του Φίλιππου Φιλίππου
Η γαλλική λογοτεχνία εμπλουτίζεται συνεχώς από καινούργια λογοτεχνικά έργα που γράφονται από συγγραφείς, οι οποίοι έχουν γεννηθεί εκτός Γαλλίας. Τέτοιο έργο είναι το μυθιστόρημα Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων (εκδ. Πατάκη) του Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ, γεννημένου στη Σενεγάλη το 1990. Ο συγγραφέας που γεννήθηκε το 1990 στη Σενεγάλη και ζει στη Γαλλία για το παρόν βιβλίο του που πρωτοεκδόθηκε το 2021–προηγήθηκαν άλλα τρία μυθιστορήματά του– τιμήθηκε με τρία βραβεία, το σημαντικότερο εκ των οποίων είναι το Γκονκούρ, την κορυφαία διάκριση των γαλλικών γραμμάτων.
Η υπόθεση είναι η εξής: Ένας νεαρός Σενεγαλέζος συγγραφέας, ο Ντιεγκάρ Λατύρ Φέιγ, ανακαλύπτει στο Παρίσι ένα παράξενο βιβλίο που εκδόθηκε το 1938. Είναι το Ο λαβύρινθος του απάνθρωπου, έργο του μυστηριώδους συγγραφέας Τ.Σ.Ελιμάν, ο οποίος την εποχή του είχε αποκληθεί ο «νέγρος Ρεμπώ». Οι κριτικές που είχε λάβει το μυθιστόρημα ήταν άκρως επαινετικές, ωστόσο σύντομα προκλήθηκε σκάνδαλο επειδή ο συγγραφέας κατηγορήθηκε για λογοκλοπή. Ύστερα από αυτό, ο Ελιμάν εξαφανίστηκε, ενώ ο εκδότης του απέσυρε το βιβλίο από την κυκλοφορίας και κατέστρεψε τα αποθέματά του. ωστόσο όλοι αναρωτιούνται ποιος ήταν στην πραγματικότητα αυτός ο συγγραφέας.
Ευθύς εξαρχής ο Μπουκάρ Σαρ μιλάει για βιβλία και λογοτεχνία, αρχίζοντας με τον Όμηρο για τον οποίο λέει πως ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε, κάτι που έχει μικρή σημασία, αφού ως αναγνώστες τον θαυμάζουμε για την Ιλιάδα και την Οδύσσειά του. Στη συνέχεια, αναφέρει τον Λεοπόλντ Σανγκόρ, τον μεγαλύτερο ποιητή της Σενεγάλης, ο οποίος ήταν πρόεδρος της χώρας και ο πρώτος Αφρικανός που έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας.
Ευθύς εξαρχής ο ήρωας-αφηγητής, ο Φέιγ, μιλάει για την απόφασή του να γίνει συγγραφέας και να διαπρέψει. Όταν πήρε το απολυτήριο του λυκείου εγκατέλειψε τη Σενεγάλη και πήγε στο Παρίσι να συνεχίσει τις σπουδές του. Έγραψε ένα μικρό μυθιστόρημα, την Ανατομία του κενού, που τον έβγαλε μεν από την ανωνυμία, αλλά δεν πρόσφερε τη φήμη που προσδοκούσε. Έτσι, άρχισε να ονειρεύεται ένα άλλο μεγάλο μυθιστόρημα, φιλόδοξο και καθοριστικό για τη ζωή του. Κι αυτό άρχισε να υλοποιείται μόλις γνώρισε στο Παρίσι τη Σενεγαλέζα συγγραφέα Μαρέμ Σιγκά Ντ., η οποία του χάρισε αξέχαστες ερωτικές στιγμές και πολύτιμες λογοτεχνικές συμβουλές.
Η αφήγηση του Σαρ περιλαμβάνει τις καταγραφές του Φέιγ στο Ημερολόγιό του, όπου μιλάει για το βιβλίο του, την αποδοχή του, τις κινήσεις του στη Γαλλία, μα και τις απόψεις του για ποικίλα ζητήματα, κυρίως για τη γαλλική λογοτεχνία. Σε αυτό σημειώνει πως οι Αφρικανοί συγγραφείς «εξακολουθούν να μην υποκύπτουν στην κενόδοξη ομφαλοσκόπηση όπου τσαλαβουτάνε τόσοι Γάλλοι συγγραφείς». Μιλάει και για την παγκόσμια λογοτεχνία, τη λογοκλοπή και τα δάνεια πασίγνωστων συγγραφέων από άλλους ομότεχνούς τους. Διαβάζουμε: «Τι θα ήταν ο Μονταίνιος χωρίς τον Πλούταρχο; Ο Λα Φονταίν χωρίς τον Αίσωπο; Ο Μολιέρος χωρίς τον Πλαύτο; Ο Κορνέιγ χωρίς τον Γκιγιέν ντε Κάστρο;»
Ο Φέιγ σχετίζεται με την Αφρικανή συγγραφέα Μπεατρίς Ντανγκά, η οποία έχει ιδιαίτερες ερωτικές προτιμήσεις και τον κάνει να ισχυριστεί ότι η νέα φρουρά των Αφρικανών συγγραφέων μακριά από την ήπειρό τους, παρά την επιτυχία τους είναι «λίγο χαμένοι και δυστυχισμένοι στην Ευρώπη», προφανώς διότι τους λείπουν οι δικοί τους και σκέφτονται την ταραγμένη πολιτική κατάσταση στη χώρα τους. Κι ενώ συνδέεται με την μιγάδα φωτορεπόρτερ Αϊντά, αυτή του ξεκαθαρίζει πως δεν μπορεί να εγκλωβιστεί σε έναν ερωτικό δεσμό.
Έπειτα διαβάζουμε για τη ζωή του Ελιμάν, την πατρίδα του τη Σενεγάλη, την άφιξή του στη Γαλλία, την γνωριμία του με έναν Γάλλο του Παρισιού εβραϊκής καταγωγής, τον Σαρλ Ελλενστάιν, την κατοχή της Γαλλίας από τους Γερμανούς, τις διώξεις των Εβραίων, το Ολοκαύτωμα, τη φυγή του Ελιμάν στο Μπουένος Άιρες και τη γνωριμία του με σημαντικούς συγγραφείς.
Στην ουσία, το μυθιστόρημα Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων, με κέντρο του το βιβλίο Ο λαβύρινθος του απάνθρωπου, είναι ένας λαβύρινθος της ανθρώπινης ύπαρξης, ένα σχεδόν ολόκληρο σύμπαν σχετικά με την αντιπαράθεση της Αφρικής με τη Δύση, μα κυρίως είναι μια περιπλάνηση στην κλασική παγκόσμια λογοτεχνία με θέμα την επιρροή της στους σύγχρονους συγγραφείς.
Μοχάμεντ Μπουγκάρ Σαρ, Η πιο μυστική μνήμη των ανθρώπων,Μετάφραση Μήνα Πατεράκη-Γαρέφη,Εκδόσεις Πατάκη, 2023
