Του Σπύρου Κακουριώτη
Πολύς ο λόγος περί «αριστείας», αλλά και ο θόρυβος γύρω από τα Πρότυπα και Πειραματικά Γυμνάσια και Λύκεια μετά τις ατυχέστατες (με έντονη την αποφορά του λαϊκισμού) δηλώσεις του νέου υπουργού Παιδείας, Αριστείδη Μπαλτά.
Θύελλα μέσα σε ένα ποτήρι νερό μάλλον, η όλη διαμάχη κινδυνεύει να συμπαρασύρει, μαζί με την «αριστεία», και έναν θεσμό που έχει αποδειχθεί επιτυχημένος, τα Πρότυπα και Πειραματικά σχολεία, ανεξαρτήτως του τρόπου εισαγωγής των μαθητών σε αυτά.
Το ζήτημα δεν είναι, ασφαλώς, η μετατροπή των Προτύπων σε δημόσια σχολεία για μια ελίτ, κατεύθυνση στην οποία συνήργησε, δυστυχώς, η επαναφορά των εξετάσεων εισαγωγής σε αυτά. Ούτε η εμπέδωση στη μαθητική κοινωνία του λόγου περί «αριστείας», ενός λόγου ταξινομικού, μέσω του οποίου κατασκευάζονται υποκείμενα και εσωτερικεύονται ιεραρχικές σχέσεις.
Αυτό που η κοινωνία μας θα έπρεπε να απαιτεί από αυτά τα σχολεία, θα ήταν η παραγωγή νέων τρόπων διδασκαλίας και η διάχυση της καινοτομίας στην υπόλοιπη εκπαίδευση. Πιστεύω πως, προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, πέραν των θεσμικών προβλέψεων, δύο πράγματα είναι απαραίτητα: το μεράκι του δασκάλου, ενός δασκάλου που θα έχει αφήσει στην άκρη τη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, και η δημιουργία «παράδοσης» σε κάθε σχολείο, μια αίσθηση της ιστορίας του και του βάρους του παρελθόντος του, που θα διαχέει σε καθηγητές και μαθητές ένα υγιές esprit de corps…
Ως χαρακτηριστικό δείγμα ενός τέτοιου πνεύματος, καταφεύγω σε ένα ολιγοσέλιδο βιβλιαράκι με τίτλο Όψεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στα χρόνια της Κατοχής. Μαρτυρίες από το Αρχείο του 3ου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών, που έρχεται από το 2ο Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αθηνών, το οποίο βρίσκεται στους Αμπελόκηπους. Στις σελίδες του περιγράφονται πτυχές της σχολικής ζωής τού (προκατόχου του έως το 2001) 3ου Γυμνασίου Αρρένων κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έτσι όπως καταγράφονται στο αρχείο του Γυμνασίου.
Πρόκειται για το αποτέλεσμα του «μαθήματος» της ερευνητικής εργασίας, στο οποίο συμμετείχαν 19 μαθητές της Α’ Λυκείου, κατά τη σχολική χρονιά 2012-13, με επιβλέποντα καθηγητή τον θεολόγο Σπύρο Χρ. Καρύδη.
Εξοικείωση όχι μονάχα με τη θεωρητική έννοια του αρχείου αλλά και με την υλική μορφή του, την ταξινόμηση και τη χρήση του, με τις δυσκολίες ανάγνωσης και κατανόησης του χειρόγραφου υλικού που περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Πρακτικών του σχολείου, ήταν μερικοί από τους στόχους αυτής της δουλειάς.
Τα ευρήματα που προέκυψαν από τη μελέτη του αρχειακού υλικού, μαζί με τη δευτερογενή βιβλιογραφία, επέτρεψαν στους νεαρούς μαθητές να ανασυνθέσουν ψηφίδες της σχολικής καθημερινότητας κατά τα χρόνια της Κατοχής, όπως, π.χ., η τιμωρία μαθητή στις 11 Ιουλίου 1941, διότι «εξήλθεν εις τον εξώστην της τάξεώς του, κατά παράβασιν του κανονισμού του σχολείου και διά της πράξεώς του ταύτης εγένετο πιθανώς παραίτιος παρεξηγήσεως εκ μέρους διερχομένου την στιγμήν εκείνη στρατιώτου των ενταύθα στρατευμάτων της ιταλικής κατοχής».
Ταυτόχρονα, σκιαγραφούν, με κείμενα που έχουν συγγράψει οι ίδιοι, όπως καταγράφεται στον πίνακα περιεχομένων (ακόμη κι αν μπορεί να υποθέσει κανείς την εκ των υστέρων επιμέλεια του επιβλέποντος καθηγητή), την οργάνωση της εκπαίδευσης στα χρόνια του πολέμου, τις συνέπειες της Κατοχής στη λειτουργία των σχολείων, αλλά και την οργάνωση του 3ου Γυμνασίου εκείνη την περίοδο, μαζί με «δημογραφικά» στοιχεία για τον μαθητικό πληθυσμό (π.χ. ασθένειες λόγω των οποίων δινόταν απαλλαγή από τη γυμναστική, αριθμός απόρων που εξαιρούνταν από τα δίδακτρα, το φαινόμενο των «κατ’ οίκων διδαχθέντων» κ.λπ.)
Αναρωτιέται κανείς, φυλλομετρώντας αυτό το μικρό βιβλίο: Θα μπορούσε να υπάρξει χωρίς την αγάπη του καθηγητή Σπ. Καρύδη για τη δουλειά του; Χωρίς τις συνθήκες που του επέτρεψαν να εμπνεύσει στους μαθητές του την περιέργεια για την έννοια του αρχείου; Χωρίς μια σχολική κοινότητα κι ένα θεσμικό πλαίσιο που τη συγκροτεί και επιτρέπει ή/και ευνοεί κάτι τέτοιο; Από την άλλη, όσοι εργάστηκαν σε αυτήν την έρευνα, αλλά και όσοι συμμερίστηκαν τα αποτελέσματά της, δεν αποκτούν μιαν αίσθηση ιστορικότητας, συνείδηση του βάρους του παρελθόντος το οποίο μπορούν, έτσι, να προβάλλουν και στο μέλλον;
Το στοίχημα είναι η διάχυση των άριστων μεθόδων και αποτελεσμάτων στην υπόλοιπη δημόσια εκπαίδευση και όχι η δημιουργία θυλάκων «αριστείας» ή, αντίθετα, η οποιαδήποτε εξίσωση προς τα κάτω. Αυτό το στοίχημα καλούνται να κερδίσουν οι νέοι ένοικοι του υπουργείου Παιδείας…
info
2ο Πρότυπο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Αθηνών
Όψεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στα χρόνια της Κατοχής
Μαρτυρίες από το Αρχείο του 3ου Γυμνασίου Αρρένων Αθηνών
Αθήνα 2013
σελ. 116
