του Γιάννη Στουρνάρα (*)
Πολλές αναγνωστικές στιγμές μεγάλης απόλαυσης θα μπορούσα να θυμηθώ, στιγμές που διεύρυναν τη ματιά μου και τη γνώση μου για τον κόσμο, ωστόσο θα’ θελα να σταθώ σ’ ένα έργο που συμπυκνώνει όλα όσα θα έπρεπε να γνωρίζει ο σύγχρονος Έλληνας για την ιστορία της πατρίδας του, για την πλοήγησή της στους αιώνες σε χαλεπούς καιρούς ως τη στιγμή που επιτέλους συγκροτείται το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Είναι το βιβλίο του Roderick Beaton, Greece: Biography of a Modern Nation, University of Chicago Press, 2019(στα ελληνικά, Εκδόσεις Πατάκη, Μάιος 2020).
Έργο εμβριθές, γλαφυρό, σύγχρονο, που προσεγγίζει, μέσα σε 574 σελίδες, την Ελλάδα υπό το πρίσμα μιας βιογραφίας. Την προσεγγίζει ως μια οντότητα, ως έναν ζωντανό οργανισμό, που εξελίσσεται αυθύπαρκτος μέσα στα χρόνια. Της αναγνωρίζει διαχρονικά χαρακτηριστικά, τα ανατέμνει, τα αναλύει συνθέτοντας ένα ιδιαίτερα ζωντανό πορτρέτο της πατρίδας μας. Η μετρημένη και αντικειμενική στάση του, η απαλλαγμένη από ρομαντισμό ή άκριτο δογματικό φιλελληνισμό κριτική προσέγγισή του, και βέβαια η ιδιαίτερα γοητευτική γραφή του, καθιστούν τη μελέτη του πολύτιμη.
Είναι λίγοι οι ακαδημαϊκοί που διαθέτουν τις γνώσεις που διαθέτει ο Beaton, μία αυθεντία στην μελέτη του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Ως πρόσφατα καθηγητής στη σύγχρονη και βυζαντινή ιστορία, γλώσσα και λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο King’s College, στο Λονδίνο διαπνέεται από μια αγάπη για την Ελλάδα που είναι καταφανής και μέσα από αυτό το συγγραφικό έργο. Το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον του για την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ιστορία του τόπου μας είναι ακόρεστο. Μέσα απ’ αυτό το βιβλίο παροτρύνει τον αναγνώστη να ανανεώσει και να εμπλουτίσει τις γνώσεις του και τη θεώρηση του για τη θέση αλλά και τη ιστορία της Ελλάδας.
Ξεκινώντας πριν από την επανάσταση του 1821, και φτάνοντας ως το 2015 έτος που γράφτηκε, το βιβλίο επιχειρεί να ερμηνεύσει τους Έλληνες με τους δικούς τους όρους, να ρίξει φως στο πως κατάφεραν να είναι τόσο ισχυρά προσδεδεμένοι στην κληρονομιά των αρχαίων Ελλήνων από τη μια και ταυτόχρονα να προσδίδουν στους εαυτούς τους μια ταυτότητα που είναι συνάμα ελληνική και σύγχρονη. Ο Beaton αναδεικνύει τις βαθιά ριζωμένες αιτίες αντιπαραθέσεων και διχασμών που προφανώς δεν έχουν εξαλειφθεί, και ρίχνει φως στα ιστορικώς επαναλαμβανόμενα μοτίβα πολιτικών προκλήσεων, κοινωνικών ανακατατάξεων και οικονομικών αναταράξεων, που δεν θα πρέπει να διαλανθάνουν της προσοχής μας, ώστε να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε και να προβλέπουμε τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις.
Το πιο σημαντικό επίτευγμα του συγγραφέα είναι ο τρόπος που συλλαμβάνει τις διαστάσεις των πρόσφατων περιπετειών της Ελλάδας και τις τοποθετεί στο πλαίσιο των δύο αιώνων που ακολούθησαν την εθνική επανάσταση του 1821. Ερμηνεύει την ελληνική ιστορία από τη χρονική αυτή περίοδο ως μια διαρκή πορεία διαμόρφωσης της συλλογικής ταυτότητας, στην οποία σταδιακά επικράτησαν τα χαρακτηριστικά της Δύσης απέναντι στα στοιχεία της Ανατολής ή αυτά του Βυζαντίου. Η διελκυστίνδα Δύσης και Ανατολής είναι αυτή που διαμορφώνει κάθε πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι συχνά και στη σημερινή εποχή. Τονίζει γλαφυρά ότι οι ξένοι, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι, Αμερικάνοι, Γερμανοί, σε δύσκολες στιγμές της ιστορίας διαδραμάτισαν καίριο και αποφασιστικό ρόλο στην τύχη της Ελλάδας. Η ιστορία της Ελλάδας από την ανεξαρτησία της και ύστερα, είναι η ιστορία ενός δημιουργικού έθνους, με ζωντανό πολιτισμό, ισχυρές δημοκρατικές παραδόσεις, που παράλληλα έπρεπε να διαχειριστεί κινδύνους, υπαρξιακές κρίσεις, ανεπάρκειες και αδυναμίες που προέρχονταν από προστασίες, λεηλασίες και διαφθορά, συχνά υποκινούμενες από το εσωτερικό της. Θέτοντας έτσι το δάχτυλο επί τον τύπο των ήλων, τολμώντας να εκπλήξει, ενίοτε και να προκαλέσει τον αναγνώστη, ο Roderick Beaton συμβάλλει με ευαισθησία και απλότητα στην εθνική μας αυτογνωσία.
Η τελευταία παράγραφος του βιβλίου, την οποία παραθέτω αυτούσια, δίνει νομίζω το μέτρο της εμβάθυνσης στα ελληνικά πράγματα που χαρακτηρίζει τον συγγραφέα, και εξηγεί τη σημασία της συνεισφοράς του στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την πορεία μας στην ιστορία, τα διλήμματα που μας ταλάνισαν, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε και τις προοπτικές που διανοίγονται στο μέλλον: “Πριν από διακόσια χρόνια, τη δεκαετία του 1820, οι Έλληνες ήταν οι σκαπανείς οι οποίοι άνοιξαν πρώτοι τον δρόμο που θα οδηγούσε, από την παλιά Ευρώπη των μεγάλων αυτοκρατοριών, στην Ευρώπη των εθνών – κρατών την οποία γνωρίζουμε σήμερα. Κανένας δεν θα πρέπει να θεωρεί δεδομένο ότι στο μέλλον η Ελλάδα και οι Έλληνες θα συμπαρατάσσονται πάντα με τις αξίες, τις παραδόσεις και την πολιτική που τείνουμε να αποκαλούμε ‘‘δυτικές’’. Η γεωγραφία και σε κάποιο βαθμό επίσης η ιστορία μπορεί να ωθήσουν προς την άλλη κατεύθυνση. Όμως, καθώς οι Έλληνες προετοιμάζονται για να γιορτάσουν το 2021 τα διακοσιοστά γενέθλια του ελληνικού έθνους – κράτους, μπορούν να υπερηφανεύονται για ένα επίτευγμα που εξαρχής και από τη φύση του δεν πραγματοποιήθηκε με την απομόνωση, αλλά σε συνεργασία με άλλους Ευρωπαίους σε κάθε δύσκολο βήμα αυτού του δρόμου. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Και αυτό γιατί η ‘‘Ελλάδα’’, όπως και να την κατανοούμε ή την παρανοούμε, ήταν πάντα μέρος της σύγχρονης ταυτότητας της Ευρώπης».
(*) Ο Γιάννης Στουρνάρας είναι Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος
