συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο
Η τεχνητή νοημοσύνη απασχολεί τα τελευταία χρόνια όχι μόνο τους τεχνολόγους αλλά και τους φιλοσόφους, τους πανεπιστημιακούς, τους επιχειρηματίες, την αγορά, την ιατρική, την εκπαίδευση, τις τέχνες- συνολικά θα λέγαμε σε όλους τους τομείς που παρεμβαίνει ο άνθρωπος. Ο Πέτρος Α.Μ. Τζελεπίδης, καθηγητής του Kingston University του Λονδίνου αναλύει μερικές από τις επιπτώσεις της εξέλιξης της τεχνητής νοημοσύνης στο ανθρώπινο πεδίο.
To 2001 (15 Σεπτεμβρίου), σε μια συνέντευξη που μου είχατε παραχωρήσει για τον Οικονομικό Ταχυδρόμο, σας είχα ρωτήσει αν πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας ότι ο 21ος αιώνας θα είναι αυτός της τεχνητής νοημοσύνης. Είχατε βάλει τότε κάποιες προϋποθέσεις: το σημείο καμπής θα είναι όταν το ρομπότ θα έχει δικό του ανεξάρτητο αναπαραστασιακό σύστημα, που δεν θα εξαρτάται από την ανθρώπινη γλώσσα. Επίσης, όταν θα μπορεί να συνδέει κινητηριακές, αισθητηριακές και γλωσσικές πληροφορίες και να επικοινωνεί με άλλες οντότητες στην κατηγορία του. Τότε η τεχνητή νοημοσύνη θα μας έχει ξεπεράσει. Πού βρισκόμαστε σήμερα;
Μέσα σε αυτά τα 24 χρόνια που πέρασαν έγιναν σημαντικές εξελίξεις στον τομέα των Τεχνητώς Νοημόνων Συστημάτων (ΤεΝοΣ). Από την απλή λήψη αποφάσεων περάσαμε στην επεξεργασία της ανθρώπινης γλώσσας, στην αντίληψη και δράση και φτάσαμε στην παραγωγή και αναγνώριση συναισθημάτων.
Δύο παρατηρήσεις : Πρώτον, η αδυναμία κατασκευής Τεχνητώς Νοημόνων Συστημάτων (ΤεΝοΣ) με συνείδηση οφείλεται στην αδυναμία κατασκευής ΤεΝοΣ με κατανόηση. Δεύτερον, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας τη θεμελιώδη διαφορά μεταξύ ΤεΝοΣ και Ιδιο-Τεχνητής Νόησης (Ι-ΤΝ). Ι-ΤΝ σημαίνει ΤΝ με ιδιοκατανόηση, η οποία ίσως αναδυθεί τυχαία στη βάση προηγμένων ΤεΝοΣ. Συνεπώς, θα πρέπει να συνυπάρξουν τουλάχιστον δύο συνθήκες για την υλοποίηση της Ι-ΤΝ.
Θέλω να κλείσω την απάντησή μου με δύο σχετιζόμενα σχόλια. Ένα: συνήθως γίνεται λόγος για υπερ-νοημοσύνη η οποία θα καταστρέψει το ανθρώπινο είδος. Το ενδεχόμενο αυτό έχει ελάχιστη πιθανότητα. Το πιθανότερο είναι ότι θα αδιαφορήσουν για εμάς. Δύο: υπάρχουν πολύ περισσότερο επικίνδυνα ζητήματα αναφορικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) τα οποία θα πρέπει να επιλύσουμε επειγόντως. Υποθέτω κάποιες από τις επόμενες ερωτήσεις σας θα μας δώσουν την ευκαιρία να σχολιάσουμε κάποια από αυτά τα θέματα.
Στην ίδια συζήτηση είχαμε μιλήσει για το αν η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να εμπεριέχει στις πράξεις της τα ανθρώπινα αισθήματα…
Όπως ήδη είπαμε η εμφάνιση ΤεΝοΣ που αναγνωρίζουν συναισθήματα ή παράγουν συναισθηματικές συμπεριφορές είναι πλέον πραγματικότητα. Μάλιστα, το εύρος και η πιστότητα τέτοιων συστημάτων έχουν αυξηθεί σημαντικά και θα βελτιωθούν σημαντικά περισσότερο. Εντούτοις, θα πρέπει να τονισθεί ότι τα συστήματα αυτά δεν κατανοούν και συνεπώς δεν έχουν συνείδηση των συναισθημάτων που αναγνωρίζουν ή των συναισθηματικών συμπεριφορών που παράγουν.
