Της Έλενας Χατζηγιωργάκη.
Οι Richard Askay (καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ) και Jensen Farguhar (ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος) «σκηνοθετούν» και αναλύουν ένα θεατρικό έργο με πρωταγωνιστές τον πατέρα της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόυντ (Sigmund Freud, 1856-1939), τον υπαρξιστή φιλόσοφο Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger, 1889-1976) και τον Ελβετό ψυχίατρο και ψυχοθεραπευτή Μένταρντ Μπος (Medard Boss, 1903-1990).
Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ σπούδασε θεολογία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Η διδακτορική του διατριβή είχε τίτλο «Το δόγμα της κρίσης στον ψυχολογισμό» (The Doctrine of Judgment in Psychologism). Μετά τη στρατιωτική θητεία του (1915-1918) δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Μάρμπουργκ. Το 1927 δημοσιεύτηκε το αριστούργημά του «Είναι και Χρόνος» (Sein und Zeit) το οποίο επικεντρώνεται στο παραδοσιακό ερώτημα της μεταφυσικής: τι είναι το Είναι των όντων εν γένει; Εν συνεχεία έγινε βοηθός του Χουσέρλ (Edmund Husserl, ιδρυτής της φαινομενολογίας) στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, όπου το 1928 έγινε διάδοχος της έδρας του. Την 1η Μαΐου του 1933 προσχωρεί στο Ναζιστικό Κόμμα και σε ομιλίες του υποστηρίζει ανοιχτά τον Αδόλφο Χίτλερ. Μετά τον πόλεμο οι Γαλλικές στρατιωτικές αρχές αποφάσισαν ότι πρέπει να αποκλείσουν τον Χάιντεγκερ από τη διδασκαλία (μέχρι το 1949) και όποια άλλη πανεπιστημιακή δραστηριότητα, εξαιτίας της σχέσης του με το Ναζιστικό Κόμμα. Την άνοιξη του 1946, κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του από την Επιτροπή Αποναζιστικοποίησης, που διερευνούσε τη σχέση του με το Ναζιστικό Κόμμα, υπέστη νευρικό κλονισμό. Εισήχθη στο Ψυχιατρικό Σανατόριο της Βάδης όπου υπεβλήθη σε θεραπεία από τον ψυχαναλυτή Δρ. Βίκτωρ Φον Γκεμπσάτελ (Viktor von Gebsattel). Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για το διάστημα της νοσηλείας του ούτε ντοκουμέντα των θεραπευτικών συνεδριών του με τους γιατρούς.
Ο Χάιντεγκερ ήταν δύσπιστος ως προς την αποτελεσματικότητα της μεθόδου της Φροϋδικής ψυχανάλυσης. Θεωρούσε την ψυχανάλυση καθαρά επιστημονική μέθοδο. Πολλοί εκτιμούν ότι η μακροχρόνια παρουσία και στήριξή του στα Σεμινάρια του Τσόλικον έχει την αρχή της σε αυτή την πρώτη επαφή με την ψυχανάλυση και στην πρόθεσή του να έχει πρόσβαση εκεί ακριβώς που γινόταν η διαμόρφωση των νέων ψυχιάτρων, ώστε να τους κάνει λιγότερο επιστήμονες και περισσότερο ανθρωπιστικά προσανατολισμένους. Στο θεατρικό έργο ο Φρόυντ υπερασπίζεται τις μεθόδους. Φαινομενολογία και ψυχανάλυση βρίσκονται σε αντιπαράθεση. Από τη μία η φαινομενολογία αναδεικνύει το Είναι και από την άλλη η ψυχανάλυση αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως αντικείμενο προς παρατήρηση, δίνοντας έμφαση στο ον. Ο Χάιντεγκερ επίσης απέρριπτε τη σχέση αίτιου-αιτιατού που υποστηρίζει η ψυχανάλυση. Για την ψυχανάλυση η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από μια σχέση αιτίου-αποτελέσματος. Για τον Χάιντεγκερ αυτή η αιτιακή σχέση (το κίνητρο για ό,τι κάνουμε ή δεν κάνουμε) υποβιβάζει τους ανθρώπους σε απλούς μηχανισμούς, σε αντικείμενα.
Στο έργο ο Χάιντεγκερ παρουσιάζεται ευάλωτος, χωρίς όμως να χάνει τον ιδιοφυή συλλογισμό του. Είναι μια παραδοξότητα του έργου τη στιγμή που ο Χάιντεγκερ βρίσκεται σε σανατόριο αλλά παρόλα αυτά δεν αντιμετωπίζεται σαν τρελός. Παρότι το έργο είναι μυθοπλαστικό (οι Χάιντεγκερ και Φρόυν δεν βρέθηκαν ποτέ σε αντιπαράθεση πρόσωπο με πρόσωπο), οι διάλογοι δεν είναι προϊόν φαντασίας των συγγραφέων. Κάθε επιχείρημα από τους πρωταγωνιστές προέρχεται από πραγματικά δημοσιευμένα γραπτά των τριών ανδρών, για τα οποία υπάρχουν παραπομπές που καταγράφονται στο τέλος του βιβλίου σαν βιβλιογραφικές αναφορές. Έτσι λοιπόν οι συγγραφείς βασιζόμενοι στο πραγματικό έργο των Χάιντεγκερ, Φρόυντ και Μπος δημιουργούν ένα διαλογικό, κατά κύριο λόγο, έργο το οποίο έχει λογική συνοχή, λογοτεχνική ροή και ρητορική ζωντάνια. Ο Χάιντεγκερ, με πλήρη διαύγεια πνεύματος, υπερασπίζεται την ερμηνευτική φαινομενολογική οντολογία έναντι της ψυχανάλυσης στον Μπος, ο οποίος παίζει ένα ρόλο διαμεσολαβητή. Η ουσία της φιλοσοφίας του Χάιντεγκερ ή η προϋπόθεση για να μπορεί κανείς να υπάρχει περιγράφεται με τον όρο Dasein (εν γένει αμετάφραστος όρος που σημαίνει «είναι-εδώ» ή «εν των κόσμω είναι»). Είναι το πεδίο στο οποίο ο κόσμος εμφανίζεται ως ενοποιημένο σύνολο όντας ταυτόχρονα και το ξέφωτο που συναντάς άλλα όντα έχοντας πάντα την επίγνωση που κρατά ανοιχτό το πεδίο. Πέρα απ’ την σχεσιακότητα, υπάρχει και η επίγνωση της μεταβατικότητας, διότι όλα βρίσκονται συνεχώς εν εξελίξει. Είναι πολύ χαρακτηριστικός ο κάτωθι διάλογος ανάμεσα στον Χάιντεγκερ και τον Μπος:
Μπος: Μου λέτε ότι για να αντιληφθούμε το τραπέζι ή οτιδήποτε άλλο, πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε πως υπάρχουμε σαν άνθρωποι.
Χάιντεγκερ: Αυτό ακριβώς είναι η οντολογία. Επειδή μάλιστα επιτρέπει στο τραπέζι να υπάρχει, να φαίνεται όπως είναι, χωρίς να του κολλήσει μια προκατασκευασμένη ταμπέλα, είναι και φαινομενολογική οντολογία. Η φαινομενολογική βάση για να βλέπουμε χορηγείται από την κατανόηση ως διανοητική δυνατότητα του υπάρχειν.
Μπος: Πρέπει να «κατανοώ» τον εαυτό μου πριν από κάθε τι άλλο.
Η φαινομενολογία προϋποθέτει την αυτοσυνειδησία. Η αντίληψη του κόσμου μέσω των αισθήσεων «εμπλουτίζει», τρόπον τινά, την ύπαρξη.
Το βιβλίο δείχνει τον σκληρό πνευματικό αγώνα που απαιτήθηκε για να αποκτήσει η ψυχιατρική ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο. Οι ιδιοφυείς θεμελιωτές των θεωριών, αναλαμβάνουν οι ίδιοι να υπερασπιστούν τις θεωρίες τους: την ψυχανάλυση και την φαινομενολογία, οι οποίες δεσπόζουν στην ιστορία της σκέψης μέχρι σήμερα. Μας βοηθούν να κατανοήσουμε ή να προσεγγίσουμε κατά περίπτωση τις διάφορες εκφάνσεις της ανθρώπινης φύσης. Πώς πραγματικά είναι οι άνθρωποι; Πώς σκέφτονται; Πώς υποφέρουν; Πώς λυγίζουν και πώς σηκώνονται πάλι στα πόδια τους; Ο αναγνώστης, σε ρόλο θεατή, αφήνεται να προβληματιστεί και να βγάλει μόνος του τα συμπεράσματά του.
Τέλος, στην εισαγωγή του βιβλίου παρατίθεται απόσπασμα από τη βιογραφία του Χάιντεγκερ [Martin Heidegger: Between good and evil, Rudiger Safranski].
«Μα τι έγινε στην πραγματικότητα; Με οδήγησε [ο Γκεμπσάτελ] σε μακρινούς περιπάτους και συζητήσεις στη χιονισμένη εξοχή. Αυτό ήταν όλο. Όμως δεν θα ξεχάσω την ανθρώπινη ζεστασιά και τη φιλική του διάθεση. Μέσα σε έναν μήνα είχα επανακάμψει, υγιής ξανά.»
info: Richard Askay, Jensen Farguhar: Περί φιλοσόφων και τρελών
Μετάφραση: Χλόη Κολύρη
Εκδόση: ΜΕΛΑΝΙ
Σελίδες: 232
Επίμετρο: Χλόη Κολύρη
