Πειραιώς 260-6: Σαν βγεις στον πηγαιμό για το καινούργιο…(της Όλγας Σελλά)

της Όλγας Σελλά

Νέες προτάσεις, νέες φόρμες (σκηνικές ή κειμενικές), νέα έργα, νέοι καλλιτέχνες. Ή παλαιότεροι, δοκιμασμένοι ήδη, που επιθυμούν να ανιχνεύσουν κάτι διαφορετικό. Αυτό συνήθως συμβαίνει στα φεστιβάλ, αυτό συμβαίνει και στο Φεστιβάλ Αθηνών, και στις εγχώριες και στις ξένες παραγωγές. Και στο θέατρο και στο χορό. Εδώ όμως θα μιλήσουμε για το θέατρο, και συγκεκριμένα για τις εγχώριες παραγωγές, με μερικές γενικές διαπιστώσεις και με κάποιες ειδικές αναφορές σε παραστάσεις που ήδη έχουν παρουσιαστεί στο Φεστιβάλ Αθηνών 2023.

Ναι, είναι ζητούμενο η αναζήτηση του νέου και του διαφορετικού, είναι ζητούμενο η διερεύνηση νέων θεματικών πεδίων και ρευμάτων (ή παλαιότερων με νέο τρόπο), είναι ζητούμενο να διαπιστώσουμε με ποιον τρόπο αγγίζουν οι νεότερες γενιές καλλιτεχνών πολιτισμικά, κοινωνικά ή ιστορικά θέματα που υπήρξαν καθοριστικά ή ακόμα καθορίζουν τις συμπεριφορές μας ή την αισθητική μας.  Υπάρχουν προαπαιτούμενα; Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν. Και δεν είναι πολλά, αλλά, πιστεύω, είναι απαραίτητα:  μια παράσταση να αφηγείται μια ιστορία, να έχει αισθητική και σκηνική πρόταση, και, κυρίως, να υπηρετεί με συνέπεια την πρότασή της. Αν δίπλα σ’ όλα αυτά, έχουν ενσωματωθεί –όπου είναι απαραίτητο- και στοιχεία έρευνας, ακόμα καλύτερα.

Το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών έθεσε κάποιους θεματικούς άξονες, όπως άλλωστε συνηθίζεται στα φεστιβάλ. Οι άξονες αυτοί ήταν η κλιματική αλλαγή, η βία, η συμπερίληψη και οι έμφυλες ταυτότητες, η θέση της γυναίκας και γεγονότα της ιστορίας, σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα. Και οι παραστάσεις άγγιξαν αυτή τη θεματολογία με διάφορους τρόπους. Ας δούμε τέσσερις από αυτές, έχοντας κατά νου τι αναζητούμε στις παραστάσεις ενός φεστιβάλ και ποια είναι τα προαπαιτούμενα.

«Θυέστης» υψηλής  αισθητικής

Τον μύθο του Θυέστη και του Ατρέα, τη σαρκοβόρα αντιμαχία των δύο αδελφών που διεκδικούσαν έναν θρόνο, το πάθος και τον φθόνο που κινητοποιούσε τις πράξεις τους, έχει για θέμα το ομώνυμο έργο του Σενέκα. Ένα κλασικό κείμενο, που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, που καταπιάνεται με τον μύθο των Πελοπιδών.  Όλα τα πρόσωπα του μύθου είναι παρόντα στη σκηνή, σ’ ένα καθηλωτικά εικαστικό σκηνικό (Νίκη Ψυχογιού), κι όλα βγαίνουν μέσα από τη γη, από τα χθόνια. Το φάντασμα του Τάνταλου (Τάσος Δήμας) που διαρκώς επιθυμεί και διαρκώς δεν γεύεται («τέτοιο σώμα σέρνει πίσω του πείνα αιώνια»), και η ιστορία των εγγονών του, του Ατρέα (Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης) που ηδονίζεται από το κακό και του εύπιστου και αλαζόνα Θυέστη (Αντώνης Μυριαγκός), που κι εκείνοι επιθυμούν: εξουσία και αίγλη. Και κάνουν για να τ’ αποκτήσουν τις πιο φρικτές πράξεις που μπορεί να φανταστεί ο νους. Μέχρι που ο Ατρέας καλεί σε δείπνο τον Θυέστη έχοντας στο πιάτο τα… παιδιά του (Θυέστεια δείπνα)! Και η μόνη που κατοικεί πάνω στη γη είναι η Ερινύα (Μαριάννα Δημητρίου), ένα απόκοσμο πλάσμα, στα κατακόκκινα ντυμένη. Όπως και ο αγγελιαφόρος (τον υποδύεται η ίδια ηθοποιός) και ήταν η εκφορά του λόγου της, όταν έρχεται η στιγμή να αφηγηθεί όσα φρικτά έκανε αδελφός σε αδελφό, σαν χορογραφημένη.

