του Χάρη Οταμπάση
Το βιβλίο του Λύο Καλοβυρνά Όταν η αγάπη τολμά να πει το όνομά της – Ομοφυλοφιλία και νέοι τρόποι σεξουαλικής ύπαρξης στη σημερινή Ελλάδα (Gutenberg, 2021) εξετάζει το βίωμα της ομοφυλοφιλίας και τις ψυχολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις της στην Ελλάδα, αποτελώντας την πρώτη και μοναδική μέχρι στιγμής μελέτη του είδους της στη χώρα μας. Ανάλογες προσπάθειες, με την πλέον πρόσφατη αυτή του Βασίλειου Θέρμου και του βιβλίου του Έλξη και πάθος – Μια διεπιστημονική προσέγγιση της ομοφυλοφιλίας (Εν πλω, 2016), δεν καταφέρνουν να προβληματίσουν όσον αφορά τις δυσκολίες και τις προκλήσεις της καθημερινότητας που έχουν να αντιμετωπίσουν οι γκέι άνδρες και γυναίκες στην Ελλάδα. Για τον λόγο αυτό, ο Λύο Καλοβυρνάς επιμένει στην ανάγκη εύρεσης νέων τρόπων ύπαρξης και διεκδίκησης, αναδεικνύοντας στη μελέτη του τους τρόπους με τους οποίους τα γκέι άτομα μπορούν να ζήσουν από δω και πέρα χωρίς κόμπλεξ, ντροπή και αυτοπεριορισμούς (σ. 15). Ακόμα, σημαντικό είναι το γεγονός ότι στο βιβλίο συγκαταλέγονται και τα βιώματα του ίδιου του συγγραφέα ως γκέι άνδρα, προσφέροντας στο όλο εγχείρημα έναν επιπλέον προσωπικό τόνο.
Ψυχοθεραπευτής, ακτιβιστής αλλά και γκέι άνδρας, ο Λύο Καλοβυρνάς στη μελέτη του παρουσιάζει δεκάδες μαρτυρίες τραυματισμένων ανθρώπων, με εκμηδενισμένη αυτοπεποίθηση, με τάσεις υπονόμευσης ή αυτοκαταστροφής, ανθρώπους φοβισμένους, δυστυχισμένους, μοναχικούς, με διαλυμένες ή ανύπαρκτες προσωπικές σχέσεις (σ. 14). Για όλα τα παραπάνω ο συγγραφέας αναφέρει ως βασικό υπαίτιο την κοινωνία και τους θεσμούς της. Φυσικά, δεν παραλείπει να αναφέρει και τον καθοριστικό ρόλο που διαδραματίζει η οικογένεια, με το βιβλίο αυτό να απευθύνεται επίσης σε γονείς που γνωρίζουν ή υποψιάζονται ότι το παιδί τους είναι γκέι και θέλουν να κατανοήσουν τι αντιμετωπίζει, συμβάλλοντας, έτσι, στην αντιμετώπιση των όποιων δυσκολιών.
Όσον αφορά τη δομή, το βιβλίο χωρίζεται σε είκοσι μέρη – κεφάλαια, άμεσα συσχετιζόμενα με τα τρέχοντα ζητήματα της γκέι κοινότητας, ενώ η γλώσσα είναι απλή, προφορική και κατανοητή στον κάθε αναγνώστη, με τον μελετητή να επιχειρεί και τη φωνητική μεταγραφή οικείων όρων, όπως gay = γκέι, straight = στρέιτ, coming out = κάμινγκ άουτ, mainstream = μέινστρημ. Πάνω σε αυτούς τους όρους και τις έννοιες ο Λύο Καλοβυρνάς στοχάζεται, εκκινώντας από το απλό ερώτημα τι σημαίνει (είμαι) γκέι, καταλήγοντας με τον ίδιο να επιχειρηματολογεί ότι ο χαρακτηρισμός γκέι και η υιοθέτησή του ανοίγει το πεδίο σε μια σειρά από κοινωνικά στερεότυπα και νοητικούς μηχανισμούς. Για παράδειγμα, πόσο άνδρας είναι ένας γκέι άνδρας, καθώς και πόσο ομοιογενής και ομοιόμορφη είναι η γκέι κοινότητα.
