Περί του καλού επιμελητή συνέχεια

0
216

Έλενα Χουζούρη.

 

 

Κατ’ αρχάς χαίρομαι γιατί το άρθρο μου για τον καλό επιμελητή προξένησε μια σειρά αντιδράσεων και συζητήσεων.  Αυτός άλλωστε είναι και ο σκοπός των άρθρων παρέμβασης. Κατά δεύτερον, αν και κατανοώ τις ευαισθησίες τόσο της επιμελήτριας όσο και του εκδότη του μυθιστορήματος του Λεονάρντο Παδούρα  Αιρετικοί,  οφείλω να υπογραμμίσω ότι τα λάθη ή οι επεξηγηματικές παραλειψεις που εντόπισα σ’ αυτό,  όπως και σε άλλες περιπτώσεις  στις οποίες αναφέρομαι, στάθηκαν απλώς η αφορμή για να σκιαγραφήσω το –κατά την προσωπική μου γνώμη- πορτραίτο του καλού επιμελητή, και τίποτα περισσότερο. Αν ήθελα να κάνω κριτική στο μυθιστόρημα του Παδούρα – τον οποίο γράφω και πάλι εκτιμώ ως συγγραφέα- θα μπορούσα, επισημαίνοντας άλλες αδυναμίες του-και είναι πολλές-  σε σχέση με τη δομή ή την οικονομία ή γενικότερα για οτιδήποτε σχετίζεται με το μυθιστορηματικό σύμπαν του 800 σελίδων βιβλίου. Άλλος λοιπόν ήταν ο στόχος μου. Εξ ου  και στάθηκα στις  επεξηγηματικές παραλείψεις  και ως εκ τούτου τη δημιουργία παραπλανητικών εντυπώσεων η αποριών εκ μέρους του απαιτητικού αναγνώστη. Είναι επίσης σαφές – και δεν μου χρειάζεται η εισαγωγή του Λ. Π την οποία παραθέτει ο εκδότης για να το μάθω- ότι ο συγγραφέας –λογοτέχνης έχει την πλήρη δραματουργική ελευθερία στο να πλάθει το συγγραφικό του σύμπαν βασιζόμενος  σε ιστορικά και γενικότερα πραγματολογικά στοιχεία. Το πρόβλημα στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι ο συγγραφέας, το τονίζω, αλλά ο επιμελητής. Πώς δηλαδή θα παρέμβει για να ξεκαθαρίσει το τυχόν εσκεμμένα ασαφές η με λογοτεχνική γλώσσα φερόμενο  – για λόγους δραματουργικούς – τοπίο του συγγραφέα ώστε να δώσει τις σωστές πληροφορίες στον αναγνώστη. Θα φέρω ένα προσωπικό παράδειγμα: Στο μυθιστόρημά μου «Πατρίδα από βαμβάκι», το οποίο βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα,  για  λόγους που με εξυπηρετούσαν αφηγηματικά  έκανα το τραίνο της διαδρομής  Τασκένδη-Μόσχα να περνάει από τη Σαμαρκάνδη. Κάτι που δεν ισχύει.  Θα αντιλαμβάνονταν άραγε την αφηγηματική μου παρασπονδία πολλοί αναγνώστες;  Αμφιβάλω.  Και όμως ο καλός επιμελητής της…Βαρκελώνης επέμενε ότι έπρεπε να ενημερώσουμε σχετικά τους αναγνώστες.

Έρχομαι τώρα στις επισημάνσεις μου για το μυθιστόρημα του Παδούρα:

Πρώτον: Σχετικά με το ζήτημα της «γέννησης», ίδρυσης ή επίσημης ανακήρυξης του Κράτους του Ισραήλ. Η πλειοψηφία στην Ελλάδα γνωρίζει η έχει ακούσει ότι το Κράτος του Ισραήλ υπάρχει από το 1948. Ελάχιστοι μπορεί να γνωρίζουν ότι η ίδρυσή του αποφασίζεται και ανακοινώνεται από τον ΟΗΕ τον Νοέμβριο του 1947. Να υπενθυμίσω μάλιστα ότι η απόφαση αυτή αναφερόταν στη δημιουργία δύο ανεξάρτητων και κυρίαρχων κρατών  στην  Παλαιστίνη, του Ισραήλ και των Παλαιστινίων. Τα γεγονότα που ακολούθησαν δεν δικαίωσαν την απόφαση του ΟΗΕ και ο επικείμενος πόλεμος οδήγησε μόνον στην επίσημη ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, τον Μάιο του 1948. Με δεδομένη λοιπόν την ελλιπή ή και συγκεχυμένη συνήθως   γνώση των Ελλήνων  για τις ιστορικές καταστάσεις στην Παλαιστίνη και την διαδεδομένη εκείνης για το  1948, η αναφορά του Παδούρα  μόνον στα τέλη του 1947 χωρίς συμπληρωματική επεξήγηση-υποσημείωση  από τον επιμελητή, φρονώ ότι μπορεί να εκληφθεί ή ως  λανθασμένη ή να δώσει στον τυχόν αδαή αναγνώστη παραπλανητική ή ελλιπή πληροφορία. Κατά την άποψή μου λοιπόν χρειάζεται απαραιτήτως η σχετική υποσημείωση.