Ένας κόσμος χωρίς αξίες και αρχές, ένας ανθρωποφαγικός κόσμος, ένας κόσμος σε πτώση και αποσύνθεση. Αυτό είναι το σύμπαν και του μύθου και του Σενέκα, «ένα μνημείο φρίκης και κτηνωδίας». Και ο Θάνος Παπακωνσταντίνου αποτύπωσε αυτή τη φρίκη και τη κτηνωδία με τη γλώσσα του θεάτρου, με άψογες ερμηνείες, με ρυθμό που μετέδιδε τον αποτροπιασμό όσων συνέβαιναν επί σκηνής, που σμίλευε απολύτως τον κάθε χαρακτήρα, μ’ έναν χορό κουρδισμένο τέλεια (Γιώργος Δικαίος, Μιχάλης Πανάδης, Φώτης Στρατηγός) και με την πρωτότυπη μουσική του Άντη Σκορδή να δημιουργεί ατμόσφαιρα μυσταγωγίας, θλίψης, απελπισίας. Μια παράσταση που καθηλώνει και λόγω του θέματος, και λόγω του κειμένου και λόγω της σκηνικής της απόδοσης. Και ήταν όλοι, μα όλοι οι ηθοποιοί, στις καλύτερες στιγμές τους, ακολουθώντας την καλοσχεδιασμένη «ενορχήστρωση» του Θάνου Παπακωνσταντίνου. Θα ξεχωρίσω ένα κλικ παραπάνω τη Μαριάννα Δημητρίου, που νομίζω ότι ήταν στην πιο καλή στιγμή της. Αναμφίβολα ήταν η πιο καλή ελληνική παραγωγή ως τώρα στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών και ήταν οπωσδήποτε μια παράσταση που είχε σχεδιασμό, πρόταση, συνέπεια. Και στιβαρό κείμενο. (Η παράσταση παρουσιάστηκε στις 10 και 11 Ιουλίου).

Η ταυτότητα της παράστασης

Σύλληψη – Σκηνοθεσία Θάνος Παπακωνσταντίνου, Μετάφραση Κατερίνα Τσόκα, Σκηνικά – Κοστούμια Νίκη Ψυχογιού, Πρωτότυπη μουσική Άντης Σκορδής, Σχεδιασμός κίνησης Νάντη Γώγουλου, Σχεδιασμός φωτισμών Χριστίνα Θανάσουλα, Σχεδιασμός ήχου – Βοηθός σκηνοθέτη Φάνης Σακελλαρίου, Ηχοληψία Ηλίας Φλάμμος, Μακιγιάζ Olga Faleichyk, Κομμώσεις Κωνσταντίνος Κολιούσης, Κατασκευή σκηνικού Μαριαντώνιος Ιωάννου, Κατασκευή κοστουμιών Πηνελόπη Χάνσε, Κατασκευή στεμμάτων Μελλισάνθη Σπέη, Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου Σοφία Μπαμπανιώτη, Βοηθός φωτισμών Μαριέττα Παυλάκη, Βοηθός παραγωγής Κορίνα Βασιλειάδου

Παίζουν: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Ατρέας), Αντώνης Μυριαγκός (Θυέστης), Τάσος Δήμας (Φάντασμα Ταντάλου), Μαριάννα Δημητρίου (Ερινύα – Αγγελιαφόρος)

Χορός Γιώργος Δικαίος, Μιχάλης Πανάδης, Φώτης Στρατηγός

Στην παράσταση συμμετέχει η παιδική χορωδία Τέττιξ. Διδασκαλία – διεύθυνση χορωδίας, Τέτη Αϊβατζίδου.

«Βάκχες» με άποψη

«Με αφετηρία το έργο του Ευριπίδη», όπως γράφεται στο site του Φεστιβάλ Αθηνών, η Έλλη Παπακωνσταντίνου γράφει ένα καινούργιο έργο (κάτι που είναι απολύτως θεμιτό και κάποιες φορές γίνεται και πολύ ενδιαφέρον), συνδέοντας τον αρχαίο μύθο με τη ρευστότητα των φύλων, το φόβο του διαφορετικού και μια παράσταση που είναι όπερα, ροκ όπερα και χοροθέατρο, με τους ηθοποιούς της παράστασης να μιλούν αγγλικά, γαλλικά, ισπανικά και ελληνικά. Μια παράσταση για την κανονικότητα που απειλείται από κάτι νέο, για ό,τι αποφεύγουμε ή φοβόμαστε να δούμε εντός μας και στους άλλους, μια δύναμη –ο μετεωρίτης Διόνυσος που απειλεί τη Γη, και τα πράγματα όπως τα ξέραμε-, που τίποτα δεν θ’ αφήσει στη θέση του, αλλά θα απελευθερώσει κιόλας, όπως τον νεαρό Πενθέα (Βασίλης Μπούτσικος) που διακρίνει στην ανατροπή «ένα ταξίδι για να βρει τον εαυτό του». Με σκηνικό (Μαρία Πανουργιά) που μετέχει, υπογραμμίζει και συνθέτει την ατμόσφαιρα της παράστασης και με εύστοχα κοστούμια από την Ιωάννα Τσάμη. Με την αλφαδιασμένη κίνηση των Γάλλων Cristophe Beranger και Jonathan Pranlas Descours. Και βεβαίως με την εξαιρετική μουσική του Ariah Lester από τη Βενεζουέλα, που  υποδύεται και τον Διόνυσο. Με πολλούς συμβολισμούς που όμως εντάσσονταν απολύτως στη δομή και το σκεπτικό της παράστασης, όπως εκείνος ο μεγάλος σεισμογράφος, που καταγράφει κάθε δόνηση που συγκλονίζει το σπίτι σε κάθε επερχόμενη αλλαγή και ανατροπή. Ήταν αναμφισβήτητα μια πειραματική δουλειά, όχι απλή στη θέασή της –ζητούσε την προσοχή του θεατή-, με queer παραστατικά στοιχεία, που όμως είχε άποψη, είχε συνέπεια, είχε θαυμάσιες ερμηνείες απ’ όλους τους ηθοποιούς (Ariah Lester, Γιώργος Ιατρού, Χαρά Κότσαλη, Λητώ Μεσσήνη, Βασίλης Μπούτσικος, Άρης Παπαδόπουλος), οι οποίοι δεν είχαν καθόλου εύκολη δουλειά. Είχε κάποιους κειμενικούς πλατειασμούς, στρίμωξε περισσότερες σκηνικές αναφορές απ’ όσες χρειάζονταν, αλλά πιστεύω ότι είχε απολύτως θέση σ’ ένα φεστιβάλ, υπηρετώντας όλα τα προαπαιτούμενα που έθεσα στην αρχή του κειμένου. Οι «Βάκχες» της Έλλης Παπακωνσταντίνου παρουσιάστηκαν  4-6 Ιουλίου.

Ηθογραφικές «Σπυριδούλες»

Ήταν μια ιστορία που το δημοσιογραφικό κλισέ «συγκλόνισε το πανελλήνιο» ήταν στ’ αλήθεια λίγο για να περιγράψει τα συναισθήματα του κοινού. Ήταν το μακρινό 1955, όταν η 12χρονη Σπυριδούλα, που δούλευε ως υπηρέτρια στον Πειραιά για να βοηθήσει την οικογένειά της, κατηγορήθηκε άδικα ότι έκλεψε χρήματα και εκείνοι την σιδέρωσαν με το ηλεκτρικό σίδερο, που μόλις είχε γίνει το νέο οικιακό αξεσουάρ στα μικροαστικά σπίτια της πρωτεύουσας. Στο χώρο Ε της Πειραιώς 260 στήθηκε ένα σκηνικό με προφανείς συμβολισμούς. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν και τα κοστούμια της παράστασης, ενώ οι ερμηνείες βάδισαν τον ηθογραφικό και τον νατουραλιστικό δρόμο. Η Νεφέλη Μαϊστράλη που υπογράφει το κείμενο της παράστασης, έκανε όντως μεγάλη έρευνα, συμπεριέλαβε μαρτυρίες πολλών από τα κορίτσια της πάμπτωχης μετεμφυλιακής επαρχίας που έφταναν στην Αθήνα, για να γίνουν υπηρέτριες ενώ θα έπρεπε να πηγαίνουν σχολείο ή να παίζουν. Τις συμπεριέλαβε με μιας μορφής θεάτρου-ντοκουμέντου. Υπήρχαν πολλά σημαντικά σημεία στο έργο, που θα μπορούσαν να φωτιστούν διαφορετικά. Η ανέχεια της ελληνικής επαρχίας μετά τον πόλεμο και τον Εμφύλιο που εύρισκε δεκανίκι σωτηρίας στέλνοντας τα κορίτσια των πολύτεκνων οικογενειών της επαρχίας να δουλέψουν ως υπηρέτριες στην Αθήνα. Τα σπίτια στην Αθήνα όπου έζησαν αυτά τα κορίτσια, που έφτιαχναν τον χάρτη της μεταπολεμικής μικροαστικής και μεσοαστικής τάξης. Τα στερεότυπα για το ρόλο των γυναικών. Όμως η παράσταση που σκηνοθέτησαν ο Θανάσης Ζερίτης και ο Χάρης Κρεμμύδας επέλεξαν τον πιο εξωστρεφή θεατρικό τρόπο που δεν ήταν απλώς ηθογραφικός, ήταν συνθηματολογικός και αρκετές στιγμές, ιδίως προς το τέλος της παράστασης, παρέπεμπε σε μπροσούρα. Μόνο νέο δεν είναι αυτό. Κρίμα, γιατί η ομάδα 4Frontal έχει δείξει ως τώρα ενδιαφέροντα δείγματα δουλειάς, ειδικά σε παραστάσεις που βασίζονται σε λογοτεχνικά κείμενα. Οι «Σπυριδούλες», που παρουσιάστηκαν από τις 8-11 Ιουλίου, ήταν μια θαυμάσια ευκαιρία, που όμως δεν αξιοποιήθηκε. Η μουσική των Θραξ Πανκc έντυσε εύστοχα το κλίμα της παράστασης, παραπέμποντας σε δημοτικά ακούσματα. Οι «Σπυριδούλες» παρουσιάστηκαν 8-11 Ιουλίου.

Απερίγραπτη «Καταστροφή»

Μια ομάδα νέων ανθρώπων περιφέρεται με θόρυβο, και κουβαλάει ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς (γκαζοντενεκέδες, πυροσβεστική φωλιά, τσάντα μεγάλου πολυκαταστήματος, κάδο ανακύκλωσης, μολότωφ…). Υπάρχει μια μεγάλη οθόνη στο βάθος της σκηνής όπου προβάλλονται μαρτυρίες από πυρόπληκτους της Εύβοιας ανακατεμένες με διάφορες ατάκες των ηθοποιών της παράστασης, άλλοτε θυμωμένες, άλλοτε χαβαλεδιάρικες, άλλοτε προβλέψιμες ή εύκολα λυρικές («πουθενά στον κόσμο αυτό δεν υπάρχει χώρος για αθωότητα») ή παραπομπές σε φράσεις φιλοσόφων, μερικές από τις οποίες διαβάζουμε και στη γιγαντοοθόνη, και προσπαθούμε να αντιληφθούμε γιατί εντάσσονται στην παράσταση. Μια παρέα νέων παιδιών αγωνιά για το μέλλον και την ίδια στιγμή είναι yolo. Θα μπορούσε να είναι μια ενδιαφέρουσα ιδέα, αν δεν ήταν τόσο θολή, τόσο αναίτια θορυβώδης, τόσο επιδεικτικά βωμολοχική, τόσο χωρίς ειρμό και έρμα. Η παράσταση του Δημήτρη Μπαμπίλη και της ομάδας ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟΝ φιλοξενήθηκε στη σκηνή «Νίκος Κούρκουλος» του Εθνικού Θεάτρου, από την 1^η ως τις 4η Ιουλίου.