Σημαντική, ακόμα, είναι η συνεισφορά του μελετητή στην αποσαφήνιση εννοιών όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η σεξουαλική ταυτότητα. Αναλυτικότερα, ως σεξουαλικός προσανατολισμός ορίζεται η συναισθηματική ή/και σεξουαλική έλξη προς το ένα ή και τα δύο φύλα (ή προς κανένα φύλο), ενώ σεξουαλική ταυτότητα είναι η ταμπέλα που υιοθετούμε με βάση αυτή την έλξη για να νοηματοδοτήσουμε αυτή την έλξη σε εμάς και σε άλλους (σ. 39). Συνομιλώντας με εμβληματικές προσωπικότητες της ακαδημαϊκής σκέψης και θεωρητικούς για το φύλο και τη σεξουαλικότητα, όπως ο Michel Foucault, η Diana Fuss, η Judith Butler, ο David Halperin, και εγχώριους όπως η Αθηνά Αθανασίου και ο Κώστας Κανάκης, ο Καλοβυρνάς ενισχύει επιστημονικά τα συμφραζόμενά του, δίνοντας απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα, όπως το διαχρονικό γεννιόμαστε ή γινόμαστε γκέι. Το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη απάντησης στο ερώτημα αν γεννιόμαστε ή γινόμαστε, αλλά η ίδια η ερώτηση, καταλήγει ο συγγραφέας (σ. 75).
Στα κεφάλαια που ακολουθούν ο αναγνώστης μπορεί να έρθει σε επαφή με εμπειρίες και βιώματα γκέι ανδρών και γυναικών που φανερώνουν το πέρασμα από την εφηβική στην ενήλικη ζωή, και από τα πρώτα σκιρτήματα στη διαχείριση του ομοσεξουαλικού τρόπου ζωής. Παράλληλα, σημαντικό είναι και το σχετικό κεφάλαιο για την ομοφοβία, την οποία ο μελετητής χαρακτηρίζει ως την πλέον επικίνδυνη αρρώστια των γκέι. Η εμμονή με το σεξ και η σεξουαλική υπερδραστηριότητα, η δυσκολία δημιουργίας υγειών ερωτικών σχέσεων και αποδοχής της συντροφικότητας, η κοινωνική αυτο-απομόνωση, οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, ακόμη και η εργασιομανία, αποτελούν όψεις μιας εσωτερικευμένης ομοφοβίας που συνεχώς αλλάζει μηχανισμούς και ενισχύεται από την κοινωνία. Αξίζει να σταθούμε στις αγχώδεις διαταραχές που παρουσιάζουν πολλά γκέι άτομα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την αντίδραση και τον φόβο για το AIDS. Όπως αναφέρει ο μελετητής, πολλοί γκέι άνδρες δεν κάνουν σεξ ή κάνουν σεξ σπάνια επειδή είναι τρομοκρατημένοι μην κολλήσουν HIV. Σε καμιά περίπτωση αυτή η αγωνία τους δεν αφορά πραγματικό, ειλικρινές ενδιαφέρον για τη σωματική τους υγεία. Πάντα πρόκειται για συγκαλυμμένη ντροπή που είναι γκέι (σ. 134). Αν και σχετικό κεφάλαιο για την επιδημία του AIDS και τη σχέση της με την γκέι κοινότητα και τον γκέι τρόπο ζωής απουσιάζει από το βιβλίο, ο Καλοβυρνάς δεν παραλείπει να θίξει, έστω και επιγραμματικά, ένα τόσο σημαντικό ζήτημα.
