«Ορέστεια», Αισχύλος, Τερζόπουλος, Εθνικό Θέατρο. Με ακρίβεια, αισθητική, πολιτικό σχολιασμό (της Όλγας Σελλά)

της Όλγας Σελλά

Ήταν η πλέον αναμενόμενη παράσταση για φέτος. Μέρες πριν υπήρχε προσμονή, αδημονία, σχεδόν προαποφασισμένη αποδοχή, ακόμα κι από όσους ποτέ ίσως δεν έχουν παρακολουθήσει την ξεχωριστή, προσωπική και διακριτή σκηνική γλώσσα του Θεόδωρου Τερζόπουλου. Κι αυτό γιατί ήταν η επιστροφή, έπειτα από 20 χρόνια, ενός κορυφαίου Έλληνα σκηνοθέτη στην Επίδαυρο, για πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο, με την «Ορέστεια» του Αισχύλου, τη μόνη σωζόμενη τριλογία του αρχαίου δράματος, αλλά και γιατί είχε το πιο εντυπωσιακό promotion που έχει υπάρξει τα τελευταία χρόνια, καλλιεργώντας επιτυχημένα την προσδοκία του κοινού, δημιουργώντας event και κάνοντας δύο απόλυτα (πραγματικά) sold out στην Επίδαυρο, δηλαδή 9.500 εισιτήρια για την κάθε μέρα.

Το κοινό –με πάρα πολλές παρουσίες από το χώρο του θεάτρου- έφτασε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου γνωρίζοντας τη μεγάλη διάρκεια της παράστασης, 3 ώρες και 20 λεπτά, και αντίκρισε μια γυμνή αλλά γεωμετρικά σχεδιασμένη ορχήστρα, που είχε μόνο μια ξύλινη κυκλική πλατφόρμα να την σκεπάζει, χωρισμένη σε τεταρτημόρια. Και πίσω υπήρχε η είσοδος στο ανάκτορο. Απλή, σιδερένια, ίσως λίγο σκουριασμένη… Περιμετρικά της ορχήστρας υπήρχαν σωροί με ματωμένα σεντόνια, που χρησιμοποιήθηκαν πολλές φορές, με διάφορους τρόπους στην παράσταση. Από την αρχή ως το τέλος της.

Ξεκινάμε με τον «Αγαμέμνονα» και με την εμφάνιση του φύλακα, που παρακολουθεί για χρόνια πότε θ’ ανάψουν οι φρυκτωρίες, τα σήματα φωτιάς από τη μακρινή Τροία, που θα στέλνουν το μήνυμα ότι η Τροία έπεσε. Τα φώτα στο κοίλον είναι ακόμα ανοικτά. Γιατί ο φύλακας (συγκινητικός Τάσος Δήμας)  μοιάζει ένας από μας. Και γιατί αμέσως υπογραμμίζεται ότι αυτό που θα δούμε είναι θέατρο, με το σκόπιμο άκουσμα της φωνής υποβολέα, όταν, τάχα, ξεχνάει τα λόγια του ο φύλακας. Ένα σμήνος από μύγες τον κυνηγάει (μια ευθεία συνομιλία με τις «Μύγες» του Σαρτ που στον μύθο των Ατρειδών βασίζονται), δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τις συνθήκες που ζει εδώ και χρόνια. Κι αμέσως μετά εμφανίζεται ο χορός, ίσως ο πιο άψογα δουλεμένος, ο πιο ακριβής –χειρουργικά ακριβής-, ο πιο εντυπωσιακός χορός που έχουμε δει τα τελευταία χρόνια. Και κράτησε αυτή την εικόνα μέχρι το τέλος της τριλογίας χαρίζοντάς μας μερικές από τις ωραιότερες εικαστικές όψεις σε παραστάσεις αρχαίου δράματος. Σωματικό και τελετουργικό είναι το θέατρο του Θεόδωρου Τερζόπουλου και μας έδειξε το ύφος και τη φόρμα του -αυτήν που ακολουθεί εδώ και χρόνια και με την οποία έχει παρουσιάσει παραστάσεις σε όλο τον κόσμο- σε πλήρη ανάπτυξη. Ένα σκηνικό ύφος, που αναμφίβολα απέχει από τη συναισθηματική συμμετοχή ή μέθεξη, αλλά αυτό είναι το σκηνικό ύφος του Τερζόπουλου, και οφείλει να το γνωρίζει κανείς αποφασίζοντας να δει μια παράστασή του. Μια σκηνική φόρμα που είναι ασφαλώς αποστασιοποιημένη, μπρεχτική, όπως κυρίως ήταν η «Ορέστειά» του. Η ιδιαίτερη και πομπώδης εκφορά του λόγου το υπογράμμιζε, με κάποιους από τους ηθοποιούς να την μεταφέρουν πιο έντονα, όπως ο Αγαμέμνων του Σάββα Στρούμπου και η Κλυταιμνήστρα της Σοφίας Χιλλ. Ίσως γιατί οι δύο αυτοί συμβόλιζαν την έπαρση και την αλαζονεία της εξουσίας, τον ψεύτικο λόγο και τη σκοπιμότητα. Παρά το ιδιαίτερο ύφος της εκφοράς, η ιστορία ακούγεται, οι χαρακτήρες είναι διακριτοί, η άρτια, πεζολογική μετάφραση της Ελένης Βαροπούλου φτάνει στο κοίλον, παρότι συχνότατα η όψη κλέβει την παράσταση. Η εικονοποίηση εμβληματικών σκηνών μαζί με τους μοναδικούς φωτισμούς (που επιμελήθηκε, ως συνήθως, ο ίδιος ο Θεόδωρος Τερζόπουλος) έστησαν κορυφαίες εικόνες, δημιουργώντας εικαστική ανάταση, δίπλα στην πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Παναγιώτη Βελιανίτη που συνομιλούσε εύστοχα με κάθε σκηνική εικόνα. Όπως το περίφημο κόκκινο χαλί που στρώνει η Κλυταιμνήστρα για να καλωσορίσει στο παλάτι τον Αγαμέμνονα λίγο πριν τον σκοτώσει. Πραγματικά αξέχαστη, συναρπαστική σκηνή, όταν αυτό το κόκκινο χαλί είναι στρωμένο από τα σώματα των ηθοποιών του χορού, από τους νεκρούς στρατιώτες δηλαδή, αφού «αντί για άντρες, υδρίες νεκρικές στου καθενός το σπίτι επιστρέφουν». Και από πάνω τους περνάει ο Αγαμέμνων. Το ίδιο εντυπωσιακή, ίσως η πιο συναισθηματική, η πιο γήινη στιγμή της παράστασης, ήταν η Κασσάνδρα της νεαρής Έβελυν Ασουάντ –μάλλον η πιο καθηλωτική Κασσάνδρα που έχω δει. Όπως και το μοιρολόι της, όπως και το αραβικό τραγούδι που λέει –τι φωνή!- λίγο πριν ανέβει τα σκαλιά του κοίλου για να εξαφανιστεί… Όπως και το λευκό κουκούλι του θανάτου που τυλίγει την Κλυταιμνήστρα, όπως και η κόκκινη βεντάλια της ισχύος και της σκληρότητας, που λίγο αργότερα περνάει στα χέρια του Αίγισθου (Δαυΐδ Μαλτέζε, που έκανε μία ξεχωριστή ερμηνεία).