Θα μπορούσε να υπάρξει μια ρομποτική κοινωνία που θα κινείται παράλληλα με την ανθρώπινη και, αν ναι, ποια θα ήταν η σχέση τους;
Υπάρχουν δύο περιπτώσεις. Πρώτον, η εμφάνιση μιας υβριδικής κοινωνίας (συνεργασία ανθρώπων και ρομπότ σχεδόν σε όλα τα θέματα). Δεύτερον, η εμφάνιση μίας ιδιορομποτικής κοινωνίας (δηλαδή ρομποτικής κοινωνίας με δικές της αρχές, που θα στηρίζονται σε ιδιοκατανόηση). Αυτό θα κατέληγε να δημιουργήσει ρομπότ με ιδιοσυναισθήματα, ιδιοσυνείδηση και τη δυνατότητα ιδιοεπικοινωνίας. Η πρώτη περίπτωση είναι σχεδόν βέβαια (εάν αποκλείσουμε την περίπτωση καταστροφής του ανθρώπινου πολιτισμού). Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι δυνατό, αλλά η πιθανότητα υλοποίησής του είναι εξαιρετικά μικρή προς το παρόν. Όπως ανέφερα στην αρχή της συνέντευξής μας, η ανάπτυξη όλο και περισσότερο προηγμένων ΤεΝοΣ είναι μία μόνο από τις αναγκαίες συνθήκες για την υλοποίησή της.
Η περίπτωση της υβριδικής κοινωνίας, εάν συνδυαστεί με κατάλληλη πλανητική οργάνωση, θα ήταν ιδανική για την αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Το ζήτημα είναι πώς πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την ΤΝ και ποιοι τελικά θα πρέπει να την ελέγχουν.
O 75χρονος Τζέφρι Χίντον, πρωτοπόρος στην τεχνολογία ΤΝ, που αποκαλείται στη βιομηχανία της τεχνολογίας «νονός της ΤΝ», παραιτήθηκε από τη θέση του στην Google, δηλώνοντας φοβισμένος πλέον από την εξέλιξη της τεχνολογίας που αναπτύσσει εδώ και δεκαετίες. Υπάρχει περίπτωση πλήρους αυτονομίας των συστημάτων ΤΝ;
Μια διευκρίνιση πρώτα. Ο καθηγητής Χίντον είναι ένας πολύ καλός ερευνητής στον τομέα των Τεχνητών Νευρονικών Δικτύων, αλλά ο χαρακτηρισμός «νονός της ΤΝ» είναι λανθασμένος. Η ονομασία Τεχνητή Νοημοσύνη αναφέρθηκε πρώτη φορά το 1956, στην πρόταση που έκανε μια ομάδα 4 επιστημόνων στο Συνέδριο του Dartmouth. Στην ερώτηση σας τώρα: Η περίπτωση πλήρους αυτονομίας των ΤεΝοΣ προϋποθέτει την πλήρωση διαφόρων αναγκαίων συνθηκών. Δύο από αυτές ανέφερα ήδη: (α) επαρκώς προηγμένα ΤεΝοΣ, και (β) τυχαιότητα. Η πρώτη είναι εφικτή. Για τη δεύτερη η γνώση και οι δυνατότητές μας είναι ουσιαστικά μηδενικές. Οι υπόλοιπες προϋποθέτουν τις δύο πρώτες, αλλά δεν καθορίζονται από αυτές.
