της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
“Γιατί μέσα σε κάθε μία από εμάς, μέσα σε κάθε γυναίκα, υπάρχει ένα σκοτεινό μέρος όπου είναι κρυμμένο και συνεχώς θεριεύει και ανατέλλει το αληθινό μας πνεύμα “όμορφο / και σκληρό σαν κάστανο / φραγμός στον εφιάλτη της αδυναμίας” […]. Αυτοί οι τόποι μέσα μας, οι γεμάτοι δυνατότητες, είναι σκοτεινοί επειδή είναι αρχέγονοι και κρυμμένοι· μέσα από αυτό το σκοτάδι επέζησαν και δυνάμωσαν. Μέσα από αυτά τα βάθη, καθεμία από εμάς κουβαλάει ένα απίστευτο απόθεμα δημιουργικότητας και δύναμης, ανεξέταστου και μη καταγεγραμμένου συναισθήματος και αισθήματος. Αυτός ο γυναικείος τόπος, όπου φωλιάζει η δύναμη, δεν είναι ούτε λευκός, ούτε κοντά στην επιφάνεια· είναι σκοτεινός, είναι αρχέγονος, είναι βαθύς”.
To απόσπασμα αυτό ανήκει στην Όντρι Λορντ και στο βιβλίο-ορόσημο Sister Outsider (1984), μία συλλογή δοκιμίων και διαλέξεων που κυκλοφόρησε μόλις πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κείμενα σε μετάφραση της Ισμήνης Θεοδωροπούλου, προς μεγάλη χαρά και ικανοποίηση, καθώς καλύπτεται με την έκδοση αυτή, δεκαετίες μετά, ένα σημαντικότατο βιβλιογραφικό κενό.
Η Λορντ (1934–1992) Αμερικανίδα ποιήτρια και δοκιμιογράφος, φεμινίστρια και θρυλική πολιτική ακτιβίστρια, γεννημένη στη Νέα Υόρκη από γονείς μετανάστες και με καταγωγή από την Καραϊβική με τα δικά της λόγια, ήταν μια “μαύρη, λεσβία, μητέρα, ποιήτρια, μαχήτρια”.
Φωνή εμπνευσμένη, ανυπόκριτη και συνταραχτικά επιδραστική εμφανίστηκε στα γράμματα με την ποιητική συλλογή The First Cities το 1968, όπου έγραφε: «Εγώ / Είμαι το ολότελα μαύρο, που μιλά/ από τα σπλάχνα της Γης» προϊδεάζοντας μας για την προσήλωση, την ακλόνητη δέσμευση και την ταυτοτική κατεύθυνση της τέχνης της.
Έλεγε χαρακτηριστικά: «γράφω γιατί είμαι πολεμίστρια και η ποίησή μου είναι το πρωταρχικό μου όπλο». Παράλληλα με την ποίηση της, ωστόσο, η Λορντ τοποθετείται δημοσίως με διαλέξεις, ομιλίες και δοκίμια που θα απασχολήσουν το γυναικείο ζήτημα με μία σπάνια διάρκεια και απήχηση. Τα γνωστότερα από αυτά περιλαμβάνονται στο καταλυτικό Sister Outsider.
Από το “Η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια” έως το “Ο άνδρας-παιδί”, κι από τις “Χρήσεις του ερωτισμού” μέχρι το “Ηλικία, φυλή, τάξη και φύλο”, αλλά και το κείμενο-σφραγίδα “Τα εργαλεία του αφέντη δεν πρόκειται ποτέ να διαλύσουν το σπίτι του αφέντη” η Λορντ είναι μία ιεραπόστολος του μαύρου φεμινισμού με οξυμένες όλες τις αισθήσεις της. Ο λόγος της είναι διορατικά καρδιακός, ένα πολύ ιδιαίτερο και δυσεύρετο κράμα. Ούτε ξερή διανόηση, ούτε θολή συναισθηματολογία. Η Λορντ σκέφτεται και αισθάνεται σε μία τέλεια ισορροπία.
Θα δοκιμάσω να φωτίσω ενδεικτικά ορισμένα μόνο σημεία αυτών των κειμένων με τις δαιδαλώδεις και απολύτως αποκαλυπτικές εσωτερικές διαδρομές, πιστεύοντας πως η μαθητεία στην σκέψη της Λορντ είναι ταυτοχρόνως και μία μαθητεία στη γραφή της Λορντ. Στην ίδια, δηλαδή, τη διαδικασία της αντίληψης, της σύλληψης και του μοιράσματος των ιδεών της.