Στις «Χοηφόρους» ακολουθήθηκε η ίδια όψη, ο ίδιος σκηνικός δρόμος, δηλαδή η έμφαση στο εικαστικό και στο σωματικό, με το μπλε χρώμα να κυριαρχεί σ’ αυτή την τραγωδία (το κόκκινο κυριαρχούσε στον «Αγαμέμνονα»), με επίσης έξοχα εικαστικά σημεία του χορού, με αποτέλεσμα όμως να απομειωθεί η πάντα συναρπαστική σκηνή της αναγνώρισης του Ορέστη (Κωνσταντίνος Κοντογεωργόπουλος, ανταποκρίθηκε πολύ καλά στον πρώτο του ρόλο μετά την αποφοίτησή του), με την Ηλέκτρα (Νιόβη Χαραλάμπους) και η ταραχή να μεταδοθεί από την άψογη, πάντα, κίνηση των σωμάτων του χορού. Παρά την έντονα στομφώδη εκφορά και του Ορέστη, οι συσπάσεις των μυών του προσώπου έδειξαν τη δίνη, το δίλημμα και τα πάθη που τον κατέτρωγαν λίγο πριν δολοφονήσει τη μητέρα του, την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της, τον Αίγισθο. Και τότε αναλαμβάνουν οι θεοί. Όχι όμως σαν θεϊκό στοιχείο. Ήταν αλλιώς οι θεοί του Τερζόπουλου. Ήταν διαμεσολαβητές μιας εξουσίας που διαμορφώνεται, παρεμβαίνουν σαν διαπραγματευτές για να επιφέρουν την τάξη και την ισορροπία σε μια κοινωνία που αλληλοσκοτώνεται, επιδιώκουν ως άλλος ΟΗΕ, να βάλουν κανόνες και όρια στις συμπεριφορές των ανθρώπων. Και ιδρύουν θεσμούς, ισχυρούς, καθοριστικούς, διαχρονικούς. Όπως η Δημοκρατία και η Δικαιοσύνη. Και οι Ερινύες γίνονται Ευμενίδες, και προσπαθούν να συμφιλιώσουν τις διαμάχες των ανθρώπων και των λαών. Οι Ερινύες, που κρατούν τη μνήμη, τον πόνο και την αντίδραση, πηγαίνουν στα έγκατα της γης. Αλλά σ’ αυτό το σημείο βάζει τη δική  ισχυρή ανάγνωση και θέση ο Θεόδωρος Τερζόπουλος. Επισημαίνει την ιστορική στιγμή, αλλά αμφιβάλλει για την εφαρμογή των αποφάσεων και τη λειτουργία των θεσμών στη διάρκεια του χρόνου. Κάνει την Αθηνά του (υπέροχη Αγλαΐα Παππά) ειρωνική, δεσποτική, χειριστική, τεχνοκράτισσα σχεδόν, αποφασισμένη όλα να τακτοποιηθούν, σχεδόν απειλώντας αν δεν… Κάνει, θα μπορούσα να πω, την όψη και τον ρυθμό σ’ αυτό το μέρος της τριλογίας πιο «μεταμοντέρνα», οπωσδήποτε πιο σχολιαστικά ως προς το σήμερα. Με αποκορύφωμα την τελική πινελιά του σκηνοθέτη, αμέσως μετά το τέλος του μονολόγου της Αθηνάς, αμέσως μετά την τακτοποίηση των θεσμικών εκκρεμοτήτων, οπότε δηλώνεται ευθέως ότι η Δημοκρατία και η Δικαιοσύνη πάσχουν, χωλαίνουν. Στη μέση της ορχήστρας είναι ένα αγόρι, μπερδεμένο μέσα σε ματωμένα σεντόνια και από τα μεγάφωνα αρχίζουν ν’ ακούγονται ήχοι βομβαρδισμών, πυροβολισμών, πολέμου, και φράσεις που αναφέρονται σε διάφορα εμπόλεμα σημεία του κόσμου, με έμφαση στη Γάζα, σε αμερικανικούς διαλόγους και «welcome».

Ανήκω σε όσους πιστεύουν ότι τα κλασικά κείμενα είναι απαραίτητο να συνομιλούν με σύγχρονες εμπειρίες και προβληματισμούς, γι’ αυτό άλλωστε είναι σπουδαία, γιατί μπορούμε μέσα από αυτά να διαβάσουμε όσα διαχρονικά απασχολούν την ανθρωπότητα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση πιστεύω ότι αυτός ο ξεκάθαρος σύγχρονος πολιτικός σχολιασμός εντάχθηκε (και διήρκεσε αρκετά) χωρίς συνδεθεί ομαλά με το προηγηθέν ύφος της παράστασης. Λειτούργησε απλώς σαν δήλωση, σαν τοποθέτηση, σαν κατακλείδα, σαν σύνθημα.

Παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις και επισημάνσεις, ειδικά για τη σκηνική διαχείριση του φινάλε της τριλογίας, αυτή η παράσταση ήταν μια οφειλόμενη τιμή από το πρώτο θέατρο της χώρας στη διαδρομή ενός μεγάλου καλλιτέχνη με εντελώς προσωπική και αναγνωρισμένη «γλώσσα», έδειξε σε ένα ευρύτατο κοινό τον τρόπο που ο Θεόδωρος Τερζόπουλος προσεγγίσει πεισματικά, όλα αυτά τα χρόνια, το θέατρο, μας αποζημίωσε με την ακρίβεια, την τελετουργική εκτέλεση της κίνησης και την όψη της, μ’ έναν από τους ωραιότερους χορούς που έχουμε δει, με την αφοσίωση και τη δουλειά όλων των συντελεστών της και αναμφίβολα ήταν ένα από τα γεγονότα του καλοκαιριού. Κρατώ ως την πιο συγκινητική στιγμή της Παρασκευής, την ώρα που ο Θεόδωρος Τερζόπουλος έρχεται στην ορχήστρα για να υποκλιθεί. Κοντοστέκεται για λίγο πίσω από τον παρατεταγμένο θίασο, προσπαθεί να ανασυνταχθεί και να διαχειριστεί τη συγκίνηση και τα δάκρυά του και προχωρά προς το κοινό. Και αποθεώνεται.

