Της Ιωάννας Μπατσή.
Ο Κλίβερ και ο Άλι, οι οδηγοί μας, είχαν μάθει από μικροί να κινούνται στο δάσος πατώντας γερά στο χώμα και με όλο το πέλμα, με τα μάτια ορθάνοικτα και τα αφτιά τεντωμένα για να πιάσουν τον παραμικρό θόρυβο, με τη ματσέτα έτοιμη στο χέρι. Ήταν και οι δύο καλοί ιχνηλάτες. Συχνά πήγαιναν στο δάσος για να βρουν φαρμακευτικά φυτά ή δηλητήριο ερπετών που έπιανε καλά λεφτά στην αγορά. Παραμόνευαν στη ζούγκλα για φίδια. Τα πλησίαζαν με προσοχή σφυρίζοντας οξύτονα για να τα αποπροσανατολίσουν. Όταν τα έφταναν σε απόσταση αναπνοής, τα γράπωναν αιφνιδιαστικά από τον λαιμό και τα έπνιγαν μέχρι τα φίδια να φτύσουν το δηλητήριό τους. Όταν έφτυναν και την τελευταία σταγόνα, τα ελευθέρωναν στη φύση και στη συνέχεια πουλούσαν το δηλητήριο σε φαρμακευτικές εταιρείες που έκαναν πειράματα στα εργαστήρια για το αντίδοτο .
Στην Αμαζονία η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη σε νοσοκομείο κοστίζει πολύ ακριβά και ο λαός προτιμά τη θεραπευτική βοήθεια των σαμάνων. Οι αγορές των χωριών, όπως και των μεγαλύτερων πόλεων είναι γεμάτες από φυτά, ρίζες, αποξηραμένα φύλλα και έτοιμα ροφήματα με τις φαρμακευτικές τους ενδείξεις. Ο παππούς του Κλίβερ είναι σαμάνος. Ο εγγονός από μικρός μαθήτευε δίπλα του και τον συνόδευε στο δάσος για να γνωρίσει τις θεραπευτικές ιδιότητες κάθε φυτού. Οι αποστολές στο δάσος διαρκούσαν μια ολόκληρη εβδομάδα. Ο παππούς του επέμενε στο να ταξιδεύουν ελαφριά, χωρίς καθόλου προμήθειες. Ό,τι χρειάζονταν για επιβίωση βρισκόταν σε αφθονία στο δάσος. Όταν διψούσαν έκοβαν τον κορμό από κάποια δέντρα στη μέση. Ο κορμός ήταν γεμάτος με βρόχινο νερό και διάφορα μεταλλικά στοιχεία που το έκαναν να μοσχομυρίζει. Αναποδογύριζαν τον κορμό και έχυναν το δροσερό νερό ο ένας στο στόμα του άλλου. Τρέφονταν με τους γλυκούς καρπούς που μέστωνε ο ήλιος στα δέντρα όπως παπάγια, καρύδες και μπανάνες. Συχνά, όταν χρειάζονταν πρωτεΐνες, έτρωγαν λευκές νύμφες που έβρισκαν μέσα σε συγκεκριμένα φυτά. Τα βράδια δενόντουσαν πάνω στα κλαδιά των δέντρων και κοιμόντουσαν εκεί για να προστατευτούν από τα ζώα που έβγαιναν για σεργιάνι. Ο παππούς λάτρευε να πηγαίνει στη ζούγκλα για το φυτό γιαουάσκα, το οποίο χρησιμοποιούσε στις τελετουργίες του. Έβγαζε με τη λαβή της ματσέτας του το ζουμί από τις ρίζες της, ανακάτευε το μοσχομυριστό χυμό φρούτων με το ζουμί της γιαουάσκας και καπνίζοντας ένα τσιγάρο περίμενε να δέσει το μίγμα. Το δοκίμαζε και έδινε και στον εγγονό του να δοκιμάσει με τη άκρη της γλώσσας του. Ήταν γλυκό και δυνατό. Με αυτό το συστατικό θα μπορούσε να ετοιμάσει το παραισθησιογόνο ρόφημα που ονομάζεται αγιαγουάσκα και σημαίνει ‘’άμπελος των ψυχών’’. Ικανοποιημένος μοιραζόταν μια παπάγια με τον εγγονό του και άραζε να ξεκουραστεί στον κορμό ενός δέντρου.
Έτσι λοιπόν ο Κλίβερ και ο Άλι γνώριζαν το δάσος σαν το ίδιο τους το σπίτι. Αρκετά συχνά οργάνωναν αποστολές πεζοπορίας ή κυνηγιού στη ζούγκλα για ταξιδιώτες. Εκείνη την ημέρα συνόδευαν τον σύντροφό μου και εμένα γιατί είχαμε εκδηλώσει ενδιαφέρον για τα θεραπευτικά φυτά της ζούγκλας. Φορούσαμε καουτσουκένιες μπότες και ήμασταν προστατευμένοι με αδιάβροχα, όχι τόσο για τις μπόρες, όσο για τα τσιμπήματα από σμήνη εντόμων. Πού και πού έπεφταν χοντρές στάλες νερού, αλλά όσο προχωρούσαμε στα βάθη του δάσους, τόσο αραίωναν γιατί η βροχή δεν μπορούσε να διαπεράσει την πυκνή στέγη των φυτών. Το νερό μαζευόταν πάνω στα φύλλα κι όταν τα κλαδιά λύγιζαν από το βάρος, τότε έπεφτε με ορμή σκορπίζοντας ευωδίες.
Βαδίζαμε αργά προσέχοντας τη λάσπη που κόχλαζε, τα χαμόκλαδα και τα επικίνδυνα φυτά. Ο Κλίβερ και ο Άλι μας άνοιγαν δρόμο με τις ματσέτες τους και μας προειδοποιούσαν για κάθε εν δυνάμει κίνδυνο. «Προσοχή στους σκορπιούς. Θάβονται στο χώμα ώσπου να περάσουν οι βροχές και δεν τους αρέσει καθόλου να τους ενοχλούν. Μην αγγίζετε τίποτα χωρίς την άδειά μας.» Η διαδρομή έμοιαζε με ναρκοπέδιο. Σφήκες των οποίων το τσίμπημα ανεβάζει αμέσως υψηλό πυρετό. Μύγες που μπορούν να σε τυφλώσουν. Έντομα που γεννούν αυγά κάτω από το δέρμα σου. Κάποια στιγμή ο σύντροφός μου φώναξε αιφνιδιασμένος τρίβοντας το μάγουλό του. Περνούσε κάτω από ένα φυτό, καλυμμένο με κόκκινους μικροσκοπικούς τερμίτες. Ο Κλίβερ μας καθησύχασε ότι ο πόνος θα υποχωρήσει σε λίγες ώρες αν δεν πειράξει το τσίμπημα και ότι δεν χρειάζεται να ανησυχούμε. Οι ντόπιοι τους ονομάζουν τα μυρμήγκια της φωτιάς, hormigas rojas de fuego. Το δηλητήριό τους καίει σαν καυτό σπίρτο τους ανθρώπους προκαλώντας φουσκάλες. Σε περιοχές όπως ο Αμαζόνιος όπου ισχύει ο νόμος της αυτοδικίας, τα μυρμήγκια αυτά αντικαθιστούν τις σωφρονιστικές φυλακές σε περίπτωση μικρών εγκλημάτων. Οι ιθαγενείς πιάνουν τον ένοχο και τον ρίχνουν σε ένα λάκκο με μυρμήγκια της φωτιάς για 24 ώρες. Αν ο ένοχος ξυστεί, οι πληγές μολύνονται και μένουν για ολόκληρες εβδομάδες. Μπορούν να προκαλέσουν ακόμα και αναφυλαξία. Ο Κλίβερ έδωσε στον σύντροφό μου aloe vera για να ανακουφίσει αμέσως το κάψιμο.
Τα θεραπευτικά φυτά του Αμαζονίου.
Κατά τη διάρκεια της εξερεύνησης συναντήσαμε το φυτό Cordoncillo που έχει αναισθητικές ιδιότητες. Μια δαγκωνιά από το φύλλο του αφήνει αμέσως το στόμα μουδιασμένο. Ο Κλίβερ έξυσε με το μαχαίρι του τον κορμό ενός άλλου δέντρου και μου έδωσε μια χούφτα από τα ροκανίδια. Μου ζήτησε να τα τρίψω στο δέρμα μου και ένιωσα αμέσως τη θερμαντική τους δράση. Το φυτό αυτό χρησιμοποιείται για να θεραπεύσει τα κρυώματα. Οι ρίζες από το φυτό wasai κάνουν καλό στα νεφρικά προβλήματα και τα φύλλα του χρησιμοποιούνται ως διουρητικό. Οι γυναίκες με πολυκυστικές ωοθήκες χρησιμοποιούν το φυτό canelilla. Υποστηρίζεται ότι αυξάνει επίσης τις πιθανότητες εγκυμοσύνης. Οι λεχώνες χρησιμοποιούν τα φύλλα του cerasee εννέα μέρες μετά από τη γέννα για να καθαρίσουν και να τονώσουν όλα τα όργανα που συμμετείχαν στον τοκετό. Η διαδικασία αυτή χρησιμοποιείται για την προστασία από τον καρκίνο των ωοθηκών. Το ρόφημα που φτιάχνεται από το φυτό Guayusa θεραπεύει διάφορα στομαχικά προβλήματα όπως η γαστροεισοφαγική παλινδρόμηση και το έλκος. Το ‘νύχι της γάτας’ είναι ένα αμπέλι που πήρε το όνομά του από τα μεγάλα κυρτά αγκάθια του που μοιάζουν με τα νύχια της γάτας. Το χρησιμοποιούν για να γιατρέψουν ανοσοανεπάρκεια, λευχαιμία, ρευματισμούς, αρθρίτιδα, αλλεργίες.