Από την άλλη, μεγάλο μέρος της μελέτης καταλαμβάνουν τα κεφάλαια για το κάμινγκ άουτ, δηλαδή της αποκάλυψης του σεξουαλικού προσανατολισμού σε άλλους, και το γκέι σεξ. Ποια είναι τα οφέλη του κάμινγκ άουτ στα φιλικά μας πρόσωπα και ποια στην οικογένειά μας; Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για κάμινγκ άουτ, αλλά και κατά πόσο η παρρησία και η αποκάλυψη ενός τόσο προσωπικού θέματος αποτελεί πράξη πολιτική, είναι ερωτήματα που απασχολούν τα μέλη της γκέι κοινότητας. Όσον αφορά το γκέι σεξ, ο μελετητής εκκινεί από τη διαπίστωση ότι το σεξ στον άνθρωπο δεν είναι φύση αλλά κάτι που μαθαίνουμε. Συνεπώς και η ερωτική επιθυμία δομείται κοινωνικά και όχι βιολογικά (σ. 251). Με τη λογική αυτή ο Καλοβυρνάς δίνει ξεκάθαρες απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τον τρόπο που κάνουμε σεξ και σκεφτόμαστε πάνω σε αυτό. Για παράδειγμα, τι σημαίνουν οι σεξουαλικοί ρόλοι τοπ (top), μπότομ (bottom) και βερς (vers), καθώς και πόσο απειλητική είναι η διείσδυση που δέχεται ο μπότομ για τον ανδρισμό (του); Μάλιστα, σημαντική είναι η επισήμανση του συγγραφέα αναφορικά με την έννοια και την πρακτική της παθητικότητας στο σεξ, σημειώνοντας ότι ορισμένοι μπότομ ταυτίζονται με τις γυναίκες εξαιτίας της ιστορικής σύνδεσης με την παθητικότητα. Ωστόσο, το να είσαι μπότομ θα μπορούσε να γίνει αντιληπτό ως μια διαφορετική δομημένη αρρενωπότητα και όχι ως μίμηση της θηλυκότητας, υπογραμμίζει ο μελετητής (σ. 302).
Από όλα τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι (και) οι ομόφυλες σχέσεις είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, κατά βάση πολιτικών και κοινωνικών, και συνδέονται άμεσα με τη ψυχοσεξουαλική γνώση κάθε εποχής. Αν και ο Λύο Καλοβυρνάς στοχάζεται πάνω στις προκλήσεις του σήμερα, κάνοντας ακόμη λόγο για τις πρόσφατες διεκδικήσεις των γκέι ατόμων, όπως είναι η δημιουργία οικογένειας και η τεκνοθεσία, παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες από έρευνες που μελετούν την ανάπτυξη παιδιών ομόφυλων οικογενειών, δεν ξεχνά ούτε τον ιστορικό παράγοντα ούτε τον γεωγραφικό. Η χώρα μας δεν γνώρισε την απήχηση και τη δυναμική αντίστοιχων γκέι κινημάτων του εξωτερικού, και αυτό οφείλουμε να το τονίσουμε. Η απουσία ανάλογων αστικών κέντρων, η επαρχιώτικη κουλτούρα, οι πολιτικές εξελίξεις, οι οικονομικές δυσχέρειες, ακόμη και η στάση της θεσμικής Εκκλησίας, είναι μερικές μόνο όψεις που καθόρισαν την αντίληψη του νεοέλληνα για το φύλο και τη σεξουαλικότητα εν γένει. Μέχρι και σήμερα στην Ελλάδα ο γκέι πολιτικός αγώνας συμπυκνώνεται στην επιθυμία να ξεπεραστεί η νοητή γραμμή που χωρίζει αυτό που είναι κακό, ανώμαλο, μη φυσιολογικό, άρρωστο, αμαρτωλό, με αυτό που ορίζεται ως καλό, υγιές, φυσικό, φυσιολογικό, ιερό. Ο πούστης, ο ντιγκιντάγκας, η αδελφή, η συκιά, η λούγκρα, ο ανώμαλος, ο πισωγλέντης, και ο γυναικωτός, όπως αναφέρει ο Καλοβυρνάς στο σχετικό κεφάλαιο του βιβλίου του με τον τίτλο «Εξουδετερώστε τις λέξεις που μας πληγώνουν», έχει πλέον τη δύναμη και τη γνώση να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, επαναπροσδιορίζοντας και δίνοντας νέα θετική σημασία όχι μόνο στις λέξεις που τον χαρακτηρίζουν αλλά και στις πράξεις του, πολλές από τις οποίες είναι διαμορφωμένες σύμφωνα με την ετεροκανονική λογική. Το βιβλίο Όταν η αγάπη τολμά να πει το όνομά της αποτελεί βασικό σύμμαχο και αρωγό στον αγώνα αυτό.
Λύο Καλοβυρνάς, Όταν η αγάπη τολμά να πει το όνομά της – Ομοφυλοφιλία και νέοι τρόποι σεξουαλικής ύπαρξης στη σημερινή Ελλάδα, Gutenberg, 2021
Βρες το εδώ