Όταν τα μυαλά παίρνουν αέρα

2
853

του Δημήτρη Σωκιαλίδη.

 

«Κάθε χειρουργός κουβαλά μέσα του ένα μικρό νεκροταφείο, το οποίο επισκέπτεται κάθε τόσο για να προσευχηθεί – ένα χώρο πίκρας και μετάνοιας όπου πρέπει να ψάξει για μια εξήγηση για τις αποτυχίες του»1.

Σπάνιο αλλά όμορφο να ανακαλύπτεις ανθρώπους με την σεμνότητα που γεννά αυτή η πραγματικότητα, όπως οι δύο νευροχειρουργοί συγγραφείς αυτών των δύο βιβλίων.

Είναι αλήθεια πως οι επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών στον χώρο των νευροεπιστημών έχουν προσδώσει αρκετή ακρίβεια σε αυτή την επιστήμη, έτσι ώστε ένας  νευροχειρουργός να μπορεί συχνά να αντιληφθεί επακριβώς περί τίνος πρόκειται, να συσχετίσει συμπτώματα με βλάβες σε αντίστοιχες περιοχές του εγκεφάλου, πριν ακόμα δει τις μαγνητικές τομογραφίες ακόμα και για περίεργους συνδυασμούς συμπτωμάτων.

Φανταστείτε π.χ. την περίπτωση της νεαρής όμορφης και υγιέστατης κοπέλας που, μετά από κάποιους μήνες αταξίας στον έμμηνο κύκλο της και απροσδόκητης εν συνεχεία   γαλακτόρροιας από τις θηλές τις, εμφανίζει ένα πρωινό έντονο πονοκέφαλο και προοδευτική ραγδαία απώλεια της όρασής της και πανικόβλητη καταλήγει στη νευρολογική κλινική του νοσοκομείου.  Ο έμπειρος νευροχειρουργός που την εξετάζει γρήγορα αντιλαμβάνεται και της εξηγεί ότι ένας όγκος στην υπόφυσή της (στο κάτω μέρος του εγκεφάλου πίσω από τα μάτια) αιμορραγεί και πιέζει τα νεύρα που ενώνουν τα μάτια με τον εγκέφαλο. Ο όγκος είναι σχεδόν σίγουρα καλοήθης, κάτι αρκετά συχνό σε νέες γυναίκες, αλλά θα πρέπει να αφαιρεθεί άμεσα γιατί θα καταστρέψει τα οπτικά νεύρα και θα οδηγήσει στην τύφλωση. Ο όγκος, λόγω της θέσης του στην υπόφυση, παράγει την ορμόνη προλακτίνη που κανονικά εκκρίνεται κατά την εγκυμοσύνη και η οποία προκαλεί την ανωμαλία στον έμμηνο κύκλο και την γαλακτόρροια. Τα καλά νέα είναι ότι η επέμβαση γίνεται από την μύτη και δεν χρειάζεται κρανιοτομή λόγω της θέσης της υπόφυσης.2

Εάν αυτό δεν είναι μαγεία, τι είναι; Εύκολο να παρασυρθείς και να παριστάνεις το θεό. Τέτοιους γιατρούς θεούς αναζητούν και οι ασθενείς για να ξεπεράσουν τους φόβους τους Μόνο που αυτή η μαγεία πολλές φορές παραμένει απατηλή και έρχεται και με μεγάλο κόστος.

Γρήγορα συνειδητοποιεί κανείς, διαβάζοντας αυτά τα δύο βιβλία, ότι οι χειρουργοί είναι άνθρωποι και αυτοί και ότι πολλά από αυτά που συμβαίνουν στα νοσοκομεία είναι θέμα καλής ή κακής τύχης. Τόσο η επιτυχία όσο και η αποτυχία είναι συχνά πέρα από τον έλεγχο του γιατρού. Η «μαγεία» και η τέχνη έρχονται μετά από πολλά αναπόφευκτα λάθη, καταστροφικά για τους ασθενείς που τα υπέστησαν, και οδυνηρά για τον μη επηρμένο γιατρό. Ο οποίος το ίδιο πρωί μπορεί να αποθεώνεται από τον διασωθέντα ασθενή και τους συγγενείς του, αλλά λίγο μετά να συρρικνώνεται σε άτακτο μαθητούδι από το μοιραίο λάθος.

Το να γνωρίζεις το πότε δεν πρέπει να επέμβεις χειρουργικά είναι το ίδιο σημαντικό με το να ξέρεις πώς θα εγχειρίσεις, αλλά αυτή η γνώση αποτελεί και ένα από τα πιο δύσκολα μυστικά αυτής της τέχνης.