Η επίσκεψη στον σαμάνο.
Απόγευμα. Μετά από μια μακρινή διαδρομή βρεθήκαμε στην πόλη Iquitos, στο κατώφλι της μονοκατοικίας όπου κατοικούσε ο παππούς του Κλίβερ με τη γυναίκα του, την κόρη, τα εγγόνια και τα δισέγγονά του. Ο ηλικιωμένος σαμάνος ζούσε στο ισόγειο, σε ένα γυμνό δωμάτιο 10 τ.μ., γεμάτο υγρασία. Δίχως έπιπλα, παράθυρα, μήτε ηλεκτρικό ρεύμα. Δίχως κρεβάτι, μήτε στρώμα. Μονάχα ένα σεντόνι στο πάτωμα και ένα καντηλάκι. Κάθισα απέναντί του. Παρατήρησα τον γέρο με το νευρώδες κορμί, τα γκριζόμαυρα μαλλιά και τα αραιά γένια. Του ζήτησα να μου πει τι βλέπει. Έβγαλε από την τσέπη του μια θήκη με καπνό. Έστριψε ένα τσιγάρο, το άναψε και εισέπνευσε φιλήδονα. Κράτησε τον καπνό στα πνευμόνια του για μερικά δευτερόλεπτα και τον εξέπνευσε σαν να μου φύσηξε νύχτες στα μάτια. Κράτησε το τσιγάρο όρθιο, να κοιτά προς τον ουρανό και το άφησε να καεί σιγά σιγά, χωρίς να τινάξει την στάχτη. Με το κεφάλι σκυφτό, άρχισε να ψέλνει. “Bendito es la hostia, bandito es el altar, bandito es el puro que me voy fumar…” Ζάρωσε το μέτωπό του και μισόκλεισε τα μάτια του παρατηρώντας το τσιγάρο να σιγοκαίγεται, ψάχνοντας αόρατα σύμβολα πάνω στη στάχτη. Κύκλους, κουκίδες, οριζόντιες και κάθετες γραμμές, πόσο γρήγορα καίγεται η στάχτη, η κατεύθυνση του καπνού, όλα έχουν τη σημασία τους στην καπνομαντεία. Με κοίταξε σοβαρά και αποφάνθηκε. Μίλησε για τα όνειρά μου, το παρελθόν και το μέλλον μου, τα χαρίσματα και τους δαίμονές μου. Το πιο ενδιαφέρον όμως, είναι ότι εντόπισε ένα θέμα υγείας το οποίο δεν γνώριζα. Μου πρότεινε μάλιστα να επιστρέψω για να με θεραπεύσει. Ήταν η τελευταία μου μέρα στο Περού και από όλα όσα άκουσα από το στόμα του σαμάνου, το θέμα υγείας ήταν η μόνη πληροφορία που δεν αγκάλιασα, που επέλεξα να αγνοήσω. Ένα μήνα αργότερα έγινε η διάγνωση από τους γιατρούς, ακριβώς όπως το είχε νιώσει ο σαμάνος.
Ίσως μία μέρα να επιστρέψω στην Αμαζονία, σε αυτή την τεράστια αποθήκη φυσικού πλούτου, έδρα μιας ατελείωτης βιοποικιλότητας και ίσως θησαυρός της μελλοντικής μας ιατρικής. Δεν περνάει μέρα που να μην σκέφτομαι τον τραυματισμένο αυτό πνεύμονα του πλανήτη μας ελπίζοντας ότι θα βρούμε τρόπο να σταματήσουμε την καταστροφή που φέρνει η ανθρώπινη λαιμαργία στον πλανήτη, τον βιασμό της αγνότητας, τον αυτό-κατακερματισμό του παρανοϊκού πολιτισμού μας.