Στο διαθεματικό “Ηλικία, φυλή, τάξη και φύλο” η Λορντ λέει πως η οικονομία του κέδρους χρειάζεται πάντα ένα ανθρώπινο πλεόνασμα από απόβλητους. Αυτό το πλεόνασμα είναι ο κόσμος της, ο κόσμος για τον οποίο είχε αποφασίσει να μάχεται ενάντια στον φυλετικό ρατσισμό, τον ηλικιακό ρατσισμό, τον ετεροσεξισμό, τον ελιτισμό, τις ταξικές διακρίσεις. Ο τρόπος που έδωσε αυτή την μάχη ήταν παθιασμένος και καθαρά ιδιοσυγκρασιακός.
Στις “Χρήσεις του ερωτισμού” γράφει: “ο ερωτισμός είναι το μέτρο ανάμεσα στις απαρχές της αίσθησης του εαυτού μας και στο χάος των πιο δυνατών μας συναισθημάτων. Είναι μία εσωτερική αίσθηση ικανοποίησης που αν τη βιώσουμε μία φορά, θα αρχίσουμε να αγωνιζόμαστε γι’ αυτήν”. Χαμένοι κάπου στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ ψηφιακής επαφής και πορνογραφίας, η εναλλακτική του ερωτισμού ως δυνατότητα αυτοπραγμάτωσης και συλλογικής διεκδίκησης είναι και σήμερα ένας δρόμος ανοιχτός που περιμένει να τον ακολουθήσουμε.
Στο “Ο άνδρας-παιδί” η Λορντ λέει: “Τα παιδιά μας είναι προάγγελοι ενός γυναικείου βασιλείου που ακόμα δεν υπάρχει” και μιλά ως λεσβία μητέρα για το μεγάλωμα του έφηβου γιου της, προσεγγίζοντας ένα από τα πιο ευαίσθητα και λιγότερο συζητημένα κομμάτια της γονεϊκής εμπειρίας, σε ένα κείμενο με πολλαπλασιαστική δυναμική αν παράλληλα κρατάμε στο μυαλό μας μία άλλη φράση της Λορντ, σύμφωνα με την οποία η μητρότητα είναι η μόνη κοινωνική δύναμη που έχει επιτρέψει η πατριαρχία στις γυναίκες.
Στο εξαιρετικό “Η ποίηση δεν είναι πολυτέλεια” γράφει: “Οι λευκοί πατέρες μάς είπαν: σκέφτομαι, άρα υπάρχω. Η Μαύρη μάνα μέσα σε καθεμία από εμάς – η ποιήτρια – μας ψιθυρίζει στα όνειρά μας: νιώθω, άρα μπορώ να είμαι ελεύθερη”.
Κι αυτός ο διαρκής αγώνας για ελευθερία για τον οποίο μιλά η Λορντ δεν θα μπορέσει να κερδηθεί αν δεν κατανοήσουμε σε βάθος και εξακολουθητικά πως “τα εργαλεία του αφέντη δεν πρόκειται ποτέ να διαλύσουν το σπίτι του αφέντη”. Μας ζητούν, λέει η Λορντ, να καλύψουμε ακόμη και το κενό της άγνοιας των ανδρών και να επιμορφώσουμε τους άνδρες σχετικά με την ύπαρξη και τις ανάγκες μας. Γιατί, σημειώνει, είναι παλιό και βασικό εργαλείο των καταπιεστών να κρατάνε απασχολημένους τους καταπιεσμένους με τις έγνοιες του αφέντη. Και συνεχίζει λέγοντας πως τώρα ακούμε ότι είναι καθήκον των Μη-Λευκών γυναικών να επιμορφώσουν τις λευκές γυναίκες, για να καταλήξει στο ότι αυτό θα ήταν ξόδεμα ενέργειας και τραγική αναπαραγωγή της ρατσιστικής πατριαρχικής σκέψης.
Γι’ αυτό τον λόγο η Όντρι Λορντ προτείνει άλλα εργαλεία. Υποστηρίζει πως η ενοχή δεν είναι πάρα ένας τρόπος να αποφεύγουμε την συνειδητοποιημένη δράση και μιλά για τον θυμό ως μία ανεκμετάλλευτη πηγή χειραφέτησης, ως μία δυνατότητα η κακοφωνία του να γίνει μια διεκδικητική μαχητική συμφωνία μεταξύ των καταπιεσμένων ομάδων του πληθυσμού.
Κλείνοντας αυτό το HerStory, αν είναι να διαλέξω μονάχα μία φράση της Λορντ, θα ήταν αυτή: “ανυπομονώ να συναντηθούν τα βλέμματά μας”. Οπωσδήποτε ένα βιβλίο βραδυφλεγές στο μέρος της καρδιάς.
Όντρι Λορντ, Sister Outsider, μτφρ. Ισμήνη Θεοδωροπούλου, Κείμενα