Φανταστείτε την περίπτωση της νεαρής κοπέλας, η ακτινογραφία της οποίας έδειξε ότι οι πονοκέφαλοί της δεν οφείλονταν σε τίποτα σοβαρό. Παρεμπιπτόντως όμως η ακτινογραφία  έδειξε ένα πολύ ανησυχητικό ανεύρυσμα σε μια κεντρική εγκεφαλική αρτηρία της ασθενούς. Το ανεύρυσμα είναι «διόγκωση» ενός τμήματος της αρτηρίας ή ο σχηματισμός ενός μικρού «μπαλονιού» κατά μήκος αυτής. Το ανεύρυσμα αυτό μολονότι δεν δημιουργεί συμπτώματα, μπορεί ανά πάσα στιγμή να διαρραγεί με καταστροφικές συνέπειες για την ζωή της ασθενούς. Προέκυψε ότι το συγκεκριμένο ανεύρυσμα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μόνο χειρουργικά και έτσι η ασθενής βρέθηκε αντιμέτωπη με την τραγική απόφαση. Να το αφήσει στην τύχη σκεπτόμενη ανά πάσα στιγμή ότι κουβαλά μία βόμβα στο κεφάλι της ή να αφεθεί στα χέρια του «μάγου χειρούργου ιατρού» με αντίστοιχες πιθανότητες επιτυχίας ή καταστροφής;

Ή ακόμη την περίπτωση του νευροχειρουργού που μετά από 15 ώρες επιτυχημένη επέμβαση αφαίρεσης όγκου στον εγκέφαλο διαπράττει την «ύβρη» να συνεχίσει την αφαίρεση του όγκου στα πολύ δύσβατα βάθη του εγκεφαλικού στελέχους (για την πλήρη απομάκρυνση του όγκου) με καταστροφικές τελικά συνέπειες για τον ασθενή.

Τα δύο βιβλία έχουν γραφτεί από τους δύο συγγραφείς όταν βρίσκονταν προς το τέλος της πολυετούς καριέρας τους και αναφέρονται στο σύνολο της εμπειρίας τους κατά την εξέλιξή τους σε ολοκληρωμένους νευροχειρουργούς. Οι συγγραφείς σέβονται τους ασθενείς τους. Ενώ παράλληλα, χωρίς να παραλείπουν τις χειρουργικές λεπτομέρειες, οι ιστορίες τους παραμένουν συναρπαστικές. Ο αναγνώστης εισάγεται με έμμεσο αλλά γοητευτικό τρόπο στην διαφορετική νοοτροπία και κατάσταση της ιατρικής σε διαφορετικές χώρες (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία και Ουκρανία αμέσως μετά την πτώση του ανατολικού μπλοκ).

Το σημαντικό σε αυτά τα δύο βιβλία δεν είναι τόσο η ιατρική, ούτε και η τεχνολογία, αλλά η ανθρώπινη διάσταση της ασθένειας, αυτών που την πολεμούν, καθώς και οι φιλοσοφικές της προεκτάσεις. Η εγγενής αδικία της φύσης που σε άλλους χαρίζει τα γονίδια της βασίλισσας της ομορφιάς και σε άλλους μία τρισωμία 21 (σύνδρομο Down, μογγολισμός) και ένα σωρό προβλήματα. Όπως στην περίπτωση του Andy που γεννήθηκε με σύνδρομο Down, αλλά και με κακοσχηματισμένες φωνητικές χορδές και ακουστικά κανάλια, στην ουσία κωφάλαλος. Η αγάπη των γονιών του τον κράτησε στα πλαίσια μιας υποφερτής ζωής μέχρι τα 45 χρόνια του, οπόταν η ρήξη ενός ανευρύσματος τον έστειλε επειγόντως στο νοσοκομείο για να αποκαλυφθεί από το αγγειογράφημα ότι ο Andy είχε μόνο μία αρτηρία που τροφοδοτούσε με αίμα τον εγκέφαλο αντί για τέσσερις που έχει ένας φυσιολογικός άνθρωπος. Και αυτή η μία αρτηρία είχε τρία ανευρύσματα εκ των οποίων το ένα είχε ήδη διαρραγεί. Η δραματική επέμβαση που ακολούθησε τον οδήγησε και σε ένα εγκεφαλικό, που του κόστισε ακόμα ένα βάσανο, την κατάρα της Οντίν3 – το να μην μπορεί δηλαδή να αναπνέει αυτόματα και ασυνείδητα, όπως όλοι, αλλά να πρέπει να σκέπτεται για κάθε αναπνοή. Έτσι ήταν αδύνατο να αποσυνδεθεί από τον αναπνευστήρα. Αν αποκοιμιόταν, θα σταματούσε η αναπνοή του και θα πέθαινε.

Στο άλλο άκρο, η κοπέλα που την πυροβόλησε ο φίλος της ανάμεσα στα μάτια. Όταν ανέκτησε τις αισθήσεις της, προς μεγάλη έκπληξη των γιατρών, έπινε καφέ και παρακολουθούσε το αγαπημένο της σήριαλ στην τηλεόραση. Τελικά διαπιστώθηκε ότι, χάρη σε μία συγγενή (εκ γενετής) ανωμαλία, το κρανίο της ήταν ασυνήθιστα χοντρό, με αποτέλεσμα η σφαίρα να εξοστρακιστεί, να περάσει κάτω από το δέρμα της κεφαλής (scalp), και να βγει από το πίσω μέρος του κεφαλιού της χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες για την υγεία της. Αποτέλεσμα να ζητά, κάτω από το αποσβολωμένο βλέμμα του επιβλέποντος ντετέκτιβ, να επιστρέψει στον φίλο της γιατί κατά βάθος την αγαπούσε.