Δεύτερον: Σχετικά με το ότι ο Παδούρα ονομάζει το Άμστερντάμ ως «Νέα Ιερουσαλήμ», ονομασία που την χρησιμοποιεί και ως υπότιτλο κεφαλαίου του μυθιστορήματός του έχω να πω τα εξής, συμπεριλαμβανομένης και της κ.Βίκυς Βασιλάτου:  Το ότι στην εν λόγω έκθεση έργων του Ρέμπραντ στο Παρίσι το Άμστερντάμ αποκαλείται «Νέα Ιερουσαλήμ» δεν αναιρεί την ήδη εκφρασμένη μου άποψη. Εκείνο που μπορεί να πάρω περισσότερο υπόψη μου  ότι και το Άμστερνταμ είχε θεωρηθεί ως «Νέα Ιερουσαλήμ, σε κάποια δεδομένη χρονική περίοδο,  είναι ένα θεατρικό έργο του 1656 που αναφερόταν στον Μπαρούχ Σπινόζα και στην ολλανδική πόλη, την Mokum όπως όντως την ονόμαζαν οι Εβραίοι. Εδώ όμως τα πράγματα περιπλέκονται. Διότι το ερώτημα είναι τι έχει περάσει δια μέσου των πολλών αιώνων διασποράς στην παράδοση των Σεφαραδιτών στους οποίους αναφέρεται ο Παδούρα;  Ε, λοιπόν δεν έχει περάσει το Άμστερνταμ ως «Νέα Ιερουσαλήμ» αλλά η Θεσσαλονίκη – βλέπε σχετικά και Μαρκ Μαζάουερ, «Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασμάτων- η οποία αποκαλείται επί πλέον ως madre d’ Israel. Θα πρέπει επίσης να πληροφορήσω ότι για τους Εσκενάζι Εβραίους η «Νέα Ιερουσαλήμ» ήταν το Λοτζ της Πολωνίας! Υπάρχει μάλιστα ένα παλιό αμερικάνικο τραγούδι που θεωρεί την Νέα Υόρκη ως ….Νέα Ιερουσαλήμ. Θέλω να καταλήξω με όλα αυτά που παράθεσα  ότι σε αμφιλεγόμενες περιπτώσεις η σε καταστάσεις με πολλές όψεις, που είναι στον έναν η στον άλλον βαθμό  θεμιτό να παρουσιάζει ένα μυθιστόρημα, τότε η παρέμβαση του επιμελητή κρίνεται κάτι περισσότερο από αναγκαία. Περίμενα λοιπόν να υπάρχει επεξηγηματικό αστεράκι όταν ο Παδούρα υιοθετεί την ονομασία «Νέα Ιερουσαλήμ» και σχετική υποσημείωση. Διαφορετικά, για μένα,   εκτεθειμένος εμφανίζεται ο Παδούρα, που δεν είναι.

Τρίτον:  Σχετικά με τους  «βυζαντινούς χριστιανούς» στην Πολωνία του 17ου αιώνα, ή  τους Ορθόδοξους όπως –ευλόγως τους αποκαλεί παρακάτω ο συγγραφέας. Τι άλλο εξάλλου θα ήταν οι «βυζαντινοί χριστιανοί» εκτός από ορθόδοξοι. Τα ερωτήματα  όμως που δημιουργούνται  στον απαιτητικό αναγνώστη και σε μένα είναι, γιατί αυτοί οι ορθόδοξοι χριστιανοί αποκαλούνταν – αν αποκαλούνταν- «Βυζαντινοί» δύο αιώνες μετά την  πτώση του Βυζαντίου; Ποιος τους είχε ονομάσει έτσι; Πώς βρέθηκαν στην κυριαρχούμενη από την Ρωαμαιοκαθολική Εκκλησία, Πολωνία; Δυστυχώς δεν μπορώ να ρωτήσω τον ίδιο τον Κουβανό συγγραφέα. Μπορώ όμως να ρωτήσω την επιμελήτρια από την οποία περίμενα μια επεξηγηματική υποσημείωση και δεν την βρήκα.