Έχει επισημανθεί ότι η ΤΝ κρύβει κινδύνους, το ανθρώπινο σύστημα θα μπορούσε να λάβει μέτρα, αυτό όμως δεν θα ερχόταν σε αντιπαράθεση με την ελευθερία της έρευνας; Είναι σχεδόν το ίδιο πρόβλημα με την έρευνα για τα πυρηνικά όπλα…
Όχι, καθόλου. Η έρευνα έχει τρεις μορφές: βασική (ή θεμελιώδης), εφαρμόσιμη, και εφαρμοσμένη. Η βασική δεν μπορεί παρά να είναι ελεύθερη. Οι δυο άλλες μορφές θα πρέπει να υπόκεινται σε κοινωνικό έλεγχο και πρωτίστως να στοχεύουν στη βελτίωση των συνθηκών ζωής του ανθρώπινου είδους. Η μεγιστοποίηση του κέρδους θα πρέπει να λάβει τριτεύουσα θέση, μετά την ευημερία του ανθρώπου και των υπολοίπων μορφών ζωής του πλανήτη μας, βάσει των οποίων επιβιώνουμε. Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός της ανάθεσης σχετικής έρευνας από την βρετανική κυβέρνηση και η συνακόλουθη έκθεση της επιτροπής Dasgupta προς αυτήν (The Economics of Biodiversity: The Dasgupta Review, 2021).
Στην αρχή οι επιχειρήσεις ανησύχησαν, σκέφτηκαν ότι η αγορά θα άλλαζε χωρίς να ξέρουν προς ποια κατεύθυνση. Σήμερα κάνουν προσπάθειες προσαρμογής. Τι πιστεύετε ότι αλλάζει στην αγορά;
Τα πάντα. Αλλά ακόμη πολλές επιχειρήσεις δεν το έχουν συνειδητοποιήσει. Επιπλέον, και το κυριότερο, πιστεύουν ότι πρέπει (το ότι μπορούν δεν συζητιέται) να συνεχίζουν να εφαρμόζουν τα τρέχοντα οικονομικά μοντέλα. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συνεχιστεί επί πολύ. Τα κρίσιμα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα μας οδηγούν σε ριζικές λύσεις ή στην καταστροφή.
Ενθαρρυντικό είναι ότι αυξάνεται ο αριθμός κορυφαίων οικονομολόγων που ζητούν ριζική αλλαγή των υπαρχόντων οικονομικών μοντέλων (π.χ. J.E. Stiglitz, The Price of Inequality, 2013 ή The Economics of Biodiversity: The Dasgupta Review, 2021). Λίγες σημαντικές κυβερνήσεις (π.χ. της Βρετανίας) έχουν αρχίσει να αποδέχονται την αναγκαιότητα αυτών των ριζικών αλλαγών, χωρίς, εντούτοις, ακόμα να την υλοποιούν.
Βέβαια η αναγκαιότητα ριζικών αλλαγών και ουσιαστικού εκδημοκρατισμού όλων των χωρών δεν συνεπάγεται αποδοχή και, πολύ περισσότερο, υλοποίησή τους. Ιδίως οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες, με αιχμή την ΤΝ, προωθούν και προσπαθούν να επιβάλουν τη δική τους ατζέντα, μέσω ανεξέλεγκτα αυξανόμενου αυτοματισμού, επιτήρησης, συλλογής δεδομένων και διαφήμισης. Μέρος, τουλάχιστον, αυτής της ατζέντας χρησιμοποιείται από ένα αυξανόμενο αριθμό χωρών (αυταρχικών και ακόμα περισσοτέρων δημοκρατικών). Το γνωστότερο ίσως παράδειγμα είναι η ύπαρξη μιας ολόκληρης κατηγορίας ΤεΝοΣ τα οποία μπορούν να εγκατασταθούν σε κινητά και άλλες συσκευές εν αγνοία των χρηστών τους (π.χ. Pegasus). Πολλές εταιρείες συμβούλων παρέχουν παραπλανητική πληροφόρηση σχετικά με τις δυνατότητες της ΤΝ (π.χ. chat GPT).
Υπάρχει κίνδυνος να θιγεί το δικαίωμα στην εργασία; Κι αν ναι, πώς θα είναι ο κόσμος της εργασίας μελλοντικά;
Τεράστιο το θέμα και είναι κυρίως πολιτικό. Ενδεικτικές παρατηρήσεις. Πρώτη: το δικαίωμα στην εργασία θα πρέπει να αντικατασταθεί από αξιοπρεπές εισόδημα για όλους. Οι ώρες εργασίας θα πρέπει να μειώνονται συνεχώς, παράλληλα με την ανάκτηση θέσεων εργασίας από ΤεΝοΣ. Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να επιμορφώνονται σε εναλλακτικές εργασίες σύμφωνα με τα ενδιαφέροντά τους. Πολύ δύσκολο. Κατορθωτό ‒ εάν αλλάξει η κρατούσα εργασιακή ηθική και οι οικονομικές πολιτικές που απορρέουν από τα τρέχοντα οικονομικά μοντέλα (βλέπε και την απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση).