Τελικά, πέραν του κωμικοτραγικού, αυτό που μένει στον αναγνώστη είναι η βαθιά συναίσθηση του αγώνα της ζωής ενάντια στον θάνατο. Παρά την ματαιότητά του αγώνα, η ζωή συνέχεια δημιουργείται, ομορφαίνει και αναπτύσσεται αψηφώντας την τελική της καταδίκη.

Η Rebecca στην ηλικία των έξι εβδομάδων μπήκε στο νοσοκομείο με υδροκεφαλισμό και συνεχείς εμετούς και εγχειρίστηκε για εκ γενετής κακοήθη όγκο στον εγκέφαλο με καταστροφικές συνέπειες. Τετραπληγική, μόνιμα συνδεδεμένη στον αναπνευστήρα και με μόνιμο τροφοδοτικό σωλήνα στο στομάχι της, συνέχισε να μεγαλώνει, να βγάζει μαλλιά και να ομορφαίνει μέχρι που έγινε δεκαοχτώ μηνών. Οπότε επανέκαμψε επιθετικά ο όγκος και τη σκότωσε. Δεν είναι τυχαίο που μετά από χιλιάδες εγχειρήσεις η εικόνα που έχει χαραχθεί ανεξίτηλα στο μυαλό του Frank Verstosick είναι το αποχαιρετιστήριο στραβό χαμόγελο και τα διεσταλμένα από την χαρά βασιλεμένα4 μάτια της 18μηνης Rebecca.

Ο Frank Verstosick νευροχειρουργός διεθνούς φήμης αποσύρθηκε από την ενεργό χειρουργική το 2002 λόγω ασθένειας Πάρκινσον. Είναι επίσης συγγραφέας των βιβλίων “Why we hurt” and “The Genius Within”.

O Henry Marsh είναι ένας από τους πιο γνωστούς νευροχειρουργούς της Μεγάλης Βρετανίας. Έχει αποτελέσει θέμα δύο ντοκιμαντέρ (“Your Life in Their Hands” and “The English Surgeon”) τα οποία απέσπασαν βραβείο Emmy, και το 2010 ανακηρύχθηκε σε Commander of the Order of the British Empire (CBE).

 

1.     Rene Leriche, “La philosophie de la chirurgie” 1951

2.     Πάνω σε αυτό το παράδειγμα έχει κτίσει ο συγγραφέας Ian MacEwan ένα σημαντικό κομμάτι του ενδιαφέροντος βιβλίου του «Σάββατο» αποτέλεσμα της  γοητείας που έχει ασκήσει επάνω του η εξέλιξη της νευρολογίας.

3.     Ο συγγραφέας λανθασμένα αποδίδει την προέλευση του όρου σε νεράιδα της ελληνικής μυθολογίας. Στην πραγματικότητα προέρχεται από το παραμύθι του Friedrich de la Motte Fouque όπου η Οντίν θεότητα των υδάτων απαρνιέται την αθανασία της χάρη του ερωτά της για τον όμορφο Πάλεμον, ο οποίος στην συνέχεια την απατά καθώς αυτή αρχίζει να μεγαλώνει και αυτή τον καταριέται.

4.     Ελεύθερη μετάφραση του “sunsetting” χαρακτηριστικού συμπτώματος του υδροκεφαλισμού όπου τα μάτια αποκλίνουν προς τα κάτω.

 

5.    Φωτός από το έργο: Ιερώνυμος Μπος The Extraction of the Stone of Madness 

 

info:

“Do No Harm”

Stories of Life, Death & Brain Surgery

Henry Marsh

Phoenix 2014

 

“When the Air Hits Your Brain”

Tales from Neurosurgery

Frank Verstosick Jr., MD.

Norton paperback 2008

Προηγούμενο άρθροΑγγ. Μαρίνου: ήρωες-τραυματίες
Επόμενο άρθροΟ βασιλιάς του άπειρου χώρου

2 ΣΧΟΛΙΑ

  1. Πολύ ωραία κριτική. Εγείρει το ενδιαφέρον για βιβλία που δύσκολα θα προσεγγίζαμε.

  2. Το βιβλίο του Henry Marsch “Do no Harm” εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2019 από τις εκδόσεις ΟΞΥ στα ελληνικά με τον τίτλο ” Ή ΜΗ ΒΛΑΠΤΕΙΝ. ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ, ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΤΗ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ”

Γράψτε απάντηση στο michalis gedalias Ακύρωση απάντησης

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