 

Δυστυχώς όμως έστω και εκ των υστέρων αναγκάζομαι να σημειώσω ότι η σωστή ονομασία της «Γης του Ισραήλ» είναι στα εβραικά ΕΡΕΤΖ [ΜΕ ΤΖ] ΙΣΡΑΕΛ και όχι ΕΡΤΣ ΙΣΡΑΕΛ όπως αναγράφεται στο βιβλίο του Λ.Π. [σελ.111] . Ακόμη στη σελ. 93 ο Παδούρα αναφέρει σε κάποιο σημείο τα εξής: «Κατόπιν, όταν άρχισαν να γίνονται γνωστές οι πρώτες ειδήσεις των μαζικών εκτελέσεων ολόκληρων χωριών και κοινοτήτων στην Πολωνία, την Ουκρανία, την Τουρκία και τα Βαλκάνια….». Εδώ η εύλογη ερώτηση είναι πότε έγιναν μαζικές εκτελέσεις ολόκληρων χωριών στην….Τουρκία και στα Βαλκάνια; Οι Εβραίοι των Βαλκανίων- εκτός από την περίπτωση της Υπερδνειστερίας και σ’ ένα βαθμό της Ρουμανίας,  οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης ή  σε καταναγκαστικά έργα. Επίσης η φασιστική τότε Βουλγαρία και σύμμαχος του Χίτλερ, όλως παραδόξως, αρνήθηκε να ακολουθήσει την πολιτική εξόντωσης των Εβραίων της χώρας, πράττοντας το εντελώς αντίθετο στην, υπό κατοχή της, Ανατολική  Μακεδονία.  Στην περίπτωση  της Τουρκίας, η οποία ακολουθούσε διπρόσωπη πολιτική, ενώ δηλαδή δήλωνε ουδέτερη είχε συνάψει εμπορικές συμφωνίες με τη ναζιστική Γερμανία, είχε επιβληθεί  αφενός ένας  βαρύτατος φόρος, ο βερλίκ βεργκισί,  στις εθνοθρησκευτικές της μειονότητες, Έλληνες, Εβραίους, Αρμένιους, και αφετέρου όσοι δεν είχαν να τον πληρώσουν στέλνονταν  –κυρίως Εβραίοι- σε καταναγκαστικά έργα  στην Ανατολία . Για  περισσότερες πληροφορίες παραπέμπω στον εξαιρετικό συλλογικό τόμο   «Το ολοκαύτωμα στα Βαλκάνια» [εκδ. Επίκεντρο].

 

Ωστόσο για να είμαι δίκαιη πρέπει να ομολογήσω ότι η μοναδική πρόταση που αναφέρει ότι ο Σαμπεντάι Τσβι –και όχι Σεβή, λάθος τον αποκαλούμε όλοι, μη εμού εξαιρουμένης- μου διέφυγε μέσα σ’ αυτό το ανοικονόμητο  δυστυχώς  πραγματολογικό και πληροφοριακό σύμπαν του δεύτερου κεφαλαίου του Κουβανού συγγραφέα.

Όπως και να το  κάνουμε όμως είμαι –το επαναλαμβάνω- ιδιαίτερα ευχαριστημένη που το άρθρο μου για τις προκλήσεις του καλού επιμελητή – και το μυθιστόρημα του Λ.Π  είχε όντως πάρα πολλές για την επιμελήτριά του- προκάλεσε συζητήσεις σχετικά με ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα του ελληνικού βιβλίου, μεταφρασμένου η μη. Όσο για την συμβουλή της κ. να προσέχω ώστε μελλοντικά  να μην εκτίθεμαι, έχω να της πω, πολύ φιλικά, ότι έχω συνηθίσει την …έκθεση, καλή ή κακή, από την πολύ νεαρή μου ηλικία, υπογράφοντας, είτε δημοσιογραφικά κείμενα,  είτε κριτικές, είτε ποίηση και την τελευταία δεκαετία μυθιστορήματα. Μ’ άλλα λόγια, στην περίπτωσή μου ισχύει το: Kαθαρός ουρανός αστραπές δεν φοβάται.

H συζήτηση μέχρι στιγμής :

http://www.oanagnostis.gr/i-proklisis-tou-kalou-epimeliti/#comment-1250

Προηγούμενο άρθροΤρία ισπανικά διαμάντια του 19ου αιώνα για πρώτη φορά στα ελληνικά
Επόμενο άρθροΠοιος θυμάται τον Ιωάννη Ζεμενό

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