτό το πολύ ενδιαφέρον ταξίδι που μεταμορφώνει στατιστικά στοιχεία σε ουσιαστικές πληροφορίες για τον παγκόσμιο χωριό.
Στο κεφάλαιο για την ενέργεια μαθαίνουμε ότι 90 κάτοικοι του χωριού έχουν πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια έναντι 10 ανθρώπων που δεν έχουν. Μαθαίνουμε ότι το 80% της ενέργειας προέρχεται από ορυκτά καύσιμα και μόνο το 9% από ανανεώσιμες πηγές. Το χωριό αυτό χρειάζεται επειγόντως αλλαγή πορείας!
Το βιβλίο αυτό με την εξαιρετική εικονογράφηση, που γιορτάζει τη διαφορετικότητα και την ποικιλία του είδους μας, κλείνει με ένα βλέμμα στο μέλλον, στο 2050, όταν ο πληθυσμός της Γης θα έχει φτάσει τα 10 δις. Με τι θα μοιάζει το παγκόσμιο χωριό μας; Πώς θα τρέφεται, πως θα ξεδιψά και πως θα εξασφαλίζει την ενέργειά του;
Αυτά θα συζητήσουν στη Γλασκόβη οι μεγάλοι ηγέτες του κόσμου.
Οι νεαροί ψηφοφόροι τους έχουν διαβάσει βιβλία σαν και αυτά, έχουν παίξει σοβαρά παιχνίδια ρόλων, έχουν αναθεωρήσει την έννοια του κέρδους, της επιτυχίας και της ευτυχίας και ξέρουν τι ζητάνε.
Τουλάχιστο υπάρχουν συγγραφείς που ανταποκρίνονται στα ζέοντα ερωτήματα αυτής της ανήσυχης γενιάς.
Aλις Χάρμαν-Αντρές Λοθάνο
Κλιματική αλλαγή. Θέλουμε λύσεις. Δράσεις τώρα.
Mτφρ. Βασιλική Νίκα
Πατάκης, 2021.
Βρες το εδώ
Jackie Mc Cann, Aaron Cushley
Αν η Γη είχε 100 ανθρώπους
Μτφρ. Κέλλυ Δημοπούλου
Παπαδόπουλος 2021.
Βρες το εδώ