• Η «Ορέστεια» του Αισχύλου σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Τερζόπουλου θα κάνει μια μικρή περιοδεία. Πρώτη στάση την Παρασκευή 19 Ιουλίου, στο Θέατρο Δάσους της Θεσσαλονίκης.
• επόμενοι σταθμοί:
•  ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26-Ιουλ  | Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης | Ώρα έναρξης: 21.00
  ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 2-Αυγ  | Λεμεσός | Αρχαίο Θέατρο Κουρίου | Ώρα έναρξης: 21.00
  ΣΑΒΒΑΤΟ 3 Αυγ  | Λεμεσός | Αρχαίο Θέατρο Κουρίου | Ώρα έναρξης: 21.00
  ΣΑΒΒΑΤΟ 24-Αυγ  | Καβάλα | Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων | Ώρα έναρξης: 20.30
  ΤΕΤΑΡΤΗ 28-Αυγ  | Αρχαίο Θέατρο Δίου | Ώρα έναρξης: 20.30
  ΤΕΤΑΡΤΗ 4-Σεπ  | Ωδείο Ηρώδου Αττικού | Ώρα έναρξης: 21.00
  ΠΕΜΠΤΗ 5-Σεπ  | Ωδείο Ηρώδου Αττικού| Ώρα έναρξης: 21.00
  ΚΥΡΙΑΚΗ 8-Σεπ  | Σχολείον της Αθήνας «Ειρήνη Παπά» | Ώρα έναρξης:  21.00
  ΤΕΤΑΡΤΗ -11 Σεπ | Σχολείον της Αθήνας «Ειρήνη Παπά» | Ώρα έναρξης:  21.00
  ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 13-Σεπ  | Σχολείον της Αθήνας «Ειρήνη Παπά» | Ώρα έναρξης:  21.00
  ΣΑΒΒΑΤΟ 14-Σεπ  | Σχολείον της Αθήνας «Ειρήνη Παπά» | Ώρα έναρξης:  21.00

Η ταυτότητα της παράστασης

Μετάφραση Ελένη Βαροπούλου, Σκηνοθεσία – Δραματουργική επεξεργασία Θεόδωρος Τερζόπουλος, Συνεργάτης σκηνοθέτης Σάββας Στρούμπος, Σκηνικά – Κοστούμια – Φωτισμοί Θεόδωρος Τερζόπουλος, Πρωτότυπη μουσική σύνθεση Παναγιώτης Βελιανίτης, Σύμβουλος δραματολόγος Μαρία Σικιτάνο, Δραματολόγος παράστασης Ειρήνη Μουντράκη, Βοηθός σκηνοθέτη Θεοδώρα Πατητή, Συνεργάτης σκηνογράφου Σωκράτης Παπαδόπουλος, Συνεργάτιδα ενδυματολόγου Παναγιώτα Κοκκορού, Συνεργάτης φωτιστή Κωνσταντίνος Μπεθάνης, Καλλιτεχνική συνεργάτιδα Μαρία Βογιατζή, Φωτογραφίες Γιοχάνα Βέμπερ.

Παίζουν Έβελυν Ασουάντ (Κασσάνδρα), Τάσος Δήμας (Φύλακας/Προπομπός), Κωνσταντίνος Ζωγράφος (Πυλάδης), Έλλη Ιγγλίζ (Τροφός), Κώστας Κοντογεωργόπουλος (Ορέστης), Δαυίδ Μαλτέζε (Αίγισθος), Άννα Μαρκά Μπονισέλ (Προφήτις), Νίκος Ντάσης (Απόλλων), Ντίνος Παπαγεωργίου (Κήρυκας), Αγλαΐα Παππά (Αθηνά), Σάββας Στρούμπος (Αγαμέμνων), Αλέξανδρος Τούντας (Οικέτης), Νιόβη Χαραλάμπους (Ηλέκτρα), Σοφία Χιλλ (Κλυταιμνήστρα/Το Είδωλον της Κλυταιμνήστρας)

Χορός Μπάμπης Αλεφάντης, Ναταλία Γεωργοσοπούλου, Κατερίνα Δημάτη, Κωνσταντίνος Ζωγράφος, Πύρρος Θεοφανόπουλος, Έλλη Ιγγλίζ, Βασιλίνα Κατερίνη, Θάνος Μαγκλάρας, Ελπινίκη Μαραπίδη, Άννα Μαρκά Μπονισέλ, Λυγερή Μητροπούλου, Ρόζυ Μονάκη, Ασπασία Μπατατόλη, Νίκος Ντάσης, Βαγγέλης Παπαγιαννόπουλος, Σταύρος Παπαδόπουλος, Μυρτώ Ροζάκη, Γιάννης Σανιδάς, Αλέξανδρος Τούντας, Κατερίνα Χιλλ, Μιχάλης Ψαλίδας