Ήδη μεγάλες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν συστήματα ΤΝ για να λάβουν αποφάσεις που αφορούν τους πελάτες τους, χωρίς να υπόκεινται αυτές οι αποφάσεις σε θεσμικό έλεγχο. Πού μπορεί να φτάσει αυτό;
Σε περισσότερο σοβαρές αυθαιρεσίες.
Επειδή η ΤΝ αφορά κυρίως τον δυτικό κόσμο, βλέπετε έναν κίνδυνο να μεγαλώσει το χάσμα ανάμεσα στις πολύ φτωχές και τις αναπτυγμένες χώρες ή και να υποταχτούν εντελώς οι πρώτες στις δεύτερες;
Έχω να κάνω δύο παρατηρήσεις. Πρώτον, οι ΗΠΑ και η Κίνα ανταγωνίζονται για την πρώτη θέση στον τομέα της ΤΝ. Η μεγάλη διαφορά που υπήρχε μέχρι ακόμα πριν από δέκα χρόνια μεταξύ των δύο χωρών έχει μειωθεί σχεδόν στο ελάχιστο και υπάρχουν περιοχές όπου η Κίνα προηγείται. Η δε Ινδία θεωρείται πλέον ουσιαστική δύναμη στον τομέα της ΤΝ. Δεν είναι οι μόνες χώρες εκτός του δυτικού κόσμου που προωθούν την ΤΝ σαν θεμελιώδη τεχνολογία. Δεύτερον, ενώ το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου διευρύνεται (π.χ. Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ), ένα ιδιαίτερα σημαντικό μέρος του Παγκόσμιου Νότου, συγκεκριμένα οι αναδυόμενες αγορές και αναπτυσσόμενες χώρες (EMDC) έχει αρχίσει να μειώνει το χάσμα. Η επιστημονική-τεχνολογική επανάσταση, με θεμελιώδη κόμβο την ΤΝ, έχει αρχίσει να προωθείται και στην Αφρική, της οποίας η Δύση πολύ πρόσφατα άρχισε να αναγνωρίζει την πολύπλευρη αξία.
Με δύο λόγια, η Δύση θα πρέπει να αποδεχθεί τη μετατόπιση εξουσίας προς ανατολάς και από κοινού με τον επεκτεινόμενο μηχανισμό BRICS να αναπτυχθεί ένα νέο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης, που θα βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό και συνεργασία με σκοπό το αμοιβαίο όφελος για τους πολλούς.
Η ελίτ στον κόσμο υπολογίζεται σε 1%, πώς πιστεύετε ότι θα κινηθεί; Θα χρησιμοποιήσει την ΤΝ για να εδραιώσει την κυριαρχία της, και τι μπορεί να κάνει το υπόλοιπο 99%;
Δύσκολη και ιδιαίτερα σημαντική ερώτηση. Καταρχήν, δεν έχουμε ούτε μία απολύτως ενιαία παγκόσμια ελίτ ούτε, ακόμα περισσότερο, ένα ενιαίο 99%.
Ο σημαντικότερος διαχωρισμός που χαρακτηρίζει την παγκόσμια ελίτ είναι οι διακριτές φιλοσοφίες τους. Η δυτική ελίτ βασίζεται πρωτευόντως στο άτομο και τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Η ελίτ του μηχανισμού BRICS αντιτίθεται σε μία τουλάχιστον από τις δύο αυτές προτεραιότητες. Επιπλέον και σχεδόν καθοριστικά στοχεύει στην αναθεώρηση του τρέχοντος παγκόσμιου συστήματος διακυβέρνησης (π.χ. νέα αναπτυξιακή τράπεζα, νέο αποθεματικό νόμισμα).
Το 99% αποτελείται από τέσσερα τουλάχιστον μέρη, μερικά εκ των οποίων συνεργάζονται και όλα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Το μικρότερο ποσοστό είναι οι βολεμένοι πολίτες χωρίς δράση. Ένα εξίσου μικρό ποσοστό αποτελείται από ακτιβιστές, διανοούμενους με δράση και άτομα που έχουν θητεύσει σε ιδιαίτερα σημαντικές θέσεις του 1% και έχουν αναθεωρήσει τις απόψεις τους. Τα δύο αλλά μέρη είναι οι EMDC και οι χώρες ή περιοχές χωρών που χαρακτηρίζονται από ακραία φτώχεια (περίπου 750 εκατομμύρια) και ελάχιστες ελευθερίες ανάπτυξης ‒βλ., A. Sen (Νόμπελ Οικονομικών 1998), Development as Freedom, 1999.
Τι μπορούν να κάνουν οι πολλοί; Πρώτον, να συνειδητοποιήσουν ότι έχουν εξαπατηθεί από το 1% ‒ βλ. J.E. Stiglitz (επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας μέχρι τον Ιανουάριο του 2000 και Νόμπελ Οικονομικών 2001) The Price of Inequality, 2013. Δεν είναι εύκολο, επειδή απαιτεί αλλαγή του συστήματος πεποιθήσεων το οποίο τους έχει επιβληθεί. Αυτό με τη σειρά του απαιτεί ουσιαστική και διαρκή ενημέρωσή τους. Δύσκολο, αλλά εφικτό περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Ήδη συμβαίνει με αυξανόμενο ρυθμό, αν και τα ΜΜΕ το αποσιωπούν. Παραδειγματικά αναφέρω τα D.O. Eke κ.ά. (επιμ.), Responsible AI in Africa, 2023, και Acemoglou – Johnson, Power and Progress, 2023. Επιπλέον θα πρέπει να γίνει χρήση κατάλληλων εκπαιδευτικών ΤεΝοΣ.
Υπήρξαν στοιχεία στις προηγούμενες αμερικάνικες εκλογές όπου μια ψευδής, τεχνητή πραγματικότητα επηρέαζε τους ψηφοφόρους. Τι θα γίνει αν ένας ισχυρός δικτάτορας (τύπου Πούτιν) ή ένας παρανοϊκός (τύπου Τραμπ) αναθέσει στην ΤΝ να επιλέγει την εσωτερική ή εξωτερική του πολιτική;
Το θέμα των ψευδών ειδήσεων είναι τεράστιο. Το ευρύτερο ζήτημα της κακόβουλης χρήσης της ΤΝ ακόμα μεγαλύτερο. Το θέμα που θέσατε προϋποθέτει την ανάπτυξη ΤεΝοΣ εξειδικευμένων στην πολιτική. Τον προηγούμενο αιώνα είχαν γίνει προσπάθειες ανάπτυξης τέτοιων συστημάτων με παταγώδη αποτυχία. Η κατάσταση αυτή δεν έχει μεταβληθεί. Εντούτοις δεν χρειάζονται τέτοια συστήματα για την δημιουργία τεράστιων προβλημάτων. Τα λεγόμενα Θανατηφόρα Αυτόνομα Οπλικά Συστήματα (ΘΑΟΣ, LAWS στην αγγλική ορολογία) θα έπρεπε να είχαν καταργηθεί. Εντούτοις δεν έχουν και η ανάπτυξή τους συνεχίζεται. Επιπλέον, έχουμε αρχίσει να βλέπουμε την αυξανόμενη χρήση ΤεΝοΣ στις πολεμικές συρράξεις (από τον πόλεμο του Κόλπου στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας).
Η ΤΝ στη βιολογία μπορεί να κάνει θαύματα. Μήπως ανοίγει και τον ασκό του Αιόλου για παρακινδυνευμένα πειράματα, όπως κλωνοποίηση κ.ά.;
Μέχρι στιγμής στη Βιολογία η επίδραση των ΤεΝοΣ είναι σχετικά περιορισμένη, παρά τη διάθεση 600 εκατ. ευρώ για τον στόχο πλήρους προσομοίωσης του εγκεφάλου εντός δεκαετίας ‒ ο οποίος δεν επετεύχθη (τελική έκθεση Ιανουάριος 2024). Σε αντίθεση με αυτό, σημαντικές πρόοδοι επιτυγχάνονται στην Ιατρική και τη Φαρμακοβιομηχανία.
Η πλέον ενδιαφέρουσα εφαρμογή της ΤΝ στην Ιατρική είναι τα εγκεφαλικά εμφυτεύματα. Κυρίως στην προσθετική κινητικών νευρώνων. Τέτοια εμφυτεύματα παρέχουν τη δυνατότητα σε παραπληγικούς, για παράδειγμα, να μετατρέπουν κάποιες σκέψεις τους σε ψηφιακές εντολές επικοινωνίας ή περιορισμένες κινήσεις. Να σημειωθεί ότι, προς το παρόν τουλάχιστον, οι φόβοι για «ανάγνωση σκέψεων» είναι αβάσιμοι. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν αποτελεί λόγο αποφυγής της ανάγκης ανάπτυξης ρυθμιστικού πλαισίου για την νευρονική τεχνολογία. Τα ζητήματα είναι πολλά, π.χ., διαθεσιμότητα τέτοιων τεχνολογιών, και το ενδεχόμενο εμπορίας τους για μη ιατρικούς σκοπούς.
Στη φαρμακοβιομηχανία οι εφαρμογές είναι πολλές και γνωστές. Ένα σχετικά άγνωστο πρόβλημα είναι η έλλειψη κανονιστικού πλαισίου για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Ενώ ΤεΝοΣ δημιουργούν εφευρέσεις, σε πολλές χώρες (π.χ., ΗΠΑ, Αυστραλία) δεν μπορούν να καταχωρηθούν σαν εφευρέτες, επειδή δεν αναγνωρίζονται σαν νομικές οντότητες. Αλλά αυτό μειώνει τη διαφάνεια της διαδικασίας εφεύρεσης. Σε άλλες χώρες (π.χ., Ν. Αφρική και, αναμένεται, Σαουδική Αραβία) ο ιδιοκτήτης ενός ΤεΝοΣ αναγνωρίζεται ως ιδιοκτήτης της ευρεσιτεχνίας και το ΤεΝοΣ ως ο εφευρέτης. Το ζήτημα έχει προεκτάσεις τις οποίες δεν μπορώ να καλύψω εδώ.
Ο γκουρού διανοητής Γιουβάλ Χαράρι είχε δηλώσει πρόσφατα: «Φανταστείτε τι σημαίνει να ζεις σε έναν κόσμο όπου τα περισσότερα κείμενα, οι περισσότερες μουσικές και στη συνέχεια οι εικόνες και οι τηλεοπτικές σειρές θα δημιουργούνται από μια μη ανθρώπινη νοημοσύνη». Πολλοί διανοούμενοι αντέδρασαν στο chat GPT που μπορεί να δημιουργήσει τέχνη, λογοτεχνία, μουσική κ.ά. Τι γίνεται εδώ, λοιπόν;
Τα αποκαλούμενα γενεσιουργά ΤεΝοΣ (generative AI), όπως το chat GPT, μπορούν να είναι χρήσιμα και θα χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο, επειδή όλο και καλύτερες εκδοχές τους θα αναπτύσσονται.
Υπάρχουν δύο προβλήματα. Πρώτον, η άγνοια των ανθρώπων σχετικά με τις πραγματικές δυνατότητες και αδυναμίες των ΤεΝοΣ. Δεύτερον, η ενδεχόμενη κακόβουλη χρήση όχι μόνο των γενεσιουργών ΤεΝοΣ αλλά όλων των συστημάτων ΤΝ. Αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, το οποίο απαιτεί την αποδοχή και αυστηρή εφαρμογή ενός παγκόσμιου θεσμικού πλαισίου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε το νομοσχέδιο για την ΤΝ τον Απρίλιο του 2021. Το νομοσχέδιο αυτό υποτίθεται ότι θα γίνει νόμος μέσα στο 2024 ή το 2025. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποφάσισε στις 14 Ιουνίου 2023 να δεχτεί το νομοσχέδιο σαν τη διαπραγματευτική θέση του απέναντι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (το κύριο αποφασιστικό όργανο). Πέρα όμως από το τριμερές αυτό σχήμα (Ε.Ε., Ε.Κ., Ε.Σ.) υπάρχουν οι ομάδες επιρροής (τα λεγόμενα λόμπι) μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών, όπως για παράδειγμα η OpenAI, η οποία δημοσίως εκφράζεται υπέρ ενός ισχυρού ρυθμιστικού πλαισίου, ενώ παρασκηνιακώς προσπαθεί να επηρεάσει τα εμπλεκόμενα όργανα ώστε να αποδυναμωθεί υπέρ αυτών το εν λόγω νομοσχέδιο. Σε άλλες χώρες (π.χ. ΗΠΑ) η διαδικασία αυτή καθυστερεί, ενώ σε άλλες (π.χ. Κίνα) έχει προχωρήσει.
Αν η ΤΝ μπορεί να «χακάρει» τον ανθρώπινο πολιτισμό, ποια θα είναι η επόμενη φάση;
Το πώς θα χρησιμοποιηθούν τα ΤεΝοΣ εξαρτάται από τους ιδιοκτήτες και χρήστες τους ‒ αποκλειστικά. Επί του παρόντος, ιδιοκτήτες της ΤΝ είναι το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού (δηλαδή, το σύστημα των ιδεολογικών, οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών ελίτ). Εντός αυτού του 1% υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις (π.χ. δυτικός κόσμος, BRICS). Ο δεύτερος μηχανισμός θα περιλαμβάνει και τις χώρες Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Σαουδική Αραβία, ΕΑΕ, Ιράν, από 1.1.2024). Χρήστες είναι η μεγάλη πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού, που περιλαμβάνει μια μικρή αλλά ισχυρή κακόβουλη μειονότητα.
Ο ανθρώπινος πολιτισμός κινδυνεύει από τρεις κατηγορίες προβλημάτων. Πρώτον, από τα πλανητικής εμβέλειας προβλήματα που έχει δημιουργήσει η εκμετάλλευση της μεγάλης πλειονότητας του παγκόσμιου πληθυσμού από τις κυρίαρχες δυτικές κυβερνήσεις. Δεύτερον, από την ιδιοτελή χρήση ΤεΝοΣ από τις παγκόσμιες ελίτ. Τρίτον, από την ενδεχομένως κακόβουλη χρήση ΤεΝοΣ στα χέρια φανατικών ομάδων.
Από την άλλη πλευρά, η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει σημαντικά σε όλους σχεδόν τους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην υγεία έχουμε ήδη αναφερθεί μερικώς. Το δίκαιο, η εκπαίδευση, και η δημόσια διοίκηση μπορούν να μετασχηματιστούν με τρόπο απολύτως θετικό για όλους τους ανθρώπους. Γνωρίζουμε ότι μπορεί να γίνει. Αλλά υπάρχουν αντιδράσεις από αποτυχημένα συστήματα πεποιθήσεων που ακόμα κυριαρχούν στον πολιτικό χώρο και υποστηρίζονται από αντίθετα συμφέροντα. ΤεΝοΣ τα οποία χρησιμοποιούν ευφυή σκόνη, δηλαδή μικροσκοπικά συστήματα ΤΝ τα οποία συλλέγουν δεδομένα στα οποία δεν θα είχαμε πρόσβαση, χρησιμοποιούνται ήδη στον τομέα της βιοποικιλότητας και της κλιματικής αλλαγής (π.χ. στη μελέτη ροής των παγετώνων). Δεν υπάρχει τομέας ανθρώπινης δραστηριότητας ο οποίος δεν επηρεάζεται ή δεν θα επηρεασθεί από την χρήση ΤεΝοΣ. Το πώς θα χρησιμοποιηθούν υπέρ των πολλών και όχι των λίγων είναι το ζήτημα.
Μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι πια;
Και μπορούμε και είναι προτιμότερο. Μπορούμε επειδή το 1% δεν είναι παντοδύναμο και ένα αυξανόμενο ποσοστό γνωρίζει ότι η τεχνολογία πρέπει να ωφελεί τον παγκόσμιο πληθυσμό και δεν υπάρχει εναλλακτική πορεία εξέλιξης της ανθρωπότητας πέρα από αυτή της συνεργασίας για ένα κοινό μέλλον ευημερίας για όλους. Στην παρούσα κρίσιμα προβληματική κατάσταση της ανθρωπότητας, ο δρόμος είναι προς μια υβριδική πλανητική οργάνωση.
(*) H συνέντευξη πρωτοδημοσιεύτηκε στο εδικό περιοδικό AccountancyGreece.
(**) O Πέτρος Α.Μ. Τζελεπίδης θα συνομιλήσει με τον Γιάννη Μπασκόζο την Δευτέρα 6 Νοεμβρίου στις 7μμ στο Βιβλιοπωλείο Ευριπίδης στην Κηφισιά